Kuruluş Yeri Teorisi

(Location theory) İktisadi faaliyetlerin, işletme, kent ve bölge düzeyinde niçin ve nerede toplandıklarını belirleyen ve J. H. Von Thünen tarafından geliştiri­len ve bölgesel iktisadın temelini oluş­turan teoridir.

Teori, üretimin yapılacağı yerin, yapı­lan üretimi hangi koşullar altında ve ne şekilde etkileyeceğini ortaya koyar. İş­letmenin hammadde tedarik masrafla­rının, üretim maliyetinin ve pazarlama harcamalarının üretimi optimal biçim­de etkileyebileceği yerin nasıl seçileceği konusu “üretim yeri teorisi” olarak da adlandırılan teorinin inceleme alanına girmektedir. Kuruluş yeri teorilerinin üzerinde durdukları temel faktörlerden biri taşıma (ulaştırma) giderleridir. Üre­tim yeri sorunu ile ilk ilgilenen düşünür­lerden biri olan Von Thünen üretim böl­geleri, tüketim pazarından uzaklaştıkça taşıma giderlerinin artması nedeniyle bu bölgelerde ancak belli ürünlerin yetiştirilebileceğini ileri sürmüştür. Von Thünen’e göre, taşıma masrafları ne ka­dar yüksekse malın diğer üretim mali­yetleri o kadar düşük olmalıdır.

Kuruluş yerinin seçiminde üretimin ge­rekleri de dikkate alınmalıdır. 1840 ile 1845 arasında İstanbul Zeytinburnu’da bir demir-çelik fabrikası kurulduktan sonra çevrede su kaynağı bulunmadığı fark edilmiştir. Açılan kuyulardan tuz­lu su çıkması nedeniyle suyun uzaktan taşınması maliyeti yükselten etken­lerden biri olmuştur. Karabük Demir Çelik Fabrikası’nın deniz kıyısından uzakta kurulmasının gerekçesi herhan­gi bir düşman saldırısından kolaylıkla ulaşamayacağı yer olmasından kaynak­lanmıştır. Ancak 1940’tan sonra savaş uçakları kullanımı yaygınlaşınca bu ge­rekçe anlamını kaybetmiştir.