Çip, Çin ve ABD’den sonra AB’nin de stratejik sektörü

Hilal SARI

Avrupa Komisyonu’nun yatırım kolu Avrupa Yatırım Bankası (EIB), finans sektöründe bir ilke imza atarak, dünyanın blok zincir üzerinde sendikasyonlu ilk “dijital” tahvil ihracını gerçekleştirdi. EIB, Ethereum blok zinciri üzerinde ihraç ettiği tahvillerle 100 milyon Euro fon toplarken, tahviller ihraççılardan bağımsız yatırımcılar tarafından satın alındı. Yapılan işlemde EIB’in Ethereum blok zincirine kayıtlı ihraç ettiği tahvil token’larını yatırımcılar ‘fiat para’ (itibari para) karşılığında satın aldı. İhraççının düzenleyicilerle işlemi tamamlaması için de Fransa Merkez Bankası, Euro karşısında 1:1 değer biçilen dijital para çıkardı. Dünyada bir ilk olma özelliği taşıyan işlemin Ethereum ağında yapılmasıyla Ether coini, dün sabah saatlerinde 2.955 dolarla rekor tazeledi. Ether, yeni rekorunun ardından TSİ 17:20’de 2.922 dolardan işlem görürken, 1 trilyon doların üzerinde piyasa hacmiyle piyasanın belirleyicisi Bitcoin de 56 bin 881 dolar düzeyinde hareket etti. İlk etkilerini küresel otomotiv sektöründe gördüğümüz, sonrasında Samsung ve Apple gibi elektronikçilere ve hatta beyaz eşya sektörüne sıçrayan çip krizi, ABD’nin ardından Avrupa Birliği’nde de yarı iletken üretiminin ham madde ve ilaç bileşenleri gibi stratejik sektörlerden biri olarak kabul edilmesine yol açtı.

AB, gelecek hafta yayınlaması beklenen sanayi eylem planında, Çin ve Tayvan gibi yabancı tedarikçilere bağımlılığını azaltmayı amaçladığı çip sektörünü de altı stratejik sektörden biri olarak açıklayacak. Ham madde ve ilaç bileşenlerinin de Reuters tarafından görülen taslak belgedeki stratejik sektörler arasında olduğu belirtiliyor. Yeni sanayi strateji planının taslağında AB’nin ham madde, ilaç ve birliğin çevresel ve dijital hedeflerine konu 137 üründe Çin’e bağımlı olduğuna vurgu yapılıyor.

5 Mayıs’ta birliğin dijitalleşme stratejilerinin de başında olan AB Komisyonu Kıdemli Başkan Yardımcısı Margrethe Vestager ve AB’nin sanayisinden ve iç pazarından sorumlu Komiseri Thierry Breton söz konusu yeni sanayi strateji planını duyuracak. Bataryalar, hidrojen, bulut ve edge teknolojileri Komisyonun gerekli önlemleri almadan önce derinlemesine analiz yapacağı sektörler arasında. Ortak Avrupa Çıkarları için Önemli Projeler (IPCEI) başlığı altında bir havuzda kaynak toplanacak bu sektörler arasında son teknolojili çiplerin üretimi de yer alıyor. IPCEI projelerinde AB hükümetleri daha gevşek devlet yardımı kurallarıyla şirketleri fonlayarak tasarımdan üretime sektörün büyümesini destekleyebiliyor.

Intel: Asya’yla rekabet için devlet desteği lazım

ABD Başkanı Joe Biden da 2 trilyon dolarlık altyapı harcamalarından 50 milyar doların çip sektörüne ayrılmasını planlıyor. Biden sektör yöneticileriyle de bir araya gelerek sorunları dinlemiş ve sonrasında çip krizini “en önemli ve öncelikli sorun” olarak gündemine almıştı.

Biden’ın sektörel toplantı masasında da bulunan ABD’li Intel de hükümetlerin bu konudaki hassasiyetinin farkında ve Avrupa’da kuracağı yeni çip fabrikası için AB’den 8 milyar Euro (9,7 milyar dolar) tutarında devlet yardımı talep ediyor. ABD ve Avrupa’daki yeni tesislere 20 milyar dolarlık çip yatırımı yapacağını açıklayan şirketin CEO’su Pat Gelsinger, konuya ilişkin Politico’ya yaptığı açıklamada “ABD ve AB hükümetlerinden istediğimiz, Asya’dan ziyade buralarda üretim yapmamızın rekabetçi olmalarına destek olmaları” diyor. IC Insights raporu da Asyalı devlere yetişmek için batılı ülkelerin beş yıl boyunca her yıl en az 30 milyar dolar harcaması gerektiğini savunuyor.

