Özel Sektörün Sanayi Yatırımları

Devlet fabrikalarının bazılarının zarar etmesinden sonra özel sektör öncülüğünde sanayileşme görüşleri giderek güçlendi. 1871 yılında sadrazamlık görevinde bulunurken hayatını kaybeden Ali Paşa dönemin padişahına hitaben yazdığı vasiyetnamede düşüncelerini şöyle anlatıyordu:

“Zatı şahanelerine hem kendi hususi menfaatleri hem de umumi menfaatler adına devletin maaşlı memurlarınca idare edilen fabrikalardan vazgeçmesini tavsiye etmekteyiz. Devlet fabrikaları çok masraflı olup gelişmeye meyli olan özel sanayiyi boğmaktadır. Elimizdeki önemli birinci sınıf malzeme, bina ve makineler, hisse senedine çevrilip devlet fabrikalarının sevk ve idaresi hususi şirketlere teslim edilmelidir.”

Ali Paşa’nın görüşlerinin hayata geçirilmesi için sanayicilere yönelik bir bankacılık ve kredi sisteminin, işçilerin ve yöneticilerin bilgi ve beceri düzeylerini yükseltecek öğretim kuruluşlarının bulunması gerekiyordu. Bunlar bulunmadığı gibi Osmanlı bürokrasisi sanayicilere zorluk çıkarıyordu. Kuruluş formaliteleri için girişimcinin muhakkak başkent İstanbul’a gelmesi isteniyordu ve formalitelerin tamamlanması haftalar, hatta aylar boyu sürebiliyordu.

1854: Dönemin ilk dış borçlanması yapıldı. Bu borçlanmanın tasfiyesi tam 100 yıl sürdü.

Telgraf haberleşmesi, İstanbul-Edirne hattıyla başladı.

1855: İstanbul’da belediye teşkilatının kurulmasına başlandı.

Paris’teki uluslararası sergide Osmanlı ürünleri ilgi çekti.
Et ve ekmek dışında bütün maddelerden narh kaldırıldı.
Gayrimüslimlerden alınan “cizye” kaldırıldı.

1856: Islahat Fermanı ilân edildi.

Kırım Savaşı sonrasındaki 1856 Paris Konferansı’nda Âli Paşa kapitülasyonların tümden kaldırılmasını teklif etti. Ancak Avrupa devletleri bu teklifi kabul

1856-1866: İzmir-Aydın demiryolu hattı yapıldı.

1857: Mali durumu düzeltmek için Mali Islahat Yüksek Meclisi oluşturuldu.

Maarif-i Umumiyye Nezareti (Milli Eğitim Bakanlığı) kuruldu.
Gümrük resminin, eşyanın vardığı değil çıktığı yerde alınması usulünü getiren Mahreç Nizamnamesi yayınlandı.

1858: Arazi Kanunnamesi ile tarımda üretim artışı amaçlandı.

1859: Emlak, arazi ve temettü vergileri ayrıldı.

Kaimelerin piyasadan toplanabilmesi için “iane-i umumiyye” toplandı.

1860: Ticaret mahkemeleri kuruldu.

Şirket-i Hayriye İstanbul Boğaziçi’nde vapur seferlerine başladı.

1861: Fransa ve İngiltere ile Kanlıca Ticaret Anlaşması imzalandı. 1838 Ticaret Anlaşmasını yenileyen bu anlaşma ile ithalatta gümrük resmi oranı yüzde 5’ten yüzde 8’e yükseltildi, ihracatta yüzde 12 olan verginin yüzde 8’e indirilmesi ve her yıl yüzde 1 oranında azaltılması kararlaştırıldı.

1862: Kaimeler piyasadan tamamıyla toplandı.

1863: Bank-ı Osmani-i Şahane (Osmanlı Bankası) kuruldu.

