Dünyanın tarım devi: Brezilya

Ali Ekber YILDIRIM

Tarım ürünleri ihracatı ile yıldızı parlayan ve tarımsal üretimde, ihracatta önemli başarılar elde eden ülkelerden birisi Brezilya. Ülke tarımı birkaç yıldan beri art arda büyüyor. Brezilya, portakal suyu, şeker, soya, kahve, tavuk eti üretiminde ve ihracatında dünyada ilk sırada yer alıyor. Sığır eti üretiminde ve ihracatında ikinci, domuz eti üretiminde ve ihracatında ise 4. sırada yer alıyor. Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı Uluslararası Anlaşmalar ve Avrupa Birliği Genel Müdürlüğünün hazırladığı güncel “Brezilya Pazar Bilgileri” ve “Brezilya Ülke Rehberi” raporunda ülke tarımı, Türkiye ile dış ticareti başta olmak üzere önemli veriler yer alıyor.

DÜNYADAKİ EN YÜKSEK BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİĞE SAHİP

Brezilya, dünyadaki en fazla nehir sistemine sahip ülkelerden biridir. Ülkenin toplam 8 büyük havzası var. Nehirlerin suları bu havzalardan geçerek Atlantik Okyanusu’na akar. Amazon Nehri, su hacmine göre dünyanın en büyük nehri ve dünyanın en uzun ikinci nehridir. Dünyadaki en yüksek biyolojik çeşitliliğe sahip ülkesi olan Brezilya, bitkiler açısından, 55 binden fazla türe sahip. Bu bitkilerin yüzde 30’u endemik, Brezilya’ya özgüdür. Bununla birlikte, son yıllarda, ekonomik gelişme ve aşırı nüfus artışı Brezilya’nın doğal çevresini tehdit ediyor. Hem yasal hem de yasadışı gerçekleşen kereste ve ekilebilir araziler için ormansızlaşma, ülkenin ormanlarının büyük bir bölümünü tahrip ederken çevresel felaketlere de neden olmaktadır.

TROPİKAL ORMANLARI VE OKSİJEN REZERVİ

Brezilya, Amazon ormanları ile dünyadaki en geniş tropikal orman ve oksijen rezervlerine sahip. Ormanlar ülkede çok büyük bir alanı kapsıyor. Yapraklarını dökmeyen ağaçlardan oluşan mapa ormanları bütün Amazon bölgesini, Sao Paulo’nun batı yaylalarını ve güney kısımlardaki yaylaların geniş bir kısmını kaplıyor. Kuzeydoğu Brezilya’nın en yüksek ve en sulak yerlerinde de bu ormanlara rastlanmaktadır. Savanlar, ülkenin ikinci önemli bitki örtüsünü oluşturmaktadır. Orta Brezilya’nın az verimli topraklarında savan, yerini dikenli, cılız çalılara bırakmaktadır.

KAUÇUK ÜRETİMİNDE İLK SIRADA

Amazon Bölgesi, dünya kauçuk üretiminde ilk sırada yer alıyor. Yağış ve nem oranının yüksek olduğu ülkenin, en sıcak bölgesi olan kuzeydoğu kısımlarında kurak alanlar var. Brezilya, çevreyle dost bir enerji kaynağı olduğu gerekçesiyle etanol üretimi ve kullanımını destekliyor. Ancak, toprağa ihtiyaç duyan çiftçilerin ekim alanı açmak için Amazon’daki ormanları yakmaları sonucu ormanlık alanların azalması hava kirliliğine yol açıyor. Bütün bunlar, etanol üretimi için yeni şeker kamışı ekimi yapılmaması ve etanol üretim tesisi kurulmaması yönünde çevre korumacı kararlar uygulanmasına yol açmıştır. Küresel ısınmaya karşı Brezilya’nın önemli sorumlulukları bulunmakta olup, yağmur ormanlarının azalmasının küresel iklim değişiklikleri üzerindeki etkisi nedeniyle bu konudaki gelişmeler tüm dünyayı yakından ilgilendirmektedir.

