- Ekonomi
- Demografi
- Yönetim ve İşletmecilik
- Reklamcılık ve Pazarlama
- Geleceğin Teknolojisi ve Ekonomisi
- 1700'den Bugüne Ekonomi Kronolojisi
Nobel Ekonomi Ödülleri
(Nobel Economy Prizes) Ekonomi Ödülleri, Sverige Riksbank tarafından Nobel Ödülleri çerçevesinde verilmektedir. Ödülün verilmesine 1969 yılında başlanmıştır. 2018 yılı dahil olmak üzere 50 yılda 80 kişiye ödül verilmiştir. Ödülle ilgili tüm harcamalar İsveç Devlet Bankası tarafından karşılanmaktadır. En çok ödül verilen konu yedi ödül ile makroekonomi olmuştur. Aşağıda ödülü alanlar hakkında kısa bilgi verilmiş, bilim insanlarının adlarının yanında ülkeleri yazılmıştır. İki ülkenin yazılması durumunda ilk ülke çalışmalarını yaptığı ülke ikincisi ise doğduğu ülkedir. Tırnak içinde verilen ibareler ise ödül için gösterilen gerekçelerdir.
1969 - Ragnar Frisch (Norveç) ve Jan Tinbergen (Hollanda): İlk ödülü alan iki kişiden biri olan Tinbergen kalkınma planlaması konusuna çalışmalar yapmış, 60’lı yılların başında Türkiye’ye gelerek Devlet Planlama Teşkilatı’nda danışmanlık görevi üstlenmişti. Ragnar Frisch’le birlikte aldıkları ödülün gerekçesi “Ekonomik süreçlerin analizi için, dinamik modeller geliştirip uygulamaları” idi.1970 - Paul A. Samuelson (ABD): “Statik ve dinamik ekonomik kuramını geliştirdiği ve ekonomi biliminde analiz düzeyini yükseltmede aktif olarak katkı sağlayan bilimsel çalışması” sayesinde ödül alan ABD’li ekonomist, dünya ülkelerinde çok okunan bir ekonomi ders kitabının da yazarıydı.
1971 - Simon Kuznets (ABD-Rusya): “Gelişme süreci ile ekonomik ve sosyal yapının kavrayışını geliştiren ve yeni bir bakış açısı getiren, tecrübesiyle bulduğu ekonomik büyüme yorumu” için ödül alan Kuznets konjonktür dalgaları üzerinde çalışmalar yapmış ve belirlediği bir dalga, kendi adı ile anılmıştı.
1972- John Hicks (İngiltere) ve Kenneth J. Arrow (ABD): İki bilim insanı özellikle “ Genel ekonomik denge teorisi ve refah teorisi konularındaki öncü katkıları” ile ödüle hak kazanmışlardı.
1973 - Wassily Leontief (ABD-Rusya): Rusya’da doğan ve daha sonra ABD’ye yerleşen Leontiev, “ Girdi-Çıktı yöntemini geliştirdiği için ve buna önemli ekonomik sorunlarının çözümünde başvurduğu için” ödüle layık görülmüştü. Bu analiz, planlama çalışmalarının gerçekçi ve işlevsel olmasını sağlamaktaydı.
1974 - Gunnar Myrdal (İsveç) ve Friedrich August von Hayek (İngiltere-Avusturya): Avrupalı bu iki bilim insanı farklı yaklaşımlara ve bakış açılarına sahipti. Gunnar Myrdal dönemin kurumsal iktisat düşüncesine katkı yapmış iktisatçılarından biri idi. Friedrich von Hayek ise ekonomide liberalist ve serbest piyasacı görüşleri savunmaktaydı. “Para politikası ve ekonomik dalgalanma teorilerindeki öncü çalışmaları için ve ekonomik, sosyal ve kurumsal olguların birbirine bağlılığı üzerine derinlemesine analizleri için” gerekçesi farklı görüşlere sahip bilim insanlarının benzer yöntemleri kullanabildiğini gösteriyordu.
