Platform Ekonomisi

(Platform economy) 1- Platform kelime­si yeni bir iş yapma biçimi olarak ilk kez 2000 yılında kullanılmış, ancak “plat­form iş modeli”nin ortaya çıkması 2008 Krizi’nden sonra gerçekleşmiştir. 2010 yılından sonra Amazon, Facebook, Twit­ter, Instagram ve Google gibi platform şirketleri dünyanın en büyük şirketleri arasına girmiş, petrol ve otomotiv şir­ketlerini geride bırakmıştır. “Gig ekono­misi”, “ortak çalışma” ve “talep üzerine kurulu ekonomi” terimleri de platform ekonomisine yakın anlamlar taşımakta­dır. Platform ekonomisinde üç tür örgüt­lenme görülmektedir. En yaygın tür olan işlem platformlarında, çevrimiçi alım ve satım işleri ile çeşitli kullanım, pay­laşım ve kiralama işlemleri için aracılık yapılmaktadır. İnovasyon platformları, diğer bağımsız girişimcilerin yararlana­bileceği Microsoft, Intel ve benzeri ortak teknoloji yapılarıdır. Google, Apple ve Alibaba ve benzeri platformlar ise hem işlem hem de inovasyon platformlarının özelliklerini bünyelerinde birleştirmek­tedir. Platform ekonomisini savunanlar, platform şirketlerinin verimliliği yük­selttiğini, maliyetleri düşürdüğünü, tü­keticilerin ihtiyaçlarını daha kısa sürede karşıladığını ve yeni pazarlar oluşturdu­ğunu belirtmektedir.

2010-2015 döneminde bu platformlara paylaşım platformu veya erişim plat­formu denmiş ve iyimser beklentiler ön plana çıkmıştı. Platformların alt yapıdan bağımsızlığı, şeffaflığı, kulla­nıcı denetimine imkân vermesi gibi nitelikleri sayesinde demokrasinin derinleşmesine ve gelir dağılımının düzelmesine katkıda bulunacağı bek­lentileri yaygınlaşmıştı. Ancak plat­formlar, kapitalizmin mevcut üretim, dağıtım ve satış yapılarını sarsmış ama işçilerin ve diğer düşük gelirli kesim­lerin yararına olacak yenilikleri geti­rememişti. Bu süreçte çalışanların on yıllar boyu mücadele ile elde ettikleri kazanımlar da tehlikeye girmişti. Başa­rılı olan platformları kuranlar yüksek kazançlar elde ederken çalışanlar bu alandaki mevzuat eksikliğinden zarar görmekteydi. Platform ekonomisi, sos­yal güvenlik haklarının kullanılmasını zorlaştıran, çalışma koşullarını kötü­leştiren ve standart dışı istihdamı yay­gınlaştıran kontrolsüz piyasa alanları ortaya çıkarmıştı. Platformların bir bölümü kuruldukları ülkeye vergi öde­mekte ama diğer ülkelerdeki faaliyetle­rinde vergi ödememek için yasalardaki boşluklardan yararlanmaktaydı. Hükü­metlerin platformların denetimi için yeni düzenlemeler getirmesinin, bu sakıncaları azaltacak bir işlev görmesi beklenmektedir. 2- Bir şirket içindeki platformlar, ürün farklılaştırılması ve kitlesel ısmarlama (mass costumizati- on) uygulamaları için kullanılmaktadır. Örneğin otomotivde her model için ayrı üretim hattı kurmak yerine ortak plat­formda standart yapı ve özellikler üre­tilmekte, daha sonra model veya ürün farklılaştırmasına gidilmektedir.