Gümrük tarife cetveli ve ithalat rejimi kararının sistematiğinin önemi

Hepimizin bildiği üzere uluslararası ticarette tedarik zincirinin belki de en önemli aşaması gümrük süreçleri. Ülkelerin gümrük regülasyonlarının farklı olması, gümrük idarelerinin yasadışı ticareti önlemede artık ileri teknolojik imkanları kullanıyor olması gümrük mevzuatının doğru uygulanmasını her zamankinden daha da önemli hale getiriyor. Biz de bu röportajımızda gümrük mevzuatının önemli kavramlarından olan gümrük tarife cetvelini ve ithalat rejim kararlarının neyi ifade ettiğini ASSET Global Logistics Integration Mevzuat Direktörü Önal Yılmaz ile konuştuk:

■ Öncelikle Türk gümrük tarife cetveli ne demektir? Eşyanın tarife tespiti neden bu kadar önemlidir?

Uluslararası ticarete konu olabilecek sayıları belki yüzbinler, belki de milyonlarla ifade edilebilecek türdeki eşya, ticari tanımları, yapıldığı hammadde itibariyle bir sınıflandırmaya tabi tutulmak zorundadır. İşte bu sınıflandırma rakamlarla ifade edilen bir kodlama sistemi çerçevesinde oluşturulmakta ve oluşturulan bu sistemin nihai çıktısına da kısaca GTİP diye ifade ettiğimiz gümrük tarife istatistik pozisyonu adı verilmektedir. Gümrük tarife istatistik pozisyonlarının oluşturulmasından meydana gelen cetvele ise gümrük tarife cetveli denir. İthalata veya ihracata konu eşyanın doğru vergilendirilmesi, ticaret politikası önlemlerinin uygulanması ve yaptığınız ticaretin istatistiklere gerçek rakamlarının yansıması için doğru tarife sınıflandırılmasının yapılması gereklidir.

■ Tarife cetvelinde eşya sınıflandırılması neden yapılmaktadır? Bu tablo üzerinden hangi bilgiler yer almaktadır.

Tarife cetvelinde yapılan eşya sınıflandırmasının asıl amacının; · Eşyaya ilişkin gümrük vergilerinin tespit edilmesi ve uygulanması, · Kota, gözetim, standardizasyon vb. dış ticaret politikası önlemlerinin uygulama usullerinin belirlenmesi, · Dış ticaret istatistiklerinin doğru olarak tutulmasının sağlanması, olarak ifade etmek yanlış olmayacaktır. Sınıflandırmanın amacına uygun olarak, gümrük tarife cetvelinde oluşturulan eşya gruplarının karşılarında, bu grup eşyalara uygulanacak vergi miktarları veya oranları yer almaktadır.

■Bu noktadan hemen bir başka önemli kavram olan İthalat Rejim Kararı’na geçmek istiyorum. İthalat rejim kararı nedir ve esaslarını belirlemeye kimler yetkilidir?

Öncelikle şunu ifade etmemiz lazım. Ülkemize ithal edilecek eşya için gümrük vergisi oranlarının belirlendiği ana kanun 474 sayılı ve 14.05.1964 tarihli Gümrük giriş tarife cetveli hakkında kanundur. Bu kanun ile ithal edilecek ürünlere uygulanacak gümrük vergisi oranları belirlenmiş ancak gerekli görüldüğünde yapılacak değişiklikler konusunda Bakanlar Kuruluna yetki verilmiştir. Verilen bu yetkiye istinaden, Bakanlar Kurulunca belirlenen vergi oranları her yıl ‘İthalat Rejim Kararına Ek Karar’ şeklinde yayımlanarak yürürlüğe girmektedir. ‘İthalat Rejim Kararına Ek Kararlar’ genellikle her yılın 31 Aralık gününde Resmi Gazetenin mükerrer sayısında yayımlanmaktadır. Yayımlanan kararda eşyalar, uluslararası anlaşma hükümleri, Gümrük Birliği ve serbest ticaret anlaşmaları çerçevesinde, gümrük tarife istatistik pozisyonları esas alınarak listeler halinde gruplandırılmaktadır.

■ İthalat rejim kararında yer alan listeler neyi ifade eder? Bu listelerin içeriği hakkında bilgi verebilir misiniz?

