Hayaller 5G, gerçekler 3G

SELENAY YAĞCI

✔Operatörlerin mevcut 3G ve 4.5G yatırımlarının olası bir 5G’ye geçiş durumunda işe yaramayacağını belirten uzmanlara göre sıfırdan baz istasyonu kurmaları gereken operatörler “eski teknolojiye daha fazla yatırım yapmak istemiyor.”

Tüm dünyada 4G teknolojisi yerini 5G’ye bırakmaya hazırlanırken, Türkiye’de mobil şebeke bir süredir 3G’ye düşüyor. Türkiye’de sayısı 90 milyonu aşan mobil aboneler, son dönemde sıklıkla telefon şebekelerinde 3G görüyor. Mobil trafiğin artmasıyla kapasitesi yetmeyen 4G baz istasyonları, telefon şebekelerini 3G’ye yönlendiriyor. Tüm dünyada penetrasyon verilerini derleyen Open Signal’e göre Türkiye’de bu yıl yüzde 95’e ulaşması hedeflenen 4G kapsama oranı yüzde 79,3’te kalmış durumda. Bu oran ile Türkiye, Yunanistan, Japonya, Estonya gibi ülkelerin gerisinde. Türkiye mobil internet hızında da hedeflere ulaşamamış durumda. Speedtest verilerine göre de (download, median) Türkiye 141 ülke arasında 33.10 Mbps ile 69. sırada kaldı. Mobil internetin kapsama ve hız sorunları Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu’nun (BTK) verilerine de yansımış durumda. Tüketiciler sektörle ilgili şikayetlerinin başında 28 ile “kapsama alanı ve hizmet kalitesi” yer alıyor.

“5G’yi bekleyen operatör 4,5’e yatırım yapmıyor”

2009’da 3G’ye geçen Türkiye’de daha yüksek hızlı internet erişimi ancak 2016’da, 4,5G ile mümkün oldu. Bu geçişle birlikte hızların 100 Mbps’lerin üzerine çıkması bekleniyordu ancak bu gerçekleşmedi. Uzmanlar hızların yükselmek bir yana her geçen gün azalmasını operatörlerin “eski teknoloji”ye yatırım yapmak istememesi olarak açıklıyorlar. Sektörde birkaç yıldır “2023 yılı içinde 5G ihalesinin yapılabileceği” beklentisinin hakim olduğunu vurgulayan uzmanlar, operatörlerin mevcut 4,5G baz istasyonlarını 5G’e revize etmelerinin mümkün olmadığını, sıfırdan baz istasyonu kurmaları gerektiğini hatırlatarak “Hal böyle olunca operatörler, ‘eski teknoloji’ye daha fazla yatırım yapmıyor” görüşünü paylaşıyorlar. Ancak GSM operatörlerinin BTK ile yaptıklarını taahhütnamede 4,5G’nin Türkiye nüfusunun yüzde 95'ini kapsama zorunluluğu var ve bu süre 2024 yılında doluyor.

5G’ye geçiş için Erdoğan’ın “yerli ve milli” talimatı var

Tüm dünyada Temmuz 2023 itibarıyla 100 ülkede 5G teknolojisi kullanılıyor. Avrupa Birliği’nde 5G penetrasyonu gezen yıl yüzde 66’ya çıktı. Türkiye’de ise sadece Kocaeli, Sakarya, Ankara, İstanbul, Muğla, Antalya, Eskişehir, Kayseri, Trabzon gibi şehirlerde sınırlı noktalarda test ediliyor.

Türkiye’nin 4,5 altyapısı için büyük yatırım yapmasının ardından, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 5G’ye yerli teknoloji oluşmadan geçilmemesi talimatı hala geçerliliğini koruyor. Bu alandaki teknolojik yatırımlar sürerken, 5G’nin geçiş teknolojisi olacağı ve bu nedenle 6G ve ötesi teknolojilerin hızla geliştiği bir dönem yaşanıyor. Bu nedenle genellikle bu alandaki söylemlerde “5G ve ötesi” ifadesi kullanılıyor. 5G’de yerli teknoloji için 2 şirket çalışıyor ve oldukça önemli bir seviyeye geldiler. Diğer yandan Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı 5G teknolojisinin geliştirilmesini sanayi stratejisi kapsamındaki 12 öncelikli yatırım programı içine aldı. Bu alanda 2024’te yeni bir yatırım arayışının başlayacağı biliniyor.

