Analitik Bilanço - TCMB Analitik Bilançosu

(Analytical Balance Sheet - CBRT Analytical Balance Sheet) Analitik bilanço genel bir ifade ile bilançonun aktif ve pasif kalemlerinde yer alan hesapların birbiriyle netleştirilerek uygun bir gruplama altında toplulaştırıldığı bilançodur. TCMB Analitik Bilançosu, TCMB bilançosunda yer alan kalemleri toplulaştırırken para politikasının etkin işleyişinde geçerli kalemleri dikkate alan ve ayrıntıları içermeyen bir bilançodur. Para politikasının işleyişine uygun olarak toplulaştırılmış “Aktif Kalemler” başlığı altında “Dış Varlıklar”, “İç Varlıklar” ve “Değerleme Hesabı” yer alırken “Pasif Kalemler” başlığı altında ise “Toplam Döviz Yükümlülükleri” ve “Merkez Bankası Parası” bulunmaktadır. Analistlerin, ülke ekonomisinde ve parasal göstergelerinde meydana gelen değişimi izleyebilmek için ilk başvurdukları yöntem, Merkez Bankası’nın analitik bilançosunu “okumaktır.” Analitik bilançonun aktif bölümünde TCMB’nin parasal yükümlülükleri karşısında hangi varlıklara sahip olduğu, iç ve dış varlıklar toplamı olarak verilir. Tablonun pasif bölümünü ise toplam döviz yükümlülükleri ve Merkez Bankası parası olarak yer alan yükümlülükler oluşturur. Analitik bilançonun aktifinde bulunan üç kalem şunlardır:

Dış Varlıklar: Analitik bilançonun aktifindeki bu kalem, altın, TCMB şubelerinin kasalarındaki yabancı para banknotlar, yurt dışı bankalar nezdin- deki döviz mevcudu ve diğer döviz alacaklarını içermektedir. Dış varlıkların önemli bir kısmı döviz rezervleri olarak da nitelendirilebilen altın ve yurt dışı bankalar nezdindeki yabancı para menkul kıymetler ve depo hesaplarından oluşmaktadır.

İç Varlıklar: Bu kalem Hazine’nin TCMB’ye olan borçlarını gösteren “Hazine Borçları” ve “Bankacılık Sektörüne Açılan Nakit Krediler” bölümlerinden oluşmaktadır. “İç Varlıklar” esas itibarıyla Hazine’nin TCMB’ye olan borçlarını gösteren “Hazine Borçları” ve “Bankacılık Sektörüne Açılan Nakit Krediler” kalemlerinden oluşmaktadır. Hazine Borçları’nın kaynağı TCMB’nin Türk Lirası menkul kıymet portföyüdür. TCMB, açık piyasa işlemlerinde kullanacağı menkul kıymet alımlarını ikinci piyasadan gerçekleştirmektedir. 2001 yılında Hazine’ye Kısa Vadeli Avans uygulaması kaldırıldıktan sonra TCMB Kanunu’nda yapılan değişiklikle, TCMB’nin Hazine’nin ilk ihracından Devlet İç Borçlanma Senetleri veya kira sertifikası alması, Hazine’ye verilen bir kredi niteliği taşıyacağı için önlenmiştir. Diğer önemli kalemi “Bankacılık Sektörüne Açılan Nakit Krediler” kalemi reeskont kredilerinden oluşmaktadır. Reeskont kredileri reel sektörün desteklenmesi, cari açığın azaltılmasına ve döviz rezervlerinin güçlendirilmesine katkıda bulunmaktadır.

Değerleme Hesabı: 1 Ocak 2013 tarihine kadar “İç Varlıklar” kaleminde izlenen bu kalem daha sonra ayrı bir hesap haline gelmiştir. 1211 sayılı Ka- nun’un 61’inci maddesi uyarınca, Türk parasının yabancı paralar karşısındaki değerinin ve uluslararası piyasalarda altın fiyatlarındaki değişimin sonuçları bu hesapta gösterilmektedir. Bu süreçte bilançonun aktif ve pasifindeki altın, efektif, dövizlerin ve yabancı para cinsinden diğer kıymetlerin yeniden değerlemesi sonucu oluşan gerçekleşmemiş gelir veya giderler, geçici bir hesap olan “Değerleme Hesabı” içerisinde takip edilmektedir. Analitik bilançonun pasifindeki iki kalem, Türk Lirası dışındaki yükümlülükleri ifade eden “Toplam Döviz Yükümlülükleri” ile Türk Lirası yükümlülükleri gösteren “Merkez Bankası Parası”dır. TCMB’nin para politikasının etkili olması için Merkez Bankası Parası’nın Toplam Döviz Yükümlülüklerine oranının göreli olarak yüksek olması gerekmektedir. Pasifteki iki kalemin kapsadığı bölümler şunlardır:
Toplam Döviz Yükümlülükleri: Bu kalem kapsamındaki “İç Yükümlükler” TCMB’nin yurt içinde yerleşiklere olan döviz yükümlülükleridir. Bu yükümlülük kamu kesiminin ve bankaların TCMB’deki yabancı para mevduatından oluşmaktadır. Dış yükümlülükler ise TCMB’nin yurt dışında yerleşiklere olan döviz yükümlülükleridir. Bu bölümde tasfiye kararı alınan “işçi dövizleri” ve “SDR Tahsisatı nedeniyle IMF’ye Yükümlülük” kalemleri bulunmaktadır.

Merkez Bankası Parası: Analitik bilançonun pasifinde yer alan bu kalem Merkez Bankasının pasifinde yer alan ikinci kalemdir. Merkez Bankası Parası, emisyonu, kamu kesiminin, bankaların ve banka dışı kesimin Türk parası mevduatlarını ve TCMB’nin açık piyasa işlemlerinden kaynaklanan nakit borçlarının ve alacaklarının netleştirilmiş tutarını göstermektedir. “Merkez Bankası Parası”, TCMB’nin TL karşılığı yaptığı döviz alım ve satım işlemlerinden ve diğer TL işlemlerinden etkilenmektedir. Bu büyüklük, parasal gelişmelerin sağlıklı bir şekilde izlenmesine imkân verir.