1975 - Leonid Vitaliyevich Kantorovich (Sovyetler Birliği) ve Tjalling C. Koopmans (Hollanda): Ödülün gerekçesi iki iktisatçının “Kaynakların optimum dağılımına yaptıkları katkı” idi. Kantorovich, Sovyetler Birliği’nden ödül alan tek iktisatçı idi.
1976 - Milton Friedman (ABD): Monetarist görüşlere sahip iktisatçı ödülü “ Tüketim analizi para tarihi ve teorisi alanlarındaki başarısı için ve istikrar politikasının karmaşıklığını gösterdiği için” aldı. Ödülün Hayek’in ardından Friedman’a verilmesi, dünya ekonomisinde serbest piyasacı görüşlerin güç kazandığını göstermekteydi.
1977 - Bertil Ohlin (İsveç) ve James E. Meade (ABD): 70’li yılların ortalarında dünya ekonomisinde küreselleşme eğilimlerinin başlamasının ardından iki iktisatçıya “Uluslararası ticaret ve uluslararası sermaye hareketleri teorisine çığır açan katkıları için” ödül verilmişti.
1978 - Herbert A. Simon (ABD): Simon’a verilen ödülün gerekçesi “Ekonomik organizasyonlar içinde karar verme süreçleri üzerine öncü araştırmalar” idi. Ancak doktorasını siyaset bilimi konusunda yapan Simon yapay zekânın çok tanınan öncülerindendi. Daha 1957’de bilgisayarların potansiyeli konusunda araştırmalar yapan Simon’un ödülü almasından iki yıl sonra ilk kişisel bilgisayarlar satışa sunulmuştu.
1979- Theodore W. Schultz (ABD) ve Arthur Lewis (ABD-Santa Lucia): 80’li yıllara kadar Nobel Ekonomi Ödülleri çoğunlukla gelişmiş ülkelerin sorunlarını inceleyen bilim insanlarına veriliyordu. 1979’dan sonra gelişmekte olan ülkelerin sorunlarını inceleyenlere verilen ödül sayısı artış gösterdi. Ödülün gerekçesinde de zaten “Gelişmekte olan ülkelerin sorunlarının özellikle dikkate alındığı ekonomik gelişme araştırmaları konusunda öncü çalışmalara” vurgu yapılmıştı.1980 - Lawrence Klein (ABD): Klein’in aldığı ödül ekonometriye yönelen ilginin bir göstergesiydi. Ödül bu iktisatçıya “Ekonometrik modeller kurduğu ve bunları ekonomik politikaların ve ekonomik dalgalanmaların analizine uyguladığı için” verilmişti.
1981 - James Tobin (ABD): Küreselleşme döneminde ülkeler arasında sermaye hareketlerinin serbestleşmesi yeni ve çözümü giderek zorlaşan sorunlar ortaya çıkarmaktaydı. Tobin bu sorunları incelemiş, küresel sermaye akımlarının ülkelerin ekonomik istikrarını bozmasını önlemek için adına “Tobin Vergisi” denen bir finansal önlemi önermişti. Tobin’in aldığı ödülün gerekçesi ise “Finansal piyasaların analizi ve analiz sonuçlarının, istihdam, üretim ve fiyatlarla ilişkisi” idi.
1982 - George Stigler (ABD): Bu iktisatçıya ödül “Piyasaların kamusal düzenlemesinin etkileri ve nedenleri, piyasaların fonksiyonu ve endüstriyel yapılar konusunda yeni ufuklar açan çalışmaları için” verilmişti.
1983 - Gerard Debreu (ABD-Fransa): Ekonomiyle uğraşan bilim insanlarının 200 yıldır incelediği denge konusuna Debreu yeni bir yaklaşım getirdiği için ödüle hak kazanmıştı. Ödülün “Genel denge teorisinin titiz bir şekilde yapılmış yeniden açıklaması ve ekonomik teoriye yeni analitik metotlar katması” olarak özetlenen gerekçesinde de bu katkı vurgulanmaktaydı.
