Gösteriş Tüketimi

(Conspicuous consumption) ABD’li iktisatçı Thorstein Veblen, Marjinalist Ekol’ün iktisatçılarını eleştirmiş ve kurumsal iktisadın esaslarını ilk or­taya koyanlardan biri olmuştur. Veblen 1899’da yayınladığı Theory of Leisure Class (Aylak Sınıfın Teorisi) adlı kita­bında gösteriş tüketimini ayrıntılı ola­rak analiz etmiştir. Veblen gösterişli tüketim yapanların emlak kirası ve pa­ralarının faizi ile geçinen kesim oldu­ğunu belirtmiştir. Veblen’e göre aylak sınıfın tüketici kalıbı ve davranışları diğer insanlardan farklıdır. Normalde insanlar fiyatı yükselen maldan daha az talep etmekte, talep ancak fiyat düştü­ğünde artmaktadır. Aylak sınıfın gös­teriş tüketiminde ise fiyat ve talep iliş­kisi aynı yöndedir. Fiyatı yüksek olan mallar daha fazla talep edilmekte, fiyatı düşen malın ise talebi azalmaktadır. Bu tüketim tarzını yansıtan mallar sonra­ki on yıllarda “Veblen malları" olarak adlandırılmıştır. Aylak sınıflar böylece gösteriş maksatlı tüketimleri ile zen­ginliklerini ve toplumda itibarlı bir ko­numa sahip bulunduklarını göstermeyi amaçlamaktadır.

Hayatlarını gösteriş tüketimi kültü­rü ile sürdürenler diğer insanlar için yararlı ve kolay elde edilebilir mal ve hizmetlerin zevksizliği ve sıradanlığı sergilediğini düşünmektedir. Ancak bir dönem için statü göstergesi olarak ka­bul edilen bir mal geniş kitleler tarafın­dan kullanılmaya başladığında “aylak sınıflar” bu maldan uzaklaşmakta ve yeni zenginlik ve statü göstergelerinin peşine düşmektedirler.

Gösteriş tüketimine düşkün kişiler, düşük ve orta gelirli kitleler içinde de bulunmaktadır. Bu kişiler, bütçelerini zorlayarak aylak sınıflar gibi yaşamaya özenmektedir. Gösteriş tüketimi eko­nomik birimlerin tüketimleri arasın­daki bağımlılık ve etkileşim ilişkisini de ortaya koymaktadır. Aynı gelir düze­yindeki komşusunun veya arkadaşının tüketim düzeyinden geriye düşmemek isteyenler gösteriş tüketiminin yaygın­laşmasını neden olmaktadır.