Yaş çay alım fiyatının 10 yıllık seyri

Ali Ekber YILDIRIM

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 2020 ürünü yaş çay alım fiyatını kilo başına 3 lira 27 kuruş olarak açıkladı. Üreticiye ayrıca kilo başına 13 kuruşluk destekleme primi ödenecek.

Açıklanan yaş çay alım fiyatı geçen yılki artışın gerisinde kaldı. 2019 üretim yılında önceki yıla göre kilo başına 58 kuruşluk artış sağlanmıştı. Bu yıl hasat ile ilgili sorunlar ve getireceği maliyet artışı nedeniyle üreticinin beklentisi 4 lira civarındaydı. Bu yılki fiyat artışı geçen yıla göre kilo başına 37 kuruşta kaldı. Bu nedenle açıklanan fiyat üreticiyi memnun etmedi.

En yüksek fiyat artışı 2019'da, en düşük 2011'de

Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü (ÇAYKUR)'nün devlet adına aldığı yaş çayın alım fiyatına bakıldığında son 10 yılda kilo başına en yüksek fiyat artışı 2019'da sağlanırken, en düşük artış 2011'de oldu. Geriye dönük olarak son 10 yıllık alım fiyatı incelendiğinde 2011'de önceki yıla göre kilo başına 9.5 kuruş, 2012'de 12 kuruş, 2013'te 13, 2014'te 15, 2015' te 20, 2016'da 19 kuruşluk artış sağlandı. 2017'de önceki yıla göre 33 kuruşluk artış yapılırken, 2018 yılında yaş çay alım fiyatı 2017'ye göre 32 kuruş, 2019'da önceki yıla göre 58 kuruş ve 2020 'de geçen yıla göre kilo başına 37 kuruşluk artış sağlanmış oldu.

Prim 5 yıldır artmıyor

Çay üreticilerine verilen kilo başına primde artış yapılmadı. Kilo başına 13 kuruşluk prim 5 yıldır artmadı. Çay destekleme primi 2010 yılında kilo başına 11.5 kuruştu. 2011 yılında yarım kuruşluk artışla 12 kuruşa çıkarıldı. 2016 yılına kadar tam 5 yıl hiç artırılmadan her yıl 12 kuruş olarak uygulandı. 2016'da 1 kuruşluk artışla prim 13 kuruşa yükseltildikten sonra 5 yıldır yine sabit kaldı. 2020 ürünü de dahil 5 yıldan beri yaş çay için üreticilere ödenen destekleme primi kilo başına 13 kuruş.

Üreticinin hasat endişesi bitmedi

İklim koşullarına bağlı olarak çay hasadında gecikme yaşanıyor. Ramazan Bayramı sonrası başlaması beklenen hasat için üreticiler endişeli. Koronavirüs çay hasadını da olumsuz etkiliyor. Son 10 yılda Gürcistan ve Azerbaycan'dan gelen işçiler çay hasadında çalıştırılıyordu. Koronavirüs nedeniyle bu iki ülkeden işçiler gelemiyor. Ayrıca 200 bin civarındaki çay üreticisinin önemli bir bölümü İstanbul başta olmak üzere büyük kentlerde yaşıyor. İstanbul'dan çay hasadı yapmak için memleketine gelmek isteyen üreticilere de bugüne kadar izin verilmedi. Cumhurbaşkanı Erdoğan, yaptığı açıklamada e-devlet üzerinden başvuranlara özel izin verileceğini söyledi. İzin alan üreticiler 19 Mayıs'ta gece yarısı sokağa çıkma yasağı bittikten sonra memleketlerine gidebilecekler.

Toplama maliyeti artacak

E-devlet üzerinden belli sayıda üreticiye izin verileceği özellikle gezme amaçlı memleketine gitmek isteyenlere izin verilmeyeceği ifade ediliyor. Üreticilerin 19 Mayıs'ta yola çıkmaları durumunda bayram sonrası başlayacak çay hasadı için kısa sürede işçi temin etmeleri gerekiyor. Bu nedenle hasatla ilgili sorun bir ölçüde devam ediyor. Bu kısa sürede hasat için bulunacak işçilerin ücretleri geçmiş yıllara göre yüksek olacağı ve üreticinin çay toplama maliyetini artıracağı ifade ediliyor.

Çayın ekonomik önemi

Türkiye, çay alanları bakımında 7. sırada. Kuru çay üretiminde Çin, Hindistan, Kenya, Srilanka ve Vietnam'dan sonra 6.sırada. Tüketimde ise kişi başına yıllık ortalama 3.5 kilogram kuru çay ile ilk sırada. Türkiye'den sonra,Afganistan kişi başına 2.5 kilo ile ikinci sırada. Libya'da 2.1, Katar'da 1.8 ve İngiltere'de 1.7 kilo çay tüketiliyor.
Doğu Karadeniz'in fındıkla birlikte en önemli iki ürününden biri olan yaş çayda Türkiye'nin üretimi yıllık 1 milyon 200 bin ton ile 1 milyon 500 bin ton arasında değişiyor. Üretilen yaş çaydan yıllara göre 230 ile 250 bin ton kuru çay elde ediliyor. Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü(ÇAYKUR) verilerine göre, çay üretim alanlarının yaklaşık değerlerle yüzde 67'si Rize'de, yüzde 19'u Trabzon, yüzde 12'si Artvin, yüzde 2'si Giresun ve Ordu'da. Toplam çay üretici cüzdan sayısı ise 200 bin civarında.

Yaş çay alım fiyatı