Para Arzı

(Money supply) Merkez Bankası, günlük açıklamalar, haftalık bilançolar ile yayınladığı aylık, üç aylık ve yıllık ra­porlarla emisyon, para arzı, kredi ve mevduat hareketleri konusunda her türlü bilgiyi verir. Paranın miktarı ve dolaşım hızı ekonominin reel göster­gelerini etkiler. Para arzının başlıca ka­lemleri şöyledir:

Emisyon: TCMB tarafından ihraç edi­len diğer bir deyişle dolaşıma çıkarılan banknot ve madeni para toplamıdır. Ticari ve sınai senetlerin reeskont işle­minde ve altın ile döviz girişi karşılığında banknot basılması durumlarında emis­yonda değişiklik görülür. Merkez Banka­sı, acil durumlar için emisyon tutarı ka­dar banknotu kasalarında hazır tutar. Bu nedenle banknotlar hiçbir zaman matba­adan direkt olarak dolaşıma çıkmaz.

Dolaşımdaki para: Dolaşıma çıka­rılan paranın bir bölümü banka kasa­larında tutulur. Bu tutar düşüldükten sonra, fiilen dolaşımda olan para tutarı­na ulaşılır. Dolaşım için eskiden “teda­vül” kelimesi kullanılırdı.

M1: Dolaşımdaki para tutarına mev­duat bankalarındaki döviz ve TL olarak vadesiz ticari, tasarruf ve diğer mevdu­at eklendiğinde “M1” adı verilen para arzı ölçüsüne ulaşılır.

M2: M1’e mevduat bankalarındaki dö­viz ve TL olarak vadeli mevduat eklen­diğinde M2 para arzı hesaplanmış olur.

M3: M2’ye repodan sağlanan fonlar, para piyasası fonları ve ihraç edilen menkul kıymetler (2 yıla kadar vadeli) eklendiğinde M3 elde edilir.

Rezerv Para: Bu büyüklük, TCMB’nin analitik bilançosundan türetilen bir kav­ramdır. Rezerv Para, emisyon, Türk Li­rası zorunlu karşılıklar ve bankalar ser­best mevduatı toplamı olan TCMB’nin bankacılık kesimine olan TL yükümlü­lüğü, fon hesapları ve banka dışı kesimin mevduatından oluşmakta ve piyasalara olan cari yükümlülüğü göstermektedir. Rezerv Para büyüklüğü içinde yer alan bankalar TL mevduatı, serbest ve bloke hesaplardan oluşmaktadır.

Parasal taban: Bir analitik bilanço kalemi olmayan ancak analitik bilanço kalemlerinden türetilen Parasal Taban büyüklüğüne, rezerv paraya TCMB’nin açık piyasa işlemleri nedeniyle piya­saya olan nakit yükümlülüklerinin (ya da nakit alacaklarının) eklenmesiyle ulaşılır. Parasal Taban = Rezerv Para + Açık Piyasa İşlemleri. Analitik bilanço­nun pasifinde yer alması nedeniyle, açık piyasa iişlemlerinin artı işaretli ol­ması, TCMB’nin piyasadan net likidite çektiğini, eksi işaretli olması ise piya­saya net likidite verdiğini göstermekte­dir. Dolayısıyla TCMB’nin piyasaya net likidite vermesi durumunda Parasal Taban, Rezerv Paradan düşük olacaktır.

Merkez Bankası Parası: Merkez Bankası Parası, TCMB’nin sağladığı likiditenin en önemli göstergesidir. Bu parasal büyüklük, emisyonu, kamu kesiminin, bankaların ve banka dışı kesimin Türk parası mevduatlarını ve TCMB’nin açık piyasa işlemlerinden kaynaklanan nakit borçlarının ve ala­caklarının netleştirilmiş tutarını gös­termektedir. “Merkez Bankası Parası”, TCMB’nin TL karşılığı yaptığı döviz alım ve satım işlemlerinden ve diğer TL işlemlerinden etkilenmektedir.

Para Tabanı: IMF ile Türkiye’nin 2008’den önce yaptığı “stand-by” an­laşmaları çerçevesinde, “para tabanı” terimi tanımlanmıştır. Parasal taban­dan farklı olarak Para Tabanı büyüklü­ğü “açık piyasa işlemleri” kalemini ve “rezerv para” içerisindeki “fon hesap­ları” ve “banka dışı kesim mevduat”ını içermez. “Para tabanı”, emisyon ve ban­kalar mevduatının toplamına eşittir.