“Abone başına gelir” diğer ülkelerin gerisinde

Mobil Telekomünikasyon Operatörleri Derneği (m-TOD) Regülasyon ve İdari İşler Direktörü ve Yürütme Kurulu Üyesi Mustafa Alanoğlu, Türkiye’de baz istasyonu yatırımı ihtiyacı olabileceğini kabul ediyor. Alanoğlu, “Baz istasyonu yatırımını kapsama ve kapasite için yaparsınız. Özellikle şehir merkezlerinde kapasite için yaparsınız. Kapsamayı sağlamışsınızdır ama yoğun veri trafiği olduğu için daha fazla yatırım yapılması gerekiyor” diyor.

Ancak operatörlerin gelirlerinin de parlak olmadığını savunan Alanoğlu, Türkiye’nin mobilde abone başına ortalama gelir (ARPU) rakamlarının diğer ülkelerin çok gerisinde olduğunu dile getiriyor. Avrupa ülkelerinde ortalama ARPU 16,99 Euro iken Türkiye’de 2023 yılı birinci çeyrek için bu tutar sadece 3,83 Euro. Ortalama ARPU Uzakdoğu’da bu 30, Amerika’da 40 Euro’ya kadar ulaşıyor. Alanoğlu, “Yatırımlar döviz cinsinden olduğu için kıyaslamanız gerekiyor. Tedarikçiden bir baz istasyonu aldığınızda, elektriği, kiralaması, iklimlendirmesi, ruhsatı birçok kalemde maliyeti var. Baz istasyonunu 60-70 bin dolara bir defalık alıyorsunuz. Bir istasyonun yıllık işletme maliyeti ise 5 bin dolar. Giderler artarken gelirler artmıyor. Gelirler artmadığı için de yatırım miktarı düşmüş görünüyor. Bu da kapsama kalitesine yansıyor” sözleriyle yatırımlardaki yavaşlamayı açıklıyor.

GSM operatörlerine verilen süre doluyor

Operatörlerin BTK ile yapılan sözleşme yükümlülükleri çerçevesinde yatırımlarını sürdürdüğünü belirten Alanoğlu’na göre abonenin 3G’ye düşmesi operatörün yükümlülüğünü yerine getirmediği anlamına gelmiyor. Alanoğlu süreci şu sözlerle özetliyor: “Operatörlerin şöyle bir yükümlülüğü var ya da sözleşmenin yorumlanması da diyebilirsiniz: Bir yerde 4,5G varsa orada 3G yatırımı yapmak zorunda değilsiniz. Nüfusu binin üzerinde olan yerlere 3G hizmeti götürmeniz gerekiyordu. Ama siz oraya 4,5G hizmeti götürdüyseniz artık 3G yatırımı yapmanıza gerek kalmadı çünkü oraya daha yüksek teknoloji götürdünüz. Baz istasyonları çemberler şekilde çalışıyor. Örneğin nüfusu binin üzerinde ama 5 binin altında olan bir yerleşimde bir 3G baz istasyonu kurdunuz, ardından bir 4G baz istasyonu kurarsınız ama o 3 bin 500’lük nüfusu da kapsayarak 5 bin nüfusa çıkarırsınız. Siz yerleşim yerinin bir tarafından diğer tarafına giderken şebekeniz 3G’ye düşebilir. Ama bu operatörlerin sorumluluğunu yerine getirmediği anlamına gelmez. Hizmeti imzaladığı sözleşme kapsamında sunmuş olur. Eğer kapsama problemi yaşıyorsanız o zaman sözleşmeye aykırı davranmış olur. Bu Türkiye’ye özgü bir durum değil. Uluslararası kabul gören bir ölçümlemedir. Bazı ülkelerde 90’dır bu bazı ülkelerde 95’tir. Türkiye’de bu oran 2G’de yüzde 50’ydi, 3G’de yüzde 90’dı. 4.5G ise yüzde 95’e çıkarıldı.”

“Operatörler yüksek frekans bedelini finanse edemez”

5G’de frekans tahsisinin nasıl yapılacağının da çok önemli olduğunun altını çizen Alanoğlu, “2015 yılında yapılan 4,5 G ihalesinde 3 operatör, frekans tahsisine 4 milyar dolar verdi. Yani havaya para ödedi. Eğer Bakanlık 5G ihalesinden de para kazanmak isterse operatörlerin şu anda buna gücü yok, Eskiden vardı. Ülkelerin bu konuda farklı yaklaşımları var. Mesela ‘güzellik yarışması’ modeli var. Otorite, ‘Ben sana frekans tahsis edeceğim ama bana hangi projeleri sunacaksın? Ülkeye nasıl değeri katacaksınız?’ diye soruyor. İskandinav ülkelerinde bu yöntem uygulanıyor. 4,5G mantığı ile ihale çıkartan ama daha az frekans bedeli alan ülkeler var. Tamamen bedelsiz tahsis yapan ülkeler de var. Biz hangi yöntemi belirleyeceğiz. Frekans tahsisinin nasıl olacağının netleşmesi lazım. Almanya’da frekans tahsisleri sadece operatörlere yapılmadı. Otomotiv şirketlerine de yapıldı. Biz Türkiye’de bunu yapacak mıyız? 5G’de çok yüksek hızı ve düşük gecikmeyi sağlayabilmek için daha fazla baz istasyonu yatırımı gerekiyor. 2G’de 15 km yeterken 5G’de 300 metrede 500 metrede bir baz istasyonu olmak zorunda. Şehir merkezlerine çok daha fazla yeni istasyon kurmak zorundasınız. Bu ciddi bir yatırım demek” görüşünü paylaşıyor.

