Hisse Senedi

(Share) Pay veya hisse senedi terimle­ri, esas sermayenin belirli sayıda, eşit itibari değerlere bölünmüş parçalarını tanımlamak için kullanılır. Bir şirketin hisse senedini satın alanlar, o şirketin paydaşı veya ortağı olur. Tasarruf sahi­bi, elindeki hisse senedi sayısı ne kadar az olursa olsun, olsun şirketin sahip ol­duğu tüm bina, mobilya ve makinelerin belirli bir bölümüne sahip olmuş sayılır. Şirket kâr ettiğinde hisse senedi sahibi de bu kârdan payını alabilir. Ayrıca şir­ketin geleceğini belirleyecek konularda söz ve karar hakkı vardır. Kural olarak her hisse senedi aynı oy hakkına sahip­tir. Sahip olunan hisse senedi ne kadar çoksa, oy hakkı da aynı ölçüde fazla olur. Hisse senedi alanlar iki şekilde kazanç sağlayabilir: Hisse senedi alınan fiyat­tan daha yüksek bir fiyata satılabilirse masraf ve komisyonlar çıktıktan sonra kalan bölüm tasarruf sahibinin kazanç hanesine yazılır. Tasarruf sahibinin di­ğer bir kazancı da kârlılık durumunda dağıtılabilecek temettüdür. Hisse sene­di sahibinin mevcut sermayedeki payı, artırılan sermayeden de aynı oranda pay alma hakkını verir. Rüçhan hakkı denen bu hak eski senetlerin ibrazı ile kullanılabilir. Ancak bu hak kazanılmış bir hak olmadığı için yetkili kurullar, bu hakkın kullanımını sınırlayabilir veya kaldırabilir. Hisse senedi, tasfiye baki­yesine katılma hakkını da sağlar.

Hisse senedi sahibinin bilgi alma hak­kı, ana sözleşme maddesi veya yetkili kurulların kararıyla engellenemez. Bu hakkın karşılığı olarak tasarruf sahibi de ortaklıktan ayrılmış bile olsa şirket sırlarını saklamak zorundadır ve iş ile ilgili sırları açıklayamaz. Hisse senedi almak isteyenler şirketin durumu ve şirketin kazancını etkileyecek tüm fak­törleri incelediği takdirde kazanç ihti­mallerini yükseltebilirler. Başlıca hisse senedi türleri şöyledir:

Hamiline ve nama yazılı hisse se­netleri: Hamiline (taşıyana) yazılı his­se senetlerinde devir işlemi teslimle tamamlanır. Nama yazılı hisse senet­leri ise esas mukavelede aksine hüküm olmadıkça devir edilebilir ve pay defte­rine kaydedilir.

Adi ve imtiyazlı hisse senetleri: Adi hisse senetleri, ana sözleşmede aksine bir hüküm yoksa sahiplerine eşit hak­lar sağlar. İmtiyazlı hisse senetleri ise adi hisse senetlerine göre kâra iştirak ve genel kurulda oy kullanma açısından sahiplerine ayrıcalık sağlar.

Bedelli ve bedelsiz hisse senetleri: Yeni taahhüt veya ödeme yolu ile çıka­rılan hisse senetleri kuruluş aşamasın­da ya da sermaye artırımında çıkarılır. Bedelli hisse senetleri ya eski ortaklar ya da halka arz yoluyla diğer kişiler ta­rafından bedeli karşılığında satın alı­nabilir. Yedek akçe, dağıtılmamış kâr, yeniden değerleme değer artış fonu, gayrimenkul satış kazançları veya iş­tiraklerdeki değer artışlarının serma­yeye eklenmesi nedeniyle çıkarılacak hisse senetleri esasında eskisinin uzan­tısıdır. Eski ortaklara verilen ve yeni bir ödeme veya taahhüt gerektirmeyen bu tür hisse senetlerine “bedelsiz” denir.

Primli ve primsiz hisse senetleri: Üzerinde yazılı değer ile ihraç edilen hisse senetlerine primsiz, nominal de­ğerlerinden yüksek bir bedelle ihraç edilen hisse senetlerine ise primli hisse senedi denir. Primli hisse senedi ihracı için ya esas sözleşmede hüküm bulun­malı ya da genel kurul tarafından karar alınmalıdır.

Kurucu ve intifa hisse senetleri: Kurucu hisse senetleri, belli bir serma­ye payını temsil etmediği gibi, şirketin yönetimine katılma hakkını da vermez. Bu durumda, kuruluş hizmeti karşılığı olmak üzere, ana sözleşme hükümleri gereğince, şirket kârının bir kısmına iş­tirak hakkı temin etmek üzere ve daima kurucuların adlarına yazılı olmak şar­tıyla ihraç edilir. İntifa hisse senetleri ise şirket genel kurulunun alacağı ka­rarla bazı kimselere çeşitli hizmetler ve alacak karşılığı olarak kuruluştan sonra verilen ve sermaye payını temsil etme­yen hisse senetleridir.