Bireysel Emeklilik Sistemi

(Individual Pension System, Private Pension System) Bireysel emeklilik sistemi, bireylerin gelirlerinden dü­zenli olarak tasarruf etmelerine imkân veren bir sistemdir. Yatırıma yönlen­dirilen bu birikim sayesinde, tasarruf sahibi emekliliğinde düzenli bir gelir elde edebilir. Bireysel emeklilik, hayat sigortalarından farklı olarak katılımcı­ya, biriken para konusunda söz ve karar hakkı sunar. Bu yönüyle yatırım fonla­rına benzer. Sistem 2001 yılında 4632 sayılı yasanın kabul edilmesinden son­ra 2003 yılında altı emeklilik şirketi ile faaliyete geçmiş, şirketlerin sayısı son­raki yıllarda 18’e yükselmiştir. Çalışan­lara ek gelir temini ve ekonomide tasar­ruf düzeyinin artması için uygulanan bu sisteme katılanlar, belirli koşulların yerine getirilmesi halinde emeklilik gelirine veya toplu para almaya hak ka­zanmaktadır. Katılımcılar birikimlerinin değerlendirileceği yatırım fonlarını seçebilirler ve seçimlerini yılda altı kez değiştirebilirler.

Milli gelir anlamında toplam tasarruf­ların artması için devlet 2013 yılı ba­şından itibaren sistemdeki birikimlere “devlet katkısı” sağlamaktadır. 2017 yılı başından itibaren kademeli olarak uy­gulanmaya başlanan Otomatik Katılım Sistemi’nde (OKS) işverenler çalışan­ları otomatik olarak emeklilik sistemi­ne dahil etmektedir. OKS’deki (Auto Enrollment System: AES) yararlanma koşulları BES’dekine benzer şekilde be­lirlenmiştir. Gerek BES, gerekse OKS, Sosyal Güvenlik Kurumu’na alternatif olmayıp, sosyal güvenliği tamamlayıcı niteliğe sahip sistemlerdir. OKS ve BES katılımcılarının seçebilecekleri başlıca fonlar şunlardır:

Gelir amaçlı fonlar: Kâr payı ve faiz geliri sağlamaya öncelik veren bu fon­lar bilinçli olarak seçildiğinde, enflas­yon oranının üstünde gelir sağlayabi­lir. Özellikle bono ve tahvilin ağırlıkta olduğu fonlar kısa vadede daha yüksek gelir getirebilir. Döviz yatırımı ile ya­pılan gelir amaçlı fonların getirisi kur hareketlerine göre değişir. Gelir amaçlı fonlar arasında şu fonlar vardır: Hisse Senedi Fonu, Kamu Borçlanma Araçları Fonu, Özel Sektör Borçlanma Araçları Fonu, Karma Borçlanma Araçları Fonu, Karma Fon, Uluslararası Hisse Senedi Fonu, Uluslararası Borçlanma Araçları Fonu ve Uluslararası Karma Fon.

Büyüme amaçlı fonlar: Bu fonlarda, hisse senedinin kâr payından çok his­se senedinin değer artışı önemli görü­lür. Bu fonlarda büyümeyi hedefleyen ve iyi performans gösteren şirketlerin hisse senedi bulunur. Büyüme amaçlı fonların başlıca türleri şunlardır: His­se Senedi Fonu, Küçük Şirketler Hisse Senedi Fonu, Karma Fon, Uluslararası Hisse Senedi Fonu, Uluslararası Karma Fon ve Esnek Fon.

Kıymetli maden fonları: Portföyle­rinin en az yüzde 80’’i kıymetli maden­ler ve altına dayalı varlıklardan oluşur. Kıymetli madenler fonu ve altın fonu olmak üzere iki türü vardır.

Uzmanlaşmış fonlar: Bu tür fonların üç türü vardır:

• Yabancı ülke fonu: Fon portföyünün en az yüzde 80’i bir yabancı ülke devle­tinin veya bu ülke şirketlerinin çıkardı­ğı menkul değerlerden oluşur.
• Sektör Fonu: Bu tür fonlarda, port­föyün en az yüzde 80’i belirli sektör ve sektörlerde yoğunlaşır.
• Endeks Fonu: Bu tür fonlarda yatı­rımların en az yüzde 80”i, hisse senedi endeksinde, tahvil endeksinde ve sek­tör endekslerinde bulunan varlıklara yatırılır. Bu fonların amacı, baz alınan endeks kadar getiri sağlamaktır.

Para piyasası fonları: Buradaki “para piyasası” terimi, “kısa vadeli” ve likit anlamında kullanılır, Fon portföyünün tamamını vadesine üç veya daha az kal­mış, nakde çevrilmesi kolay olan ters repo, hazine bonosu ve benzeri menkul değerlerden oluşur.

• Likit fon-Kamu: Bu fonda varlıkların tamamı, ters repo dahil devlet iç borç­lanma senetleridir.
• Likit Fon-Özel Sektör: Fon, portföyü­nün tamamını özel sektör borçlanma araçlarında değerlendirir.
• Likit Fon-Karma: Fon portföyünün tamamı kamu ve özel sektör borçlanma araçlarına yatırılır.

Dengeli fon: Hem hisse senedinin de­ğer artışı, hem de temettü geliri ve faiz geliri sağlamayı amaçlayan bu fonlarda riskin dağıtılması önemli görülür. Fon portföyünde hisse senedi ile bono ve tahviller bulunur.

Esnek Fon: Bu fonların varlık dağılımı önceden belirlenmez. Piyasa koşulları­na göre hisse senedi değer artışından, temettü gelirinden ve faiz gelirinden yararlanmak amaçlanır. Türkiye’de es­nek fonlar, dengeli fonlara göre daha fazla ilgi görmektedir.