Firma Dengesi

(Equilibrium of firm) Firma dengesi, firmanın marjinal maliyeti ile marjinal hasılatının birbirine eşit olduğu noktada ortaya çıkar. Üretim faaliyeti sırasında firmalar kârlarını maksimize etmek isterler. Kârı maksimize etmek için akla gelen ilk yol üretimi artırmaktır. Oysa belirli bir üretim düzeyinden sonra, üretim faktörlerini kısa süre içinde tedarik etmek zorlaşır. Bu durumda, üretim arttıkça optimal faktör bileşim oranı bozulur ve azalan verim kanunu işlemeye başlar. Bir noktadan başlayarak firmanın parça başına maliyetleri (ortalama maliyet) yükselen bir seyir izler. Ayrıca üretilen her yeni mal biriminin toplam maliyete eklediği yük de (marjinal maliyet) artar. Bu nedenlerle bir firmanın, üretimini sınırsız olarak artırma imkânı yoktur. Belirli bir noktada üretilen yeni birimlerin maliyeti bu mal birimlerinin satış hasılatına eşit olur. Bu noktadan sonra üretilen birimler kâr değil zarar getirir ve daha önce elde edilen toplam kâr azalmaya başlar. Bu nokta firmanın dengeye varacağı üretim düzeyini belirler.

Tam rekabet koşullarında firma, piyasadaki fiyatı, kendi üretimi için “veri” olarak kabul eder ve ürettiği malları bu fiyattan satmak zorundadır. Bu durumda “fiyat doğrusu” firma için aynı zamanda ortalama ve marjinal hasılat doğrusudur. Ortalama ve marjinal maliyet eğrileri, üretim sırasında önce artan verim, daha sonra azalan verim kanununun işlediğini belirtmek üzere bir “U” harfi şeklinde çizilebilir.

Tam rekabet piyasasında ve uzun dönemde firma, kârın sıfır olduğu noktada dengeye varmaktadır. Monopol, düopol ve oligopol piyasalarındaki firmalar için de denge şartı, marjinal maliyet ile marjinal hasılatın eşit olmasıdır. Bu piyasalarda faaliyet gösteren firmaların tam rekabet koşulları altında çalışan firmalardan farkları, ortalama hasılatlarını piyasa talebinin belirlemesidir. Monopolcü veya düopolcü firma için uzun dönem dengesi serbest bir piyasada sürekli olmayabilir. Çünkü kârı gören diğer firmaların piyasaya girmesi monopol ve düopol koşullarını oligopole dönüştürür.