5G Piyasa Durumu (Temmuz 2023)

Haziran 2023 sonuna kadar, 162 ülke ve bölgede toplam 535 işletme 5G’ye yatırım yaptı. 252 işletme, 100 ülkede ve bölgede 5G mobil hizmetleri, 113 işletme, 62 ülkede ve bölgede 3GPP uyumlu 5G sabit kablosuz erişim hizmetleri, 13 işletme, sayılmayan 5G ağlarını yumuşak bir şekilde başlattı. 115 işletme, 5G bağımsız altyapıya yatırım yapıyor. Bunlardan 41’i halka açık ağlarda 5G bağımsız altyapı.

5G İÇİN ERKEN Mİ GEÇ Mİ?

BTK ya da Ulaştırma Bakanlığı baz istasyonu sayılarını düzenli olarak açıklamıyor. Ancak resmi kurumların TBMM’de açıkladıklarını bilgilere göre baz istasyonu sayısı iki yılda 9 bin 168 arttı. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, 2019 yılında CHP'nin yazılı soru önergesine verdiği yanıtla, Türkiye genelinde toplam 187 bin 808 adet baz istasyonu bulunduğunu buldurmuştu. BTK’nın, 2021 yılında TBMM Dilekçe Komisyonu’na sunduğu rapora göre ise Türkiye’de baz istasyonu sayısı son 10 yılda yüzde 334 artarak 1 Ocak 2020 itibariyle 196 bin 976’a ulaştı. BTK’nın istatistiklerine bakıldığında baz istasyonu sayısında 48 bin 684 ile İstanbul ilk sırada yer alırken onu 15 bin 129 ile Ankara, 11 bin 751 ile İzmir takip etti. Türkiye’de 5G’ye geçiş konusunda tartışmalar sürüyor. Yerli teknoloji olgunlaşmadan başlanmaması gerektiği konusu genel kabul görünüyor. Ancak geç kalınmasının maliyeti olduğu belirtenler de var:

5G İÇİN BEKLEMEK GEREKİR

■ Dünyada 5G hala gelişme safhasında. Türkiye’deki mevcut 4.5G teknolojisi şu an yeterli.

■ 5G’nin gerçek anlamda fayda sağlayabilmesi için gerekli olan fiberoptik altyapı yaygınlaşmadı.

■ 5G için operatörlerin ödeyecekleri olası yüksek bir bedel, yatırımlara engel olabilir.

■ Yerli teknoloji olgunlaşmadan geçilmesi yerli ve milli çözümlerin önünü kesebilir.

TÜRKİYE GEÇ KALMASIN

■ Operatörler 5G’ye geçişi beklediği için eski teknolojilere yatırım yapmaktan kaçınıyor.

■ Yatırımlar aksadığı için iletişimde sıkıntılar artıyor.

■ Teknoloji şirketlerinin yaratıcı çözümler üretmesi için zaman kaybetmeden 5G’ye geçilmesi gerekiyor.

Baz istasyonu sayısı iki yılda 9 bin 168 arttı

BTK ya da Ulaştırma Bakanlığı baz istasyonu sayılarını düzenli olarak açıklamıyor. Ancak resmi kurumların TBMM’de açıkladıklarını bilgilere göre baz istasyonu sayısı iki yılda 9 bin 168 arttı. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, 2019 yılında CHP'nin yazılı soru önergesine verdiği yanıtla, Türkiye genelinde toplam 187 bin 808 adet baz istasyonu bulunduğunu buldurmuştu. BTK’nın, 2021 yılında TBMM Dilekçe Komisyonu’na sunduğu rapora göre ise Türkiye’de baz istasyonu sayısı son 10 yılda yüzde 334 artarak 1 Ocak 2020 itibariyle 196 bin 976’a ulaştı. BTK’nın istatistiklerine bakıldığında baz istasyonu sayısında 48 bin 684 ile İstanbul ilk sırada yer alırken onu 15 bin 129 ile Ankara, 11 bin 751 ile İzmir takip etti.