İktisadi Yönelim Anketi (İYA)

(Business Tendency Survey: BTS) İktisadi Yönelim Anketi’nin (İYA) amacı, imalat sanayisinde faaliyet gösteren işyerlerinin ülke ekonomisine yön veren üst düzey yöneticilerinin, yakın geçmişe ilişkin değerlendirmelerinin, mevcut duruma ilişkin görüşlerinin ve geleceğe yönelik beklentilerinin izlenmesidir. Bu izlemenin sonucunda imalat sanayisinin kısa dönemdeki eğilimlerini yansıtacak göstergeler üretilmektedir. Anket TCMB tarafından düzenlenir. Ankete 1700 ile 2 bin 100 arasında sanayici katılır. İYA her ay itibarıyla uygulanmakta olup, Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim aylarında 28 sorudan oluşan soru formu, diğer aylarda ise 22 sorudan oluşan soru formu kullanılmaktadır. Temel amaç, ekonomideki gidişin yönünü araştırmaktır. Bu nedenle katılımcılardan içinde bulunulan dönemi, önceki dönemle karşılaştırmaları istenir.

Aylık ankette, üretim, istihdam, stoklar, satış fiyatı, birim maliyeti, kapasite kullanım oranı, üretici fiyatları enflasyonu, kredi faiz oranı ve ekonomideki genel gidişat hakkında toplam 22 soru bulunur. Siparişler bölümünde ayrıca ihracat siparişleri ile ilgili sorular da yer alır. Bu soruların beşi mevcut durumun değerlendirilmesine, 15’i geçmişe ve geleceğe yönelik eğilimlere, ikisi de oran tahminine ilişkindir.

Üç ayda bir aylık sorulara ilave olarak altı soru ile üretimi kısıtlayan faktörler, üretim kapasitesi düzeyi ve mevcut sipariş kayıtları konusundaki bilgiler alınır. Ayrıca üretim süresi ile yurtiçi ve yurt dışındaki rekabet gücüne yönelik değerlendirmeler de anket kapsamındadır. Anketin bütününün değerlendirilmesi ise konjonktürün yönü hakkında bilgi verebilir. 1987 yılında başlayan İYA çalışması, 2006 yılında AB sanayi anketlerine uyumlu hale getirilmiştir. 2007 yılbaşından itibaren üç aylık anket uygulamasına başlanmıştır. İYA referans ayın sonundan beş gün önce kamuoyuna açıklanmaktadır.

Anketin değerlendirilmesi: İYA, ekonominin gidişi konusunda çok yönlü ve ayrıntılı fikir edinmek isteyenler için çok uygundur. Kapasite kullanım oranları ile ilgili TCMB hesaplamaları da bu ankete verilen cevaplardan üretilir. Bu anket ile ilgili bültende her soru için bir çizelge ve grafik vardır ve hesaplamaların sonucu “denge oranı” adı altında sunulmaktadır. Denge oranı, hesaplama sürecinde İYA’nın ilgili sorusuna toplam cevap verenler içerisinde pozitif (arttı, artacak, daha iyimser, normal üstü, iyileşti) ve negatif (azaldı, azalacak, daha kötümser, normal altı, kötüleşti) cevap verenlerin yüzdelerinin farkıdır. Aradaki fark pozitifse yönelimin iyimser olduğu yorumu yapılır. Farkın negatif olması ise kötümserliğin yaygınlaştığını düşündürür. Bir ayın denge oranı, bir önceki ay ve önceki yılın aynı ayı ile karşılaştırıldığında incelenen konunun yönelimi konusunda gerçekçi bir fikir elde etmek mümkün olabilir. Ekonomik gelişmeler hakkında fikir sahibi olmak isteyenler özellikle siparişler ile ilgili anket sonuçlarından ekonominin gelecek iki-üç ay içindeki seyri hakkında ipuçları elde edebilir.