Uzman Sistemler

(Expert systems) İnsan uzmanlığında geliştirilmiş bir bilgi tabanından so­nuçlar çıkararak belirli bir alan veya uy­gulama sahasında problemlerin ustaca çözümünü sağlayan bilgi tabanlı bir bil­gisayar sistemidir. 70’li yıllarda Edward Feigenbaum tarafından geliştirilmiş ve 80’li yıllarda değişik yöntemlerle zen­ginleştirilmiştir. Bu sistemler gerçek hayattaki uzmanların belirli problem­leri çözerken kullandıkları yöntemlere benzeyen bir çalışma biçimine sahiptir. Yapay zekânın ticarileşme konusunda en çok başarı sağlayan alanı uzman sis­temlerdir. Kullanıcı, uzman sistemden bir konuda uzmanlık bilgisi istediğinde sistem önce “bilgi tabanı” (knowledge base) biriminde tarama yapar. Bu bi­rimde olgular ve kurallar vardır. Bilgi ve kural tabanını, konunun uzmanı bir kişinin hazırlaması gerekir. Bilgi mü­hendisi bu bilgileri alıp sisteme yer­leştirir. Daha sonra çıkarım motoru (inference motor) devreye girer. Bu bölümde kurallar değerlendirilerek akıl yürütme yapılır. Bu sistemler problem­leri analiz edebilecek, verileri sınıflandırabilecek ve gerekli incelemeleri ve değerlendirmeleri yapabilecek şekilde tasarlanmışlardır. Sistemin çalışması sürecinde kullanıcı, arayüzü kullanarak uzman sistem ile iletişim kurar. Sistem kullanıcıdan hem öğrenir, hem de ona bir şeyler öğretebilir. Uzman sistem, esasında gerçek bir uzmanın çalışma yöntemlerinin simülasyonudur. Sıra­dan bilgisayarlar tam olmayan bilgi ile çalışma yapamazken, uzman sistemler eksik bilgi ile de bir sonuç çıkarmaya çalışır. Sistemin bir sorusuna kullanıcı “Tam bilmiyorum” dediğinde bile sis­tem yine de bir sonuca varabilir. Bu sis­tem, hastalıkların teşhis ve tedavisinde, telefon arızalarının kaynağının bulun­masında, kompleks organik maddelerin modellemesinde ve uzmanlık gerek­tiren her alanda kullanılabilir. Uzman sistemler, sanayide maliyetlerin düşü­rülmesi, verimlilik artışı ve hataların azaltılması programlarında iyi sonuçlar verebilmektedir. Ayrıca uzmanlık sis­temlerinde cevap verme süresi insanla­ra göre daha kısadır. Uzman sisteminin “danışmanlık” görevini iyi yapması veri ve bilgi tabanının sağlam olmasına bağ­lıdır. Örneğin akciğer hastalıklarının teşhis ve tedavisi için hazırlanan bir programda, hastalığın tüm nedenleri ve sonuçları, kullanılması önerilecek ilaç­ların yan etkileri ve diğer ilaçlarla etki­leşimleri ve tedavi sırasında oluşabile­cek tüm komplikasyonlar bulunmalıdır. Belirli bir hastanın tedavisi söz konusu ise arayüzün öbür tarafındaki kullanıcı sistemin istediği tüm bilgileri ve tahlil sonuçlarını verebilmelidir.