Şu anda yürürlükte olan ithalat rejim kararı ekinde; eşya grupları ve bu eşya gruplarına uygulanacak vergi oranlarının belirlendiği 6 adet liste bulunmaktadır;

• (I) Sayılı liste: Balık ve diğer su ürünleri ile işlenmiş tarım ürünleri hariç diğer tarım ürünlerinin ve bu ürünler için öngörülen gümrük vergisi oranlarının yer aldığı listedir. Bu listede genellikle tarife cetvelinin 1. ila 24. fasılları arasında sayılan ürünler yer almaktadır.
• (II) Sayılı liste: Sanayi ürünlerinin ve bu ürünlere uygulanacak gümrük vergisi oranlarının yer aldığı listedir. Bu listede ayrıca Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi (GTS) kapsamında Türkiye’nin tek taraflı taviz tanıdığı ülkelerden yapılacak ithalatlarda uygulanacak tavizli vergi oranları da yer almaktadır. İthalat rejim kararı ekindeki en fazla eşya grubunun yer aldığı liste bu listedir. Avrupa Birliği (AB) ile ülkemiz arasında gümrük birliğinin işleyiş esaslarını düzenleyen karara göre, ülkemizin, Gümrük Birliği kapsamında yer alan ürünlerde (sanayi ürünleri ve işlenmiş tarım ürünleri içerisindeki sanayi payı) üçüncü ülkelere karşı AB ile eş zamanlı olarak aynı gümrük tarifesini uygulaması gerekmektedir. Bu nedenle AB’nin ithalatta üçüncü ülkelere uyguladığı gümrük vergisi oranlarındaki değişiklikler, ülkemiz tarafından bu liste kapsamı ürünlere olduğu gibi yansıtılmaktadır.
• (III) Sayılı liste: İşlenmiş tarım ürünlerinin ve bu ürünlerden tahsili öngörülen gümrük vergisi oranları ile tarım payı olarak ödenecek Toplu Konut Fonu miktarlarının yer aldığı listedir. Bilindiği üzere Türkiye ile Avrupa Birliği arasında oluşturulan Gümrük Birliği’ni kuran anlaşma hükümlerine göre, AB ile aramızdaki ticarette taraf ülkelerde serbest dolaşımda bulunan sanayi ürünleri üzerindeki gümrük vergileri sıfırlanmıştır. Tarım ürünleri ise koruma politikaları çerçevesinde Gümrük Birliği anlaşması dışında tutulmuştur. Bununla birlikte işlenmiş tarım ürünlerinin bünyesindeki sanayi payları üzerinde de gümrük vergisi sıfırlanırken, tarım payları üzerinde ise toplu konut fonu tahsil edilmesi öngörülmüştür. Bünyesinde hububat, şeker ve süt bulunduran ürünlerden süt yağı, süt proteini ve nişasta/glikoz oranlarına göre oluşturulan bilişim tablosu adı verilen hesaplama yöntemi ile bulunan miktarlara göre toplu konut fonu tahsil edilmektedir. III sayılı liste kapsamı maddelerin karşılarında (T1), (T2) işaretlerinin bulunduğu  durumlarda, işlenmiş tarım ürünlerinin bünyesinde yer aldığı kabul edilen temel tarım ürünleri miktarlarının esas alınması suretiyle tespit edilecek kod numaralarına, ithalat rejim kararı ekinde yer alan Tarım Payları Tablosunda tekabül eden Toplu Konut  Fonu miktarları tahsil edilmektedir.

(IV) Sayılı liste: Balıkçılık ve diğer su ürünlerinin ve bu ürünlere uygulanacak gümrük vergisi oranları ile toplu konut fonu miktarlarının yer aldığı listedir.

