Borçlanmanın Sonu

Sultan Abdülmecit, sadrazam ve nazır­ların borçlanma önerilerine uzun süre direndi. Ancak 1854’te yapılan borçlanma ile elde edilen kaynakların bir bölü­mü, saray yapımında, padişah ailesinin tüketiminde ve ordu ihtiyaçlarında kul­lanılınca, ekonominin üretim kapasite­si artırılamadı. Başarısız olan sanayi ve tarım işletmelerine yatırılan kaynaklar ise borçlanmanın diğer bir nedeniydi. 1870’den sonra borçların geri öde­mesi zorlaşınca, 1875’te moratoryum ilân edildi. II. Abdülhamit 1876 yılın­da Meclis-i Mebusan’ı açış nutkunda borçlanma sürecini şöyle anlattı: “Babam. Abdülmecit Tanzimatı başla­tıp ülkenin huzur içinde refaha ulaşma­sı için gereken her tedbiri almış, işler de iyiliğe gider olmuşken Kırım Savaşı çıktı. Savaş dolayısıyla harcamalar art­tı. O zamana değin kimseye ‘bir akçe borcu olmayan’ hazinemiz borçlanmak durumunda kaldı. Borç kapısı işte böy­le açıldı. Ama iç ve dış gailelerin sonu gelmedi. Devlet mali sıkıntıyı yeneme­di. Ödemeler durduruldu. Bu tutum, ‘dürüst’ bir hareket sayılmaz. Borç ya­parak finansman, o günü, o anı kurtarır ama geleceği sıkıntıya sokar. Bu sıkıntı bizim tahta çıktığımız şu anda bütün ağırlığıyla karşımızdadır.”

1875-Moratoryum ilânı: Osmanlı Devleti, borçlarını ödeyemez duruma düşünce “tatil-i tediyat” açıklaması ile ödemeleri durdurdu. 1854’te başlayan borçlanma sonrasında dış borçların toplamı anapara ve faiz olarak 200 mil­yon sterline tırmanmıştı.

• Tubini’nin kurduğu mobilya fabrikası faaliyete geçti. Yüksek gelirli ailelerin batılı hayat tarzını benimsemesi ile mobilya satışları arttı.

1876: Piyasaya yeni kâğıt para sürüldü.

• Mecelle’nin son kitabı yayınlandı. Mecelle’nin hazırlanması yedi yıl sürmüştü.

1877: Osmanlı Rus Savaşı (‘93 Harbi) sonrasında, Balkanlardan göç dalgası başladı.

• Hilal-i Ahmer (Kızılay) kuruldu.

1879-22 Kasım. Rüsum-ı Sitte An­laşması: Devletten alacaklı olan Os­manlı Bankası ve Galata Bankerleri ile yapılan bu anlaşma ile altı verginin ge­lirleri alacaklılara bırakıldı.

• Abdülhamid devrinde basılan kai­meler toplatılıp imha edildi.
• Ahmet Mithat Efendi Ekonomi Politik adını verdiği kitabında Osmanlı İmpara- torluğu’nun korumacı bir ekonomi poli­tikası uygulaması gerektiğini belirtti.

• İstanbul’da deneme amaçlı telefon hattı kuruldu.

• İstanbul Sütlüce Şahbaz Agiya Tuğla Fabrikası üretime başladı.
• Şinasi’nin kurduğu matbaayı Mustafa Fazıl Paşa satın alarak Namık Kemal ve Ebüzziya Tevfik Bey’e hediye etti. Na­mık Kemal ortaklıktan ayrılınca işyeri Ebüzziya Matbaası adı altında faaliyet gösterdi.

1883: Ülkedeki tütün ticareti, Avru­pa’daki alacaklıların kurduğu Tütün Rejisi’ne bırakıldı.

• Terkos Su Pompa İstasyonu faaliyete geçti.

1884: Beykoz Deri Fabrikası’nda ayak­kabı üretimi başladı.

• Tütün Rejisi tarafından kurulan İstan­bul Cibali Sigara Fabrikası çalışmaya başladı. Fabrika 1925’de devletleştirildi ve daha sonra Tekel’in yönetimine geçti.
• Musevi asıllı Osmanlı vatandaşı Mişon Levi, Beykoz Çiftecevizler’de Eşya-i Züccaciye Fabrikası kurdu. Fabrika 1892’de İtalyan Musevisi Saul Daniel Modiano’ya satıldı. 1906’ya kadar büyüyen ve 600 işçi çalıştıran fabrika 1922’de ka­pandı.

1885: Macar asıllı Orosdi ve Back ailele­rinin ortaklığı ile İstanbul Eminönü’de beş katlı alışveriş merkezi kuruldu.

• Tarsuslu iş insanı Hacı Konstantin Mavromati, tekstil fabrikası, un değir­meni ve çırçır atölyeleri kurdu.

1886: Adana-Mersin demiryolu hattı işletmeye açıldı.

• Kasımpaşa Un Fabrikası üretime başladı.
• Hamidiye Matbaası kuruldu. Matba­anın kurucusu Osman Bey, II. Abdülhamit’in çocukluk arkadaşı idi ve aynı zamanda sarayda başmabeyncilik gö­revini yapmaktaydı. Şişli’de kendisi ve çocukları için inşa ettirdiği konakların bulunduğu semt bugün Osmanbey diye anılmaktadır.

1887: Bor madenlerinin işletme imti­yazı, İngiliz Borax Consolidated şirke­tine verildi.

• Yedikule Gazhanesi üretime başladı.
• Dersaadet Ticaret Odası Matbaası ku­ruldu.