1984 - Richard Stone (İngiltere): Teorik çalışmalardan sonra ödül sırası ampirik çalışmalara gelince Stone “Milli muhasebe sisteminin gelişmesine esaslı katkıları ve dolayısıyla ampirik ekonomik analiz temellerini fazlasıyla geliştirdiği için” ödüle layık bulunmuştu.
1985 - Franco Modigliani (ABD-İtalya): 80’li yıllarda finans sektörü tüm dünya ülkelerinde ve bu arada Türkiye’de gözde sektör haline gelmişti. Bunun etkisiyle finans sorunları ile uğraşan iktisatçıların sayısı artmıştı. Modigliani’ye Nobel Ödülü “ Finansal piyasaların ve tasarrufların analizindeki öncü çalışmaları için” verilmişti.
1986 - James M. Buchanan (ABD): Ekonominin siyaset ve sosyal yapı ile ilişkileri önem kazanınca ABD’li iktisatçı “Ekonomik ve siyasi karar verme sürecinde sözleşme ve Anayasa temelindeki katkıları için” ödüle hak kazandı.
1987 - Robert Solow ABD: Bilim hayatı boyunca ekonomik büyümenin koşullarını inceleyen Solow’un çalışmaları, “ Ekonomik büyüme teorisine yaptığı katkılar” gerekçe gösterilerek onurlandırıldı.
1988 - Maurice Allais (Fransa): Avrupalı iktisatçı “Kaynakların etkin kullanılmasına ve piyasalar teorisine öncü katkıları için” ödül aldı.
1989 - Trygve Haavelmo (Norveç): Haavelmo’ya ödül “Eşzamanlı ekonomik yapının analizi ve ekonometrinin olasılık teorisinin temellerini açıklığa kavuşturduğu için” verildi.
1990 - Harry M. Markowitz, Merton H. Miller ve William F. Sharpe: Üç ABD’li iktisatçı “Finansal ekonomi teorisi konusunda öncü çalışmaları için” ödüllendirildi.
1991 - Ronald Coase (ABD-İngiltere): 80’li yıllarda finans sektörü ve matematik iktisat ile ilgili çalışmalara ödül verilmesinden sonra 90’lı yıllarda sıra kurumsal ekonomi konusunda araştırma yapanlara gelmişti. Coase “Ekonominin kurumsal yapısı ve fonksiyonu için mülkiyet hakları ve işlem maliyetlerinin önemini keşfedip açıklığa kavuşturduğu için” 81 yaşında iken ödüle hak kazandı.1992 - Gary Becker (ABD): Psikoloji biliminin ve davranışların ekonomi ile ilişkisini inceleyen Becker, “Piyasa-dışı davranışlar da dahil olmak üzere, insan davranışı ve etkileşiminin çok geniş bir şekilde incelenmesi suretiyle mikroekonominin kapsamını genişlettiği için” ödül aldı.
1993 - Robert W. Fogel ve Douglass C. North: Ödül iki yıl aradan sonra tekrar kurumsal iktisatçılara verildi. Gerekçe iki ABD’li bilim insanının “Ekonomik ve kurumsal değişmeleri açıklamak için ekonomik teori ve kantitatif yöntemler uygulayarak ekonomi tarihi konusundaki araştırmaları yenilemeleri” idi. Douglas North, Çin ekonomisini yönetenlerin değer verdiği bir ekonomist idi.
1994 - John C. Harsanyi (ABD-Macaristan), John F. Nash Jr. (ABD) ve Reinhard Selten (Almanya): Oyun Teorisi’ne önemli katkılar yapan üç bilim insanına verilen ödülün gerekçesi “İşbirlikçi olmayan oyun teorisinde denge konusundaki öncü analizleri” idi. Bir ruhsal rahatsızlık nedeniyle araştırmalarından bir süre uzak kalan Nash, hayatının filme çekilmesinden sonra kamuoyunun yakından tanıdığı bir bilim insanı oldu.
1996 - James A. Mirrlees (İngiltere) ve William Vickrey (ABD-Kanada): İki ekonomist “Asimetrik enformasyonda teşviklerin ekonomik teorisine yaptıkları temel katkıları araştırdıkları için” ödüllendirilmişti.