Çin de boş durmuyor ve 2020 yılında sektöre 35 milyar doları aşkın yatırım yaptı. TechNode verilerine göre bu 2019’a göre yüzde 407’lik bir artışa denk geliyor. Dünyanın en büyük çip tüketicisi Çin, 2020’de 143,4 milyar dolarlık çip satın alırken, bunun sadece yüzde 5,9’u Çin merkezli şirketler tarafından üretildi. ABD-Çin ticaret savaşının önemli bir nedeni de Çin’in 2017’den bu yana dışa bağımlılığını azaltma çabaları. 2020’de Çin’in Yıldız pazarında 32 çip şirketi halka arz edildi. 2014 yılında Maliye Bakanlığı ve Çin Kalkınma Bankası (CDBC) tarafından kurulan sektörel fon Big Fund’ın yüzde 67’sinin çip üreticilerine gittiği belirtiliyor.

Çipçinin tedarikçileri de ihya oldu

ABD ve Tayvan’da tesisleri bulunan ve sektörün en büyük çip üreticilerine ekipman tedarik eden Hollandalı BE Semiconductor (BESI) da büyüme yatırımlarını artıran isimlerden. Artan talep şirketten yapılan açıklamaya göre ikinci çeyrek gelirlerini ilk çeyreğe göre yüzde 30 ila 40 artıracak. İlk çeyrek gelirleri de 4. çeyreğe göre yüzde 30’un üzerinde yükselen şirket küresel arz kısıtları nedeniyle bu yükselişin sınırlı bile kaldığını belirtiyor. CEO Richard Blickman siparişlerin hayli güçlü büyüdüğünü belirterek “Şu anda stratejik önceliğiniz müşterilere teslimatları yapabilmek için üretimi hızlandırmak” diyor.

Apple’ın 3-4 milyar dolarlık gelirine mal olacak

Mart ile biten ikinci mali çeyreğinde analistlerin beklentilerinin çok üzerinde satış gerçekleştiren ve tüm ürün kategorilerinde iki haneli büyüme kaydeden Apple da çip krizinden etkileneceğini duyurdu. CEO Tim Cook, çipteki sıkıntıların M1 çipli iPad Pro ve iMac 2021 modellerini etkileyeceğini söyledi. 2020’de satışlarını yüzde 54 artırarak 89,6 milyar dolara yükselten şirketin CFO’su Luca Maestri çip krizinin Apple’ın üçüncü mali çeyreğinde 3 ila 4 milyar dolar gelirine mâlolacağını belirtiyor. Şirket bu güçlü sonuçların ardından mevcut hisse geri alım programını 90 milyar dolar daha artırma kararı almıştı.

Üreticilerin talebe yetişmesi zaman alacak

Uzmanlar çiplerde COVID-19 öncesi de dijitalleşmeyle zaten bir sıkışma olduğunu ancak ABD-Çin ticaret savaşları ve COVID-19 pandemisinin durumu daha da kötüleştirdiği değerlendirmelerini yapıyor. Ancak daha da önemlisi, Tayvan’dan Güney Kore’ye, Çin’den AB ve ABD’ye açıklanan milyarlarca dolar çip yatırımının hızla artmaya devam eden çip talebine yetişmesinin zaman alması bekleniyor. Sektörün en büyük yatırım duyurusu Tayvanlı dev TSMC’den gelmişti, üç yılda 100 milyar dolar. TSMC’den birkaç gün önce de Intel 20 milyar dolarlık çip yatırımı duyurmuştu. Intel’in fabrikaları sadece Intel çiplerini değil, müşteri talebine göre de çip üreten tesisler olacak.

Otomotive etkisi 2. çeyrekte daha da büyük olacak

Netleşmeye başlayan bir gelişme de geçtiğimiz günlerde Volkswagen yetkililerinin de söylediği gibi, otomotivde çip krizi 2. çeyrekte daha da kötüleşiyor. Geçtiğimiz hafta bir gün içinde Honda, BMW, Ford ve Jaguar Land Rover’dan çip nedeniyle bant durduracakları açıklamaları geldi. Honda Japonya’daki üç fabrikasını 6 günlüğüne durduracağını, BMW, Almanya ve İngiltere’de vardiyaları düşüreceğini ve İngiltere’de üç gün bant durduracağını, Ford ise çip tedarik sıkıntısının planlanan 2. çeyrek üretiminde yüzde 50’lik kayba yol açacağını ve bu yılki gelir beklentilerinin olumsuz etkileneceğini söyledi. Ford’a göre sıkıntı 2022’ye de sarkacak. Oxford’daki Mini fabrikasında üç gün bant durduran BMW’nin sözcüsü ise “Durumu günlük olarak izliyor ve hasarı minimize etmeye çalışıyoruz” diyor.