EN BÜYÜK SIĞIR ETİ ÜRETİCİLERİNDEN

Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı Uluslararası Anlaşmalar ve Avrupa Birliği Genel Müdürlüğünün hazırladığı güncel “Brezilya Pazar Bilgileri” ve “Brezilya Ülke Rehberi” raporunda ülkenin sığır eti üretimi ile ilgili özetle şu çarpıcı bilgiler yer alıyor: “Brezilya geleneksel olarak en büyük sığır eti üreticilerinden biridir. Birleşmiş Milletlerin Gıda ve Tarım Örgütü(FAO)’ne göre, her 2 kilogramlık sığır etinin 1 kilosu Brezilya’dan gelmektedir. Brezilya’nın büyükbaş canlı hayvan ihracatı 2022 yılında 192 milyon ABD Dolarına ulaşmış ve ihracatının yüzde 15’i Türkiye’ye yönelik olmuştur. Üretimin geri kalanı ise iç pazara tedarik edilmektedir. Türkiye, 2022 yılında Brezilya’nın 3. en büyük büyükbaş canlı hayvan alıcısı oldu. Türkiye’nin önünde Irak ve Ürdün var. Brezilya’daki sığır endüstrisi çoğunlukla Kuzey ve Ortabatı bölgelerinde yer almaktadır. Ortabatı bölgesi, özellikle, Mato Grosso do Sul ve Mato Grosso’nun kuzeyi, büyükbaş hayvancılık sektörünün en fazla geliştiği bölgedir. Kuzey bölgesinde yer alan büyükbaş hayvan endüstrisi ise daha çok yerel tüketimi karşılamaya yoğunlaşmıştır. Brezilya’nın güney bölgelerinde büyük et ve süt ürünleri üreticileri bulunmaktadır. Bu bölge genellikle, MERCOSUR ülkeleri ile Orta Doğu, Çin ve ABD’ye ihracat gerçekleştirmektedir.”

DÜNYA PAMUK ÜRETİMİNDE VE TÜKETİMİNDE 5.SIRADA

Ülkenin tekstil sektörünün cirosu 2021 yılında 35,5 milyar dolar değerinde olup aynı yıl 2,16 milyon ton giysi üretimi yapan 22 bin 500 şirketten oluşmaktadır. Sektör, ülkedeki 2. en büyük işgücünü sağlamaktadır. Brezilya, elyaf endüstrisinden tasarım ve üretime kadar sektördeki tüm bağlantıları kullanan az sayıda ülkeden biridir. Ülke, pamuk üretimi ve tüketimi konusunda dünyada 5. sırada yer almakta ve malzemenin çoğu Mato Grosso Eyaleti’nde yetiştirilmektedir. Brezilya ayrıca 2023 yılı itibariyle dünyanın en büyük 5 denim üreticisi ve tüketicisi arasında yer almaktadır.

KAHVE ÜRETİMİNDE ÜRÜN ÇEŞİTLİLİĞİ İLE ÖNE ÇIKIYOR

Brezilya Kalkınma, Sanayi, Ticaret ve Hizmetler Bakanlığı’na göre, Brezilya’nın en büyük 10 kahve ithalatçısından 5’i Avrupa Birliği’nden gelmektedir. Günümüzde, kahve yetiştirme bölgelerinin çeşitliliği nedeniyle, Brezilya, farklı türlerde kahveler üretmekte; bu da damak tadı ve fiyatlar bazında farklı talepleri karşılamayı mümkün kılmaktadır.

TARIM MAKİNALARININ YÜZDE 30’U 5 YAŞ ALTINDA

Raporlarda, son 10 yılda Brezilya’nın tarımsal üretimde makineleşmeye yoğunlaştığı belirtilerek: “ Günümüzde tarımda kullanılan makinelerin en az yüzde 30’unun 5 yaşın altında olduğu tahmin edilmektedir. Çiftçilerin üretimde makineleşmeye erişimini artıran iki önemli etken, düşük faiz oranlarında emtia fiyatlarının ve sübvansiyonlu kredilerin yüksek olmasıdır. Bazı makinelerin Brezilya Metroloji Enstitüsü (INMETRO) tarafından sertifikalandırılması gerekmektedir.” Bilgisine yer verildi.

İHRACATI İTHALATINDAN 61,5 MİLYAR DOLAR FAZLA VERİYOR

Brezilya’nın 2022 yılı toplam ihracatı 334,1 milyar dolar. İhracatta tarım ürünleri önemli bir yer alıyor. En fazla ihraç ettiği ürünler arasında; soya fasulyesi, petrol yağları, demir cevherleri, ham petrol, mısır, donmuş kemiksiz et, soya fasulyesi yağı, şeker kamışı şekeri, kahve ve odun hamuru var. İhracatında başlıca ülkeler ise sırasıyla Çin Halk Cumhuriyeti, Amerika Birleşik Devletleri, Arjantin, Hollanda ve İspanya’dır. İthalatı 2022 yılında 272,6 milyar dolar olarak gerçekleşen Brezilya’nın başlıca ithalat kalemleri arasında ham petrol, petrol yağları, gübre için potasyum klorür, hafif yağlar, bitümenli taşkömürü, üre, amonyum dihidrojenortofosfat, doğal gaz, elektronik entegre devreler, turbojetler ve aksamları var. İthalatında başlıca ülkeler ise sırasıyla Çin Halk Cumhuriyeti, Amerika Birleşik Devletleri, Arjantin, Almanya ve Hindistan’dır.