1997 - Robert Merton (ABD), Myron S. Scholes (ABD-Kanada) : Bu iki ekonomist, türev ürünlerin değerini belirlemek için geliştirdikleri yeni yöntem ve formül için ödüle hak kazanmıştı. Scholes’in yöntemi birlikte geliştirdiği Fisher Black, 1995’de hayatını kaybettiği için ödülü alamadı. Scholes’in kurduğu ve ödüllü formülüne göre yatırımları yönlendirdiği Long Term Capital Management şirketi kurulduktan üç yıl sonra 1998 Rusya Krizi sonrasında krize girdi. ABD hükümeti krizin yaygınlaşmasını önlemek için 126 milyar dolarlık fon için bir kurtarma operasyonu düzenlemişti.
1998 - Amartya Sen (İngiltere-Hindistan): Gelişmekte olan ülkelerin demokrasi içinde kalkınma yollarını araştıran Sen, “Refah ekonomisi konusundaki katkıları için” ödüle hak kazandı.
1999 - Robert A. Mundell (ABD-Kanada): Mundell “Değişik döviz kuru rejimlerinde mali ve parasal politikalarının ve optimum para alanlarının analizi için” ödüllendirildi.
2000 - James J. Heckman (ABD) ve Daniel L. McFadden (ABD): Ödül Heckman’a “ Seçilmiş örneklerin analizi için teori ve metotlar geliştirdiği için”, McFadden’a ise “Ayrık seçimlerin analizi için teori ve metotlar geliştirdiği için” verilmişti.2001 - George A. Akerlof, A. Michael Spence ve Joseph E. Stiglitz: Asimetrik enformasyon konusundaki çalışmalar 1996’dan sonra bir kez daha ödüllendirildi. Üçü de ABD’li olan bu bilim insanları ödülü ”Asimetrik enformasyonlu piyasalardaki analizleri için” almıştı.
2002 - Daniel Kahneman (ABD-İsrail) ve Vernon L. Smith (ABD): Doktorasını psikoloji alanında yapan Kahneman’a ödül “Özellikle insani karar verme ve belirsizlik içinde verilen kararlar konusunda ekonomik bilimlere psikolojik araştırma kavrayışını entegre ettiği için” verilmişti. Vernon Smith’e verilen ödülün gerekçesi ise “Ampirik ekonomi analizinde, bilhassa alternatif piyasa mekanizmaları konusundaki çalışmalarda bir araç olarak laboratuvar deneylerini geliştirmesi” idi.
2003 - Robert F. Engle (ABD) ve Clive Granger (İngiltere): Engle ödülü “Zamanla değişen ve volatilite gösteren ekonomik zaman serilerinin analizi konusunda geliştirdiği yöntemler için” aldı. Granger’a verilen ödülün gerekçesi ise “Ortak eğilimler gösteren ekonomik zaman serilerinin kointeg- rasyon analizi için geliştirdiği yöntemler” olarak gösterildi.
2004 - Finn E. Kydland, (Norveç) ve Edward Prescott (ABD): Bu bilim insanları “İş döngüsünü harekete geçiren gücün ve ekonomik politikanın çağa uyumu konuları ile dinamik makroekonomiye katkı yaptığı için” ödüle hak kazandı.
2005 - Robert Aumann (İsrail-Almanya) ve Thomas Schelling (ABD): İki bilim insanın çalışması ile oyun teorisi konusundaki çalışmalar bir kez daha ödüllendirildi. Ödüllendirme gerekçesi, “Oyun teorisi analizi ile işbirliği ve uyuşmazlık konularındaki kavrayışımızı geliştirmeleri” oldu.
2006 - Edmund S. Phelps (ABD): Phelps, “Makroekonomik politikada dönemler arası değişim imkânlarının analizi” için ödül aldı.
2007 - Leonid Hurwicz, Eric S. Maskin ve Roger B. Myerson: Üç ABD’li iktisatçı “Mekanizma tasarımı teorisinin temellerini attıkları için” ödüle hak kazanmışlardı.
