Bütçe

(Budget) Bütçe ulusal amaçlara hizmet etmek için hazırlanan, kamu kurum ve kuruluşlarının belirli bir dönem için gelir ve giderlerini tahmin eden ve bun­ların uygulamasına önceden izin veren bir araçtır. Bütçenin ekonomik işlevleri rasyonel kaynak dağılımını, gelir dağılı­mında adaleti ve ekonomik sağlamak­tır. Bütçede kamu kesimi göstergeleri, merkezi yönetim bütçesi içerisinde yer alan kurum ve kuruluşlar, mahalli idareler, sosyal güvenlik kuruluşları, genel sağlık sigortası, fonlar, döner ser­mayeler ve İşsizlik Sigortası Fonu ve KİT’leri kapsamaktadır. Bu kapsamdan KİT’ler çıkartıldığında ise Genel Devlet kapsamına ulaşılmaktadır. Kamu kesi­mi ve genel devlet kapsamında önemli bir yer tutmakta olan merkezi yönetim bütçesi, genel bütçe kapsamındaki 48 kamu idaresini, içerisinde Yükseköğ­retim Kurulu, üniversiteler ve yüksek teknoloji enstitüleri ve özel bütçeli di­ğer idarelerin bulunduğu özel bütçeli 147 idare ile düzenleyici ve denetleyici kurumlar kapsamındaki 9 kurul ve ku­rumu kapsamaktadır. Mahalli idareler dengesi, il özel idareleri, belediyeler, büyükşehir belediyelerine bağlı idare­ler, belediyelerin oluşturduğu birlikler ve İller Bankası hesaplarını kapsamak­tadır. Döner sermayeli işletmeler tanı­mı içinde yer alan kurumlar iki grupta toplanmaktadır. Birinci grupta, mer­kezi yönetim bütçesi kapsamındaki idarelere bağlı olarak faaliyet gösteren işletmeler yer almaktadır. İkinci grup­ta ise bu işletmelerin dışında kalan ve kendi özel bütçeleri olan Türkiye Radyo Televizyon Kurumu ve Atatürk Orman Çiftliği Müdürlüğü bulunmaktadır. Sosyal güvenlik kuruluşları kapsamın­da Sosyal Güvenlik Kurumu, Türkiye İş Kurumu ve İşsizlik Sigortası Fonu yer almaktadır. Ancak, sosyal güvenlik ku­ruluşları gelir-gider dengesine, Türkiye İş Kurumu’nun sadece yatırımları dahil edilmekte olup, İşsizlik Sigortası Fonu dengesi ayrıca izlenmektedir. Fon den­gesi, Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu, Savunma Sanayii Des­tekleme Fonu ve Özelleştirme Fonu’nu kapsamaktadır.

Devletin mali durumunu gösteren tab­lolar şöyle sınıflandırılmaktadır:

Toplam kamu dengesi = Genel devlet hesapları + KİT’ler.

Genel devlet hesapları = Genel yönetim + Fonlar + İşsizlik Sigortası Fonu + Dö­ner sermayeli kuruluşlar.

Genel Yönetim = Merkezi yönetim büt­çesi + Sosyal Güvenlik Kurumu + Yerel yönetimler

Merkezi Yönetim bütçesi = Genel bütçe + Özel bütçeler +Düzenleyici ve denet­leyici kuruluşlar.

Genel bütçede bakanlıkların bütçesi ile birlikte TÜİK gibi kurum ve kuruluşlar yer alır. Özel bütçe, üniversiteleri ve bazı devlet kurumlarını kapsar. Düzen­leyici kuruluşlar arasında, SPK, BDDK, RTÜK ve Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) vardır.

Bütçeler devletin DNA’sı gibidir, kay­nakların nerelerden ve kimlerden sağ­lanıp, nerelere aktığını gösterir. Ger­çekçi bir fikir elde etmek için son üç yılın bütçesinin karşılaştırılması gere­kir. Kamu kesiminin genel durumunu incelemek isteyenlerin ilk bakacakları tablo, yıllık programlarda yer alan “Ge­nel Devlet Toplam Gelir ve Harcama­ları” ve “Kamu Kesimi Genel Dengesi” başlıklı tablolardır. Bu hesaplarda kamu kesiminin gelir ve giderleri açık seçik bir şekilde görülür. Bütçeler çoğunluk­la 1 yıllık dönem için yapılır. 1983’ten önce 1 Mart olan mali yılın başlangıç günü daha sonra 1 Ocak’a alınmıştır. 400 sayfayı bulan yıllık bütçenin özünü ve temel ilkelerini Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın düzenlediği özet tablolarda görmek mümkündür.