Rusya’dan Akkuyu NGS mesajı: Sorunlar var, çözüm olmazsa verdiğimiz sürelere uyamayız

Mehmet KAYA / ANKARA

Türkiye ile Rusya arasındaki ekonomik ilişkilerin en önemli parçalarından biri olan Rus Rosatom’un Akkuyu Nükleer Güç Santrali inşasına yönelik kritik mesajlar verildi. Türkiye’de bulunan Rusya Devlet Duması Enerji Komitesi Başkanı Pavel Zavalny, ağırlığı yaptırımlar nedeniyle oluşan tedarik sorunu olmak üzere sorunlar bulunduğunu, çözüm üretilemezse 2025 olarak planlanan ilk ünite devreye alınması süresine uyulamayacağını söyledi.

Zavalny, daha önce Cumhuriyet’in 100. Yılında ilk ünitenin devreye alınması yönündeki Türkiye’nin isteğinin anlaşılır olduğunu ancak salgın nedeniyle bunun gerçekleşmediğini, sonrasında da deprem nedeniyle inşaatın yavaşladığını ancak sözleşmede yazılı olan 2025 taahhüdüne yetiştirmeye çalıştıklarını belirtti. 

“Sorunların çözümü için mekanizmaya ihtiyaç var”

Türkiye’de bulunan Zavalny ve TBMM ile İlişkiler Parlamenter Grubu Koordinatörü Otari Arshba, Rusya Büyükelçiliğinde temaslarına yönelik bir basın toplantısı düzenledi. Pavel Zavalny, yaptırımlar nedeniyle, bazılarının parası ödenmiş, soğutma sistemi, güç dağıtım sistemi gibi kritik sistemlerin teslim edilmediğini, bunların bazılarının Çin’e sipariş edildiğini, bazılarının da üretimi için çalışmalar yaptıklarını açıkladı.

Türkiye tarafı ile sorunların detaylı olarak görüşüldüğünü, Rusya tarafının bir bilgi notu hazırlayarak Türkiye’ye sunacağı ve çözüm üretilmeye çalışılacağı konusunda bir mutabakat oluştuğunu söyleyen Zavalny, “Bütün bu zorluklara rağmen, projeye iyimser bakarak ilerleyeceğimize inanıyoruz. Bu zorluklara rağmen, kısa bir süre de olsa belirtilmiş süreden daha önce devreye almak için gayret ediyoruz. Enerji Bakanlığı’nda da söyledik, mevcut olan ve ortaya çıkan sorunların hızlı şekilde çözülmesi için bir mekanizma oluşturulmasında yarar var. Aksi takdirde biz sürelere gerçekten uyamayız.”

Çözümü beklenen sorunlar neler?

Pavel Zavalny basın toplantısında iki önemli sorunun yaptırımlar nedeniyle ortaya çıktığını söyledi. Bunlardan ilkinin elektrik dağıttım sistemi için Almanya’daki bir şirkete verilmiş ve ücreti ödenmiş siparişin teslim edilmemesi olduğunu kaydeden Zavalny, Alman şirketi yerine Çin firmasına aynı ürünün yeniden sipariş edildiğini, bu sistemin montajının yapılacağı alanın dahi hazır olduğunu vurguladı.

Soğutma sistemi montajını yapacak gemi gelmediği için tasarım değişti

Diğer unsurun, soğutma sisteminin yerleştirilmesi için özel deniz taşıtları gerektiğini, bu konuda da özel geminin gelmemesi nedeniyle tasarım değiştirdiklerini kaydeden Zavalny, her iki unsurda da Rosatom’un ödeme yaptığını, siparişlerin yerine getirilmemesi yanında henüz ödenen tutarların da iade edilmediğini, toplam tutarın “birkaç milyar dolar” olduğunu söyledi. 

Pavel Zavalny, diğer sorun alanlarını yabancı personelin çalışma izinleri, gümrük işlemleri ve ihtiyaç duyulan bazı ürünlerin yerli üretimi olarak sıraladı.

Yerli üretim hem risk hem fırsat kapısı

Rusya Devlet Duması Enerji Komitesi Başkanı Pavel Zavalny, bazı ürünlerin Türkiye’den tedarik edilmesi yönündeki taahhütlerine sadık olduklarını, Enerji Bakanlığı tarafının Rosatom’un karmaşık tedarik sistemini gündeme getirdiğini ve buna yönelik de Rusya tarafına bilgi vereceklerini kaydetti.