2008 - Paul Krugman (ABD): Günlük gazetelerde ekonomi konusunda köşe yazıları da kaleme alan Krugman’a “Ticaret modellerinin ve ekonomik faaliyetin konumunu incelemesi nedeniyle” ödül verilmişti.
2009 - Elinor Ostrom ve Oliver Williamson: ABD’li bu iki bilim insanının çalışma alanı kurumsal iktisat idi. Ödülün verilme gerekçesi “Özellikle kamu olmak üzere, ekonomi yönetimi konusundaki analizleri” olmuştu. Elinor Ostrom Nobel Ekonomi Ödülünü alan ilk kadın olmuştu.
2010 - Peter Diamond (ABD), Dale T. Mortensen (ABD) ve Christopher A. Pissarides (İngiltere-Kıbrıs): Üç bilim insanı “Arama friksiyonlarını içeren piyasaları analiz ettikleri için” ödül almışlardı.2011 - Thomas Sargent ve Christopher A. Sims: İki ABD’li iktisatçı “Makroekonomide neden ve sonuç üzerindeki ampirik araştırmaları için” ödüle hak kazanmışlardı.
2012 - Alvin Roth (ABD) ve Lloyd S. Shapley (ABD): İktisatçıların ödüllendirilme gerekçesi “Dengeli tahsis edilme teorisi ve piyasa tasarımı uygulaması için” yaptıkları çalışmalar idi.
2013 - Eugene Fama, Lars Peter Hansen ve Robert J. Shiller: Üç ABD’li bilim insanı “Aktif varlık fiyatlarının ampirik olarak analizi konusundaki çalışmaları için” ödüllendirildi.
2014 - Jean Tirole (Fransa): “Büyük firmaların piyasa gücü kontrolü ve analizi” konusundaki çalışmaları için ödüle layık görüldü.
2015 - Angus Deaton (İngiltere-ABD): Deaton, hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde gelir dağılımının tartışma konusu olduğu bir dönemde “ Tüketim analizi, fakirlik ve iktisadi refah” konusundaki araştırmaları sayesinde ödüle hak kazandı.
2016 - Oliver Hart (İngiltere) ve Bengt Holmström (Finlandiya): Bu bilim insanlarına ödül “Sözleşme teorisine katkıları için” verildi.
2017 - Richard Thaler (ABD): Thaler’e verilen ödülün gerekçesi “Davranışsal iktisada yaptığı katkılar” idi. Böylece davranışsal iktisat konusunda araştırmalar yapan bir bilim insanı daha ödül almış oldu.
2018 - William Nordhaus (ABD) ve Paul Romer (ABD): ABD’nin Yale Üniversitesi’nden William Nordhaus ve New York Üniversitesi’nden Paul Romer ödüle hak kazandı. Ödül iktisatçılarından William Nordhaus’a “İklim değişikliğinin genel denge yaklaşımı içerisinde modellenmesi”; Paul Ro- mer’e ise “Yenilikçilik ve araştırma-geliştirmeye dayalı bilgi ekonomisi ve büyüme modellerine katkıları” üzerine sunuldu. Her iki iktisatçının araştırmalarının ortak noktasını, geniş bir perspektif içerisinde, ekonomik ilişkiler yumağını ve ekonomilerin zaman içerisinde nasıl hareket ettiğini model- leyerek, uygulanabilir iktisadi politikalar üretmek olduğu vurgulandı.
2019 - Abhijit Banerjee (ABD- Hindistan), Esther Duflo (ABD-Fransa) ve Michael Kremer (ABD): adlı ekonomistlere verilen ödülün “gerekçesi“ Küresel yoksulluğun azaltılması için kullandıkları deneysel yaklaşım olarak açıklandı. Duflo Nobel Ekonomi Ödülü’nü alan ikinci kadın oldu. Kremer, 46 yaşındaki Duflo ve eşi Banerjee, gelişmekte olan ülkelerde yoksullukla mücadele etmek için kullanılan araç ve yöntemlerin ne ölçüde yararlı olduğu konusunda araştırmalarını yapıyorlar.