Topraktan gelen yine toprağa dönüyor!

Hepimiz semtimizdeki pazarlara bir kez olsun muhakkak uğramışızdır. Eğer akşam saatlerinde, kalkmasına yakın gittiysek yerlere bırakılan sebze ve meyveler ile ortaya çıkan görüntüler mutlaka dikkatimizi çekmiş, israfa tanık olmak canımızı yakmıştır. Oysa aralarında atık olarak değerlendirilemeyecek kadar iyi ve kullanılabilir ürünler de vardır ve bunlar, diğer bozulmuş, çürümüş gıdalar ile birlikte yerlere saçılmışlardır. Üretimi zor ve kıymetli olan tarım ürünlerinin birazdan gelecek olan çöp kamyonlarına yüklenip gitmesine gönlümüz elvermese de yapacak bir şeyimiz olmadığından çaresizliği mutlaka hissetmişizdir. Sağlamıyla, bozuğuyla bu atıkların kurulacak bir ekosistem ile yönetilmesi, çöpe gitmemesi, ihtiyaç sahiplerine ulaştırılması için bir yöntem oluşturulması, bu sayede yeni istihdam sağlanarak sosyal faydanın artırılması mümkün değil midir? Bu, nasıl yapılabilir? diye düşünenlerimiz muhakkak olmuştur.

Atıkları vahşi depolamadan kurtararak en uygun şekilde bertaraf etmek mümkün müdür? sorusunun yanıtlarını arayanlardan birisi de bu konuda özel bir proje geliştiren Diyarbakır Kayapınar Belediyesi… Türkiye geneline yayılması hedeflenen projenin uygulama aşamasının değerlendirilmesi ve sürdürülebilirliğinin ölçümlü sonuçlarla kanıtlanması için pilot uygulama, Kayapınar Belediyesi sınırlarındaki pazaryerlerinde gerçekleştiriliyor.

İsrafı önlemek için

Belediye ve Topraktan Tabağa Tarımsal Kalkınma Kooperatifi işbirliğiyle hayata geçirilen “Topraktan Toprağa Biyobozunur Atık Yönetimi Projesi”nde pazar yerlerindeki atık gıdaların komposta, kullanılabilir olanların ise paketli gıdaya dönüştürülmesiyle tarımsal kuraklığın etkilerinin azaltılmasını ve gıda israfının en aza indirilmesini hedefleniyor.

Proje, geçtiğimiz günlerde Kayapınar Belediyesi Hanımeller Çarşısı’nda düzenlenen bir basın toplantısıyla tanıtıldı. AK Parti İzmir Milletvekili ve AK Parti Yerel Yönetimler Başkan Yardımcısı Ceyda Bölünmez Çankırı, Kayapınar Belediye Başkan Vekili Ünal Koç, Topraktan Tabağa Tarımsal Kooperatif kurucularından Şef ve Sosyal Girişimci Ebru Baybara Demir, Marmara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Teknolojisi’nden Prof. Dr. Barış Çallı, Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Şule Orman ve Çevre Mühendisi Eda Çetinkaya Dalgıç’ın emek verdiği projenin anlatımı öncesinde Hilton Kozyatağı Executive Chef’i Yener Özden’in yerel ürünlerden yola çıkarak sıfır atık anlayışıyla hazırladığı özel menü tadıldı.

Çalışmaların yoğun bir şekilde sürdüğü proje kapsamında iki aylık sürede günde ortalama üç ton ile toplamda 139 tonluk atılan gıdanın pazarlardan kompost üretimi için toplandığını öğrendik. Eylül ayına kadar 300 tona yakın atık gıdanın toplanması ve buna paralel 100 tona yakın kompostun üç aylık süreçte çiftçiye ücretsiz dağıtılmasının planlandığı vurgulandı.

Aşevi kuruldu

Yazının girişinde söz ettiğim gibi pazar sonunda yerlere atılan ürünler arasında muhakkak kullanılabilir nitelikte olanlar bulunuyor. Kayapınar Belediyesi bunları değerlendirmek için bir Aşevi kurmuş. Her akşam pazar yerlerinden toplanan kullanılabilir gıdalar buraya getirilerek gıda mühendisi gözetiminde denetleniyor ve “Konserve ve Paketli Ürünler” ve “Sıcak Yemek Üretimi” olarak iki aşamalı bir şekilde kullanılıyor. Bu konuda şimdiye kadar gelinen noktayı da açıkladılar. Yaklaşık 30 günlük çalışma sonucunda toplamda altı tona yakın kullanılabilir sebze meyve ayrıştırılmış. Bu gıdalar aşevi çalışanları aracılığıyla domates sosu, turşu, türlü, reçel gibi toplamda üç tonluk farklı ölçülerde 2 bin 568 adet konserve ve paketli ürüne dönüştürülmüş. Elde edilen ürünler ihtiyaç sahiplerine ulaştırılmak üzere Gıda Bankası’na verilmiş. Aşevi ziyaretinde gördüğümüz üzere kalan miktarın üretimine devam ediliyor. Pişirme aşamasında ortaya çıkan artıklar da yeniden kompost üretimi için gönderiliyor.