Aynı zamanda bu sürecin, tedarik sorunlarının çözümü için bir mekanizma olabileceğini ve Türkiye’nin nükleer teknolojiye dayalı bir endüstri geliştirmesi için Rusya’nın istekli olduğunu ima eden Zavalny, “Rusya tarafı yerlileştirme taahhütlerini yerine getirmeye devam ediyor. Projenin ihtiyaçlarının Türkiye’den alınması imkanına sahibiz ancak hali hazırda Türkiye’den de bazı ekipman alımlarını yapamıyoruz. (Geleceğe yönelik) İhtiyaç var, çünkü Akkuyu NGS’de ilk üniteden sonra her takip eden yıl diğer üç ünite devreye alınacak. Onlar için de üretim yapılabilir. Her ne kadar ekipmanları farklı ülkelerden ve Türkiye’den tedarikten konuşsak da inşaat kalitesi ve güvenlikten ödün veremeyiz. Bütün teknik gerekliliklere harfiyen uyulması ana önceliktir. Bu tür ekipmanların Türkiye’de üretilmesi, Türkiye’de yeni bir sektör oluşmasına yol açacak, çok önemli bir deneyim kazanacaktır. Rosatom halen 36 güç ünitesi yapıyor. Mısır’daki inşaatı örnek olarak verebilirim. Türkiye nükleer santraller için ekipman üretimi deneyimini ne kadar erken kazanırsa, yurt dışına birlikte açılabiliriz, ayrıca kendi ihtiyacı için de örneğin Sinop için üretim yapabilir” dedi.

Rusya “henüz” fiyat revizesi istemedi

Pavel Zavalny, Rosatom’un tedarik sorunları nedeniyle ilave maliyetler oluşması nedeniyle, Türkiye’den fiyat revizesi isteyip-istemediği sorusuna; Rosatom’un deneyimli bir şirket olduğu ve bu türden sorunların çözümünde yeteneği olduğu yanıtını verdi. Diğer yandan, hükümetler arası anlaşmada Türkiye’nin almayı taahhüt ettiği birim elektrik fiyatının geçmişte piyasanın üstünde, şu anda ise piyasanın altında olduğunu hatırlatarak, “Böyle bir ihtiyaç olursa taraflar görüşecektir. Elektriğin bir kısmı serbest piyasada satılacak. Belki, 20 yıl olarak sözleşmede yer alan geri ödeme süresi (Türkiye’nin alım garantisi verdiği süre) uzatılabilir. İhtiyaç olursa taraflar görüşür” yanıtını verdi.

BOTAŞ ile GASPROM Türkiye’de enerji merkezi kurulumu konusunda bu yıl sonuna kadar karar verecek

Türkiye’de bir doğalgaz merkezi (hub) kurulmasına yönelik BOTAŞ ve GASPROM’un ortak çalışmasının geldiği aşamanın sorulması üzerine ise Pavel Zavalny, iki ülke devlet başkanın bu yönde talimat verdiğini hatırlatarak bu yıl sonuna kadar karar verileceğini söyledi.

Ukrayna’dan yıllık 12 milyar metreküplük gazın geçtiğini ve sözleşmenin bu yıl sonu biteceğini hatırlatan Zavalny, mevcut hatlar ile yeni bir tedarik güzergahına ihtiyaç duyulacağını vurguladı. Avrupa’nın Rus gazına ilgisinin sürdüğünü, gelecekte de artacağını söyleyen Zavalny, Türkiye’de bir merkez kurulması halinde, alınacak gazın Rusya, Azerbaycan veya başka kaynaktan olmasının önemli olmayacağını ve alımın Türkiye’den yapılmış olacağını, bunun da Rusya’ya yaptırımlarının dışında kalacağını söyledi.

Rusya Sinop’a ilgisini tekrarladı

Türkiye’nin Sinop’ta nükleer santral kurulmasına yönelik projesine ilgi duyduklarını, Türkiye’nin Kore ve başka ülkelerle de görüştüğünü hatırlatan Pavel Zavalny, Rusya’yı böyle bir projeyi hayata geçirmede hem genel, hem de Akkuyu NGS deneyimi nedeniyle avantajlı gördüğünü belirterek, “Kişisel olarak yüzde 90 ihtimalle Rusya’nın tercih edileceğini düşünüyorum” dedi.

BOTAŞ’ın Rusya’ya borcu var mı?

Pavel Zavalny, zaman zaman gündeme gelen BOTAŞ’ın Rus tedarikçilere doğalgaz borcu olup-olmadığı sorunu da yanıtladı. Türkiye’ye gelmeden önce çeşitli kuruluşlarla gündeme ilişkin görüştüklerini kaydeden Zavalny, “Bana borç konusunda bilgi ulaşmadı, bir sorun olduğunu kimse bana iletmedi. Belki iki ülke arasındaki ilişkilerin iyi olması nedeniyle konu etmek istememişlerdir” diye konuştu.