"Büyük Kriz" ve Devletçilik Dönemi

Cumhuriyet dönemindeki istikrar Ana­dolu ve Trakya’daki çok sayıda girişim­ciyi harekete geçirdi.

Kurulan gıda, deri ve tuğla-kiremit fab­rikaları, 1925’ten sonra üretime başladı. İl ve ilçelerde kurulan bazı bankalar sa­nayi ve ticaret kesimini finanse etmeyi amaçlıyordu. Teşvik-i Sanayi Kanunu (1927) bu atılıma destek olmak üzere çıkarılmıştı. Özel sektörde bir girişim­cilik geleneğinin olmayışı, iyi niyetle kurulan fabrikaların bir bölümünün ka­panmasına yol açtı. Bu girişimciliğe bir darbe de dışarıdan geldi. ABD’de başla­yan Büyük Dünya Krizi tüm dünya ül­kelerini ve bu arada Türkiye’yi de sarstı.

1929-4 Nisan: Yerli Mallar Haftası ilân edildi.

• ABD’li sanayici Henry Ford, İstanbul Tophane’de 25 dönüm üzerine bir oto­mobil montaj fabrikası kurdu. Tesis, aynı yıl başlayan Büyük Dünya Krizi’nin çalkantılarına dayanamayarak 1934’te kapandı.
• Kırıkkale’de kurulan çelik fabrikasın­da üretim başladı.
• İstanbul Kartal’da Yunus Çimen­to Fabrikası faaliyete geçti. Fabrika 1994’te Ambarlı Limanı’na taşındı.
• Halil Ali (Bezmen), Taranto ve Sehar soyadlı iki girişimci ile bir dokuma fab­rikası kurdu. Önce zarar eden fabrika 1929’da yeniden yapılandırıldı ve Men­sucat Santral adını aldı. Halil Ali Bey’in oğlu Fuat Bezmen döneminde gelişen tekstil imparatorluğu, torun Halil Bez­men döneminde battı.

1930-1 Şubat: İstatistik Umum Mü­dürlüğü çalışmalarına başladı.

• 25 Şubat: 1567 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu çıkarıldı. Kanun döviz giriş çıkışını denetim al­tına almak üzere üç yıl için kabul edil­mişti ama daha sonra süresi uzatılarak kalıcı oldu.
• 30 Haziran: Türkiye Cumhuriyet Mer­kez Bankası’nın kurulmasını öngören ka­nun kesinleşti.
• 30 Aralık: Tarım Bakanlığı kuruldu.
• Mecidiyeköy Likör ve Kanyak Fabri­kası faaliyete geçti.
• Ali Şakir Tatveren, Kafkas Şekerleme’yi kurarak yerel ürünleri büyük kentlerde pazarladı.

1931-26 Mart: Ölçüler Kanunu kabul edildi.

1932: 23 Nisan: Kütahya- Balıkesir de­miryolu hattı işletmeye açıldı.

1 Aralık: Demiryolu Malatya’ya ulaştı.

15 Aralık: Samsun-Sivas demiryolu hizmete açıldı.

• Kriz nedeniyle iç piyasada buğdayın ki­losunun 12 kuruştan 4 kuruşa kadar geri­lemesi kırsal kesimde yoksulluğa yol açtı. Ekonomi yüzde -10.7 oranında daraldı.
• Özel sektörün Cumhuriyet dönemin­deki ilk metal eşya fabrikalarından olan Ayvansaray Cıvata, Haydar Kaynak ve ve İsak Alfandari tarafından kuruldu.

3 Haziran: Sümerbank Kanunu kabul edildi. Osmanlı döneminde kurulan Beykoz Deri Fabrikası Sümerbank’a devredildi.

29 Haziran: Sivas-Erzurum demiryo­lu hattı hizmete açıldı.

1 Temmuz: Deniz Yolları İşletmesi kuruldu.

1 Ağustos: Bir gün önce kapatılan İs­tanbul Darülfünunu yerine İstanbul Üniversitesi açıldı.

Kriz sonrasında ekonomi 1933’te yüzde 15.8 oranında büyüdü.

29 Eylül: Isparta Gülyağı Fabrikası’nın bir kısım üniteleri devreye girdi.

22 Aralık: Tapu Kanunu kabul edildi.

• Şakir Süter ve ortakları süttozu ile Şark ve Sayas marka krem peynirleri üretmeye başladı.
• Çolakzadelerden Sait Çolak, Kula Mensucat Fabrikası’nı kurdu. Uzun yıl­lar üretimini sürdüren şirket 1985’te iflas etti.
• Hüseyin Kavalalı Yerli Mahsulleri Limitet Şirketi’ni kurdu. Yurt dışında tütün fabrikası açan Kavalalı tütün ih­racatı da yaptı.
• Bursalı Gaffarzadeler Ailesi ilk enteg­re ipek tesisini kurdu.

14 Haziran: Madenciliği geliştirmek için Maden Tetkik Arama Enstitüsü kurul­du. Elektrik enerjisi üretiminin artması için Elektrik İşleri Etüt İdaresi oluştu­ruldu.

29 Kasım: Paşabahçe Cam Fabrikası üre­time başladı.

26 Eylül: Malatya İplik ve Bez Fabrika­sı kuruldu.

3 Nisan: Karabük Demir ve Çelik Fabrikaları’nın temeli atıldı.

1 Mayıs: Ereğli Kömür İşletmeleri’nin yönetimi Etibank’a bırakıldı.

9 Ekim: Nazilli Bez Fabrikası üretime başladı.

• Nuri Demirağ, İstanbul Beşiktaş’ta bir uçak fabrikası kurdu.

1938-1 Ocak: Gemlik Suni İpek Fabri­kası hizmete girdi.

30 Mayıs: Devlet Hava Yolları Genel Mü­dürlüğü kuruldu.

• Nuri Killigil, İstanbul Sütlüce’de bir silah fabrikası kurdu. Fabrikada 2 Mart 1949 günü yaşanan patlamada Enver Paşa’nın kardeşi olan Nuri Paşa ve 26 işçi hayatını kaybetti.