İsrafla yüzleşmek

İki günlük gezimiz boyunca bize eşlik eden AK Parti İzmir Milletvekili ve Yerel Yönetimler Başkan Yardımcısı Ceyda Bölünmez Çankırı, “Gıda israfı, üzerinde durmamız gereken en temel konuların başında geliyor. Sıfır Atık Projesi sayesinde gıda israfıyla da yüzleşmekte ve mücadele etmekteyiz. Üretimi bin bir zahmeti içerisinde barındıran tarım ürünlerinin atık olmasına gönlümüz el vermeyince kompostla başlayan projemizin yanına bir de Aşevi Projesi ekledik. Kayapınar Belediyesi tarafından kurulan aşevi ile pazardan gelen iyi durumdaki sebzeleri değerlendirerek günlük bin 200 kişilik sıcak yemeği ihtiyaç sahiplerine ulaştırmayı hedefliyoruz. Yine kullanılabilir gıdaları raf ömrü uzun olan konservelere çevirerek gıda bankası vesilesiyle ihtiyaç sahiplerine ulaştırıyoruz. Topraktan Toprağa Üretim ve Pazarlama Kooperatifi olarak, böylesine önemli bir meseleyi ele alıp sistemli bir ilerleme kaydederek dünyada ve Türkiye'de bir ilki ve farklı bir kooperatif modelini meydana getirdik. Kooperatifimiz bu projeyle bir ekosistem kurarak yönetecek, toprağı onarıcı kompost temininin yanı sıra istihdam ve sosyal fayda sağlayacak, gıda israfını önleyecektir. TBMM Dilekçe Komisyonu tarafından da incelenen projemizin ülke genelinde yaygınlaştırılmasını arzu ediyoruz” diyor.

Sosyal belediyecilik anlayışıyla bugüne kadar birçok çalışmayı hayata geçirdiklerini belirten Kayapınar Kaymakamı ve Belediye Başkan Vekili Ünal Koç, Nisan ayından bu yana yürüttükleri Topraktan Toprağa Biyobozunur Atık Yönetimi Projesi ile toprağa, tarıma ve topluma yarattıkları faydadan mutluluk duyduklarını dile getiriyor.

Kuraklığın etkileri artıyor

2017 yılında, iki ton Sorgül buğdayı ile susuz tarım yapmak için yola çıktıklarını söyleyen Topraktan Tabağa Tarımsal Kooperatif kurucularından, Gastronomi dünyasının önemli ödüllerinden Basque Culinary World Prize'da iki yıl üst üste dünyanın en iyi 10 şefi arasına giren Ebru Baybara Demir, bu süreçte toprak ve tarımla ilgili yeni kazanımlar elde ettiğini belirtiyor. Demir şöyle diyor:

“Sağlıklı gıda, yerel çeşitlerin çoğaltılması ve kuraklıkla mücadele kapsamında Sorgül buğdayı projemizde rekoltede 300 tona ulaşsak da kuraklığın etkilerinin her geçen gün arttığına şahit oluyoruz. 2021 yılında bölgede yaşanan kuraklık nedeniyle çiftçi rekoltede neredeyse yüzde 80’e ulaşan düşüş yaşadı. Bu da su kaynaklarının daha verimli kullanılması ve toprak veriminin arttırılması için bir arayışa yönlendirdi.

Daha önceki yıllarda pazar atıklarının miktarı ve komposta dönüştürülmesi konusunda araştırmalar gerçekleştirmiştik. Deneyimler sonucunda hazırlanan Topraktan Toprağa Biyobozunur Atık Yönetimi Projesi doğa ile aramızdaki dengeyi yeniden kurmamızı sağlayacak. Pazar yerinden toplanan meyve sebzeden çürüme yöntemiyle oluşturulan kompostun toprakta kullanımı, toprağın besin döngüsüne destek olan organik madde miktarını artıracak. Kompost ile toprağın bitkiyi beslemesini sağlayan mikroorganizmayı zenginleştirmiş olacağız. Böylece topağın verimini ve su tutma kapasitesini artıracağız.

Hedef üç büyük kent

Su kaynaklarının korunması, tarımda sulamanın azaltılması, verimin artırılması ve en önemlisi toprağın yapısının tekrar geri döndürülmesine ilişkin önemli olan bu projeyi, Türkiye nüfusunun üçte birini temsil eden İstanbul, Ankara ve İzmir’de bulunan 900’ün üzerinde pazarda gerçekleştirdiğimiz takdirde günlük üç ton organik atık miktarı 2 bin 700 tona ulaşacak. Bu yüzden hedefimiz projemizin diğer illerde de yaygınlaştırılması. Projemiz aynı zamanda Türkiye’de bir ilke imza atarak yeni bir kooperatif modelini ‘Sosyal Kooperatif’ anlayışını ortaya çıkardı. Dünyada İspanya ve İtalya’da ilk örnekleri bulunan bu kooperatif modeli ile toplumsal fayda yaratmak temel amaç olarak görülüyor. Projenin sürdürülebilirliği için kurulan Topraktan Tabağa Tarımsal Kalkınma Kooperatifi ile mal ve hizmet üretim faaliyetleri için istihdam yaratırken, elde edilen kârı ortaklarına dağıtmak yerine faaliyetlerimizin iyileştirilmesinde kullanarak fayda yaratmaya devam edeceğiz.”