Paşabahçe Un Fabrikası üretime geçti.
İstanbul Sultanahmet’te beş ay açık kalan Sergi-i Umumi-i Osmani’de yerli tarım ve sanayi ürünleri ile ithal makineler sergilendi.
Mektuplara pul yapıştırılmaya başlandı.
Ticaret-i Bahriyye Kanunnamesi kabul
Londra’da kurulu Sun Insurance Company, İzmir’de şube açtı.
Mehmet Şerif Efendi İlm-i Emval-i Milliye adlı kitabında ekonomik kalkınmanın yolunun sanayileşmeden geçtiğini savundu.
Sakızlı Ohannes Paşa Mecmua-ı Fünun’a yazdığı “İlmi Serveti Milel” adlı makalesini yayınladı. Ekonomik liberalizmi savunan Paşa, görüşlerini 1880’de Mebadi-i İlm-i Serveti Milel adlı kitabında açıkladı.

1864: Tarım kesimine kredi verilmesi için Memleket Sandıkları açıldı.

1865: Kuzguncuk Gazhanesi havagazı üretimine başladı.

1866: Sanayileşme için Islah-ı Sanayi Komisyonu toplandı.

İzmir-Aydın ve İzmir-Kasaba (Turgutlu) demiryolları hizmete açıldı.

1866-1868 Esnaf şirketlerinin kuruluşu: Islah-ı Sanayi Komisyonu 1864’te kurulduktan sonra belirli konularda iş yapan esnaf bir araya gelerek şirketler kurdu. Debbağlar, saraçlar, demirciler, dökümcüler, gümüş işleyen simkeşhane ustaları ve diğer esnafın kurduğu şirketlere devlet de sermaye koydu ve bazı teşvikler sağladı. Bunlardan yalnız debbağlar şirketi ilk yıllarında kâr etmeyi başardı. Ancak tüm şirketlerin işlerini büyütmek için sermaye artırımına gitmeleri gerekiyordu. Esnaf sermaye artırımında isteksiz davranınca ve şirketler kötü yönetilince bu girişim başarılı olamadı. Islah-ı Sanayi Komisyonu 1873 yılında feshedilip görevleri belediyeler devredilince kurulan şirketler de sahipsiz kaldı. Bu şirketlerinden akıbetinden ders alınmadığı için sonraki on yıllarda da benzer denemeler yapıldı. 1924 ile 1930 arasında illerin ve kasabaların eşraf ve tüccarının bir araya gelerek kurdukları hemşeri şirketleri kalıcı olamadı. Geçen yüzyılın 70’li yıllarında Almanya’daki işçilerimizin kurdukları işçi şirketlerinin çok azı başarılı olabildi. Başarılı olanlar da büyük ortakların eline geçti.

1867- 1 Mart: Mekteb-i Mülkiye-i Tıb- biye-i Şahane kuruldu. Bu Tıbbiye sivil nitelik taşıyordu.

1868: Adliye Nezareti kuruldu.

Cebehane-i Amire faaliyete geçti. Bu dönemde harp sanayisinin merkezi Tophane’deki tesislerdi.
İstanbul Emniyet Sandığı rehin karşılığı kredi vermek üzere faaliyete geçirildi.
Sanayi tesislerine eleman yetiştirmek için Islah-ı Sanayi mektepleri kurulmaya başlandı.

1869: İstanbul’da atlı tramvay işletmesi faaliyete geçti. 1914’te elektrikle çalışmaya başlayan tramvay 1961’de kaldırıldı.

1870: İstanbul-Edirne demiryolu hattı hizmete girdi.

Darülfünun (üniversite) açma girişimi sonuç vermedi.

1871: İstanbul-İzmit demiryolu hattı devlet tarafından kuruldu ama işletmesi sonradan yabancı sermayeye bırakıldı.

Dersaadet Tahvilat Borsası Nizamnamesi yayınlandı.

1872: İstanbul, Kasımpaşa’daki tersane işçileri kayıtlara geçen ilk grevi yaptı.

1873: Dünya borsalarında patlak veren kriz, borç ödemek için yapılacak yeni borçlanmayı zorlaştırdı.

Büyük bir kuraklık tarımsal üretimi düşürdü.
1873’te başlayan ve 1896 yılına kadar süren uzatmalı dünya krizi tüm ülkeler ile birlikte Türkiye’yi de etkiledi.
İstanbul-İzmit demiryolu hattı faaliyete geçti.

1874: Bir İngiliz şirketi Karaköy ile Galata arasında inşa ettiği tüneli hizmete soktu.

Kara gümrükleri kaldırıldı.
Islah-ı Sanayi Komisyonu çalışmalarına son verdi.