Gresham Kanunu

(Gresham’s Law) Piyasaya değerleri ve kaliteleri farklı iki ödeme aracı çıkarıldığında kötü kabul edilen paranın iyi parayı kovması olayını anlatır. İnsanlar iyi parayı kendi elinde tutup, kötü para ile alışveriş yapma eğilimindedir. Bir süre sonra yalnız kötü para dolaşımda kalır. İlkçağdan bu yana insanların farkında olduğu bu olgu, İngiltere’de 16. yüzyılda İngiltere Kraliçesi I. Elizabeth’in mali danışmanlığım yapmış olan Sir Thomas Gresham tarafından ilk kez tanımlanmıştır. Bu nedenle bu ekonomik olgu Gresham Kanunu diye anılmaktadır.

Çift maden para sisteminde piyasada hem altın hem gümüş para dolaşımdaydı. 19. yüzyılda Avrupa’da görülen uygulamada, gümüş üretimindeki artış sonucu gümüş para miktarında da artış olmuştu. Bu durum gümüş paraların değerinin düşmesine ve altın paranın da dolaşımdan çekilmesine yol açmıştır.

Benzer durum Osmanlı İmparatorluğu’nda altın ve gümüş paranın birlikte kullanıldığı dönemde de ortaya çıkmıştır. İki para arasında denge bozulunca, 1879 yılında “Meskukat-ı Osmaniye Kararnamesi” ile gümüş para basımı durdurulmuştu. Hem kâğıt hem de altın paranın aynı dönemde kullanıldığı ülkelerde insanlar altın parayı cüzdanlarında tutup kâğıt parayı dolaşıma sokmuşlardır. Günümüzde kâğıt ve ufaklık para kullanımında da insanlar silik, yırtık veya aşınmış paraları alımlarında kullanıp “çil” paraları kendisine saklamaktadır. Benzer davranış biçimi uluslararası ekonomik ilişkilerde de görülür. Güçlü paralar, devletler ve kişiler tarafından döviz rezervi olarak elde tutulurken zayıf ve değer kaybeden paralar elden çıkarılmaktadır.