(V) Sayılı liste: Gümrük vergileri geçici olarak indirilen veya askıya alınan, ağırlıklı olarak kimya ve elektronik sektörlerinde hammadde veya ara girdi olarak kullanılan bazı ürünlerin ve bu ürünlere uygulanan gümrük vergisi oranlarının yer aldığı listedir. Gümrük Birliği çerçevesinde, Avrupa Birliği’nde yürürlükte bulunan “Askıya Alma Listesi”nde yer alan ürünleri içermektedir. Türkiye’nin Gümrük Birliği çerçevesinde sanayi ürünleri ithalatında üçüncü ülkelere karşı Avrupa Birliği ile aynı gümrük vergilerini uygulama yükümlülüğü olduğundan ve hammadde niteliğindeki bu ürünler için sanayimizin düşük vergili ithalattan faydalandırılması amacıyla, AB ile varılan mutabakat sonucu V sayılı liste hazırlanmıştır. Sanayi ürünlerinin bulunduğu listede yer alan bir eşyanın aynı zamanda V sayılı listede yer alması durumunda vergi hangi listede düşük ise bu oran uygulanmaktadır. Yerli üretimi bulunmayan özel nitelikli bazı kimyasal hammaddelerde ve elektronik sanayii girdilerinde ortak gümrük tarifesi hadlerini sıfıra kadar indiren bu uygulama, yerli üreticilerimizin girdi ithalinde topluluk üyesi ülkeler üreticileri ile birlikte maliyet avantajı sağlamakta ve küresel üreticilerle rekabet edebilmelerine yardımcı olmaktadır. V sayılı listede ürünler, teknik olarak bütün ayrıntıları ile tanımlanmış bulunduğundan, sadece listede belirtilen özellikteki ürüne indirimli vergi uygulanabilmektedir. Bu yüzden gümrük idarelerince, ürünün V sayılı listede tanımlanan ürün ile birebir aynı olduğunun tespiti amacıyla genellikle üniversite vb. yerlerde tahlil işlemi yaptırılmaktadır. (VI) Sayılı liste: VI sayılı listede yer alan ürünlerin, sivil hava taşıtlarında kullanılması kaydıyla yapılacak olan ithalatın’da gümrük vergisinin %0 olarak uygulanacağı ve bu halde gümrük mevzuatının nihai kullanıma ilişkin hükümlerinin tatbik edileceğinin hükme bağlandığı ürün grubunun yer aldığı listedir. Bu listede yer alan G.T.İ.P’lerde, sadece madde ismi sütununda tanımlanan ürünler  için, sivil hava taşıtlarında kullanılmak kaydıyla yapılan ithalatta, gümrük vergisi % 0 olarak uygulanır ve bu halde gümrük mevzuatının nihai kullanıma ilişkin hükümleri tatbik edilir. Sivil hava taşıtlarında kullanılan bazı eşyaların nihai kullanım kapsamında gümrük vergisinden muaf olarak ithal edilmesine dair Avrupa Birliği uygulamasının üstlenilmesi amacı ile bu liste hazırlanmıştır.

■ Peki o zaman aramızda özel anlaşmalar bulunan ülke veya ülke gruplarına uygulanan vergi oranları diğer ülkeler ile aynı mıdır?

İthalat rejim kararı ekinde, GTİP bazında ürün gruplarının yanı sıra, AB ile imzaladığımız (Gümrük Birliği) anlaşması, imzaladığımız serbest ticaret anlaşmaları, Türkiye olarak bazı ülkelere uyguladığımız tek taraflı vergi indirimleri çerçevesinde, farklı ülke gruplarına uygulanacak vergi oranları değişkenlik göstermektedir.

• Tablonun 1. 2. 3. ve 4. sütununda Avrupa Birliği ülkeleri, EFTA ülkeleri ve aramızda serbest ticaret anlaşması bulunan ülkeler ve bu ülkelere uygulanacak vergi oranları yer almaktadır.
• Tablonun 5 numaralı bölümü altında yer alan 6. 7. ve 8. Sütunlarında Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi kapsamında, tek taraflı olarak tavizli vergi oranı uyguladığımız ülke grupları ve bu ülke gruplarına uygulanan vergi oranları yer almaktadır.
• Tablonun 9. sütununda ise diğer sütunlarda sayılmayan ülkelere uygulanacak vergi oranları yer almaktadır. Yukarıda yapılan açıklamalar ile 2024 yılında uygulanacak vergi oranlarına ilişkin ayrıntılar, 31.12.2023 tarihli resmi gazetede yayımlanan ithalat rejim kararına ek karar ve ekleri içerisinde mevcut olup gazeteye aşağıdaki linkten ulaşılabilir. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2023/12/20231231M3-1. pdf

Herhangi bir ülkeden herhangi bir ürün grubundan ithalat planlaması yapılırken, bahsedilen ithalat rejim kararı ve eklerinin, yapılan değişiklikler de göz önünde bulundurularak ayrıntılı olarak incelenmesi ve konusunda uzman bir gümrük müşavirinden görüş alınması, oldukça önem arz etmektedir.