Elmas-Su Çelişkisi

(Paradox of water and diamond) 18. yüzyıldaki iktisatçılar bir malın değe­rini kullanım değeri ve değişim değeri olmak üzere iki ayrı bağlamda incele­mişlerdir. Adam Smith, bir malın kulla­nım değerini, elde edilen toplam fayda olarak tanımlamıştır. Değişim değeri ise diğer malları satın alma gücünü temsil etmektedir. Smith ve takipçileri her iki değer arasında bir bağlantı bulunması ve kullanım değerinin değişim değerinin belirlemesi gerektiğini belirtmişlerdir. Bu arada Adam Smith değer paradoksu­na şu örnekle dikkat çekmiştir: İnsanlar için su gerekli ve yararlı olduğu halde su ile hiçbir şey satın alınmamakta ve su­yun değişim değeri çok düşük düzeyde bulunmaktadır. Buna karşılık kullanım değeri hemen hemen hiç olmayan elma­sın değişim değeri yüksektir. Elmas ile diğer mallardan çok fazla miktarlarda satın almak mümkündür. “Değer para­doksu” olarak da tanımlanan bu olgu­ya göre gerçek hayatta kullanım değeri yüksek olan malların, çoğu kez değişim değerleri hiç yoktur veya tam tersine de­ğişim değeri yüksek olan malların, çoğu kez kullanım değerleri bulunmamaktadır. Sonraki dönemlerde değer paradok­su iki şekilde açıklanmıştır. İlk açıklama nadir olmayı ve yenisini üretmek için katlanılan maliyetin yüksekliğini esas almaktadır. Su boldur ve çöller dışında maliyet çok düşüktür. Buna karşılık el­mas nadir bulunur ve yenisini üretmek için katlanılan maliyet yüksektir. Su ile ilgili grafikte suyun arz ve talep eğrile­rinin düşük bir fiyat düzeyindeki kesiş­meleri bolluk olgusundan kaynaklan­maktadır. Elmas grafiğinde ise eğriler az bulunma nedeniyle yüksek bir fiyat dü­zeyinde kesişmektedir. Bir diğer açıkla­ma Marjinalist Ekol’ün bu konudaki ça­lışmalarından sonra Alfred Marshall’ın 1890’da yayınlanan Principle of Econo­mics adlı kitabında yer almıştır. Bu açık­lamaya göre suyun talebini ve fiyatını suyun toplam yararı değil, son biriminin göreli yararı ve maliyeti belirlemektedir. Bir mal bollaştıkça toplam yarar her ek birimle artmasına rağmen, bu malın son birimine istek giderek azalmaktadır. Bu nedenle su fiyatı, suyun son biriminin faydasına eşit oluncaya kadar düşmeye devam edecektir.