BREZİLYA-TÜRKİYE TİCARET HACMİ 4,9 MİLYAR DOLAR

Brezilya Sanayi, Dış Ticaret ve Hizmetler Bakanlığı istatistiklerine göre 2022 yılında ikili ticaret hacmimiz bir önceki yıla göre yüzde 10,2 oranında artmış ve 4,9 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Brezilya’nın dünya ile ihracatında izlenen yapı ve ticaret eğilimi, ikili ticaretimize de yansımakta; Türkiye’nin Brezilya’dan ithalatında hammadde ve ara mallar ağırlıklı olmaktadır. Bu çerçevede, Brezilya’nın dünyadan ithalatında Türkiye’nin daha fazla pay alarak, dış ticaret açığının dengelenmesi için ülkemizin yüksek katma değerli işlenmiş ürünlerin ihracatını artırması gerektiği değerlendirilmektedir.

BREZİLYA’DAN SOYA, PAMUK,ET, KAHVE İTHAL EDİYORUZ

Brezilya, özellikle soya, mısır, şeker, sığır eti, soya küspesi, beyaz et ve kahve ihracatında dünyada çok önemli bir yere sahip. Brezilya’nın ithalatında ise tarımda kullanılan kimyasal gübreler ve hammaddeleri önemli yer alıyor. 2022 yılı verilerine göre gübre ve hammadde ithalatı 22 milyar dolar seviyesinde. Türkiye’nin Brezilya’dan tarım ve tarım ürünleri ithalatına bakıldığında soya ilk sırada ikinci sırada pamuk yer alıyor. Türkiye’nin bu ülkeden yaptığı soya ithalatı 2022 yılında 1 milyar 411 milyon dolar oldu. Aynı yıl 643 milyon 246 bin dolarlık pamuk ithalatı ve 244 milyon 548 milyon dolarlık kahve ithalatı yaptı. Brezilya’dan 2022 yılında 143 milyon 876 bin dolarlık kamış şekeri ve mamulleri ithalatı yapan Türkiye, 97 milyon 768 bin dolarlık da tütün ithal etti.

Tarım ve gıdada potansiyel ürünler

Ticaret Bakanlığı’na göre Brezilya’ya ihracatta potansiyeli olan tarım ve gıda ürünleri ise şöyle sıralanıyor:

ZEYTİNYAĞI:

Brezilya’nın 2022 verilerine göre zeytinyağı ithalatı 540 milyon dolar civarında. Türkiye’nin bu ülkeye ihracatı ise sadece 1 milyon 750 bin dolar. Türkiye açısından önemli bir pazar olabilir. Ülkeye en fazla zeytinyağı ihracatı yapan ülkeler Portekiz, İspanya, Arjantin, Şili ve İtalya.

KONSERVE MEYVE SEBZE:

Ülkenin 2022 yılı ithalatı 372 milyon dolar. Türkiye’nin bu ürünlerdeki ihracatı 2,28 milyon dolar.

ŞEKERLİ VE ÇİKOLATALI MAMULLER:

Yıllık 121 milyon dolarlık ithalatının sadece yaklaşık 1 milyon dolarlık kısmını Türkiye’den ithal ediyor.

SERT KABUKLU MEYVELER:

Türkiye’nin Brezilya’ya en fazla ihraç ettiği tarım ürünleri arasında sert kabuklu meyveler var. Ülkenin toplam 102 milyon dolarlık ithalatının 40 milyon dolarını Türkiye karşılıyor. Türkiye yüzde 39,7 Pazar payı ile bu konuda ilk sırada yer alıyor. İkinci sırada Şili yüzde 33 paya sahip. Amerika yüzde 15, Arjantin yüzde 3 ve Portekiz yüzde 2 paya sahip.

TAZE VE KURUTULMUŞ ÜZÜM:

Toplam ithalatı 60 milyon dolar ve bunun 6 milyon dolarını Türkiye karşılıyor. Arjantin yüzde 60,4 ile pazarda ilk sırada yer alırken, Şili yüzde 24.9 ile ikinci, Türkiye ise 3.sırada yer alıyor.

KURUTULMUŞ SEBZELER:

Brezilya’nın 2022 yılı kurutulmuş sebze ithalatı 58 milyon dolar civarında. Türkiye, bu ithalattan sadece yaklaşık 1,5 milyon dolarlık pay alıyor. En büyük pay yüzde 58 ile Çin’e ait sonra Hindistan, Mısır geliyor. Türkiye 4.sırada.

KURUTULMUŞ MEYVELER:

Türkiye’nin Brezilya ithalatında önemli yer alan ürün gruplarından birisi kurutulmuş meyveler. Ülkenin 50 milyon dolarlık ihracatının 18,5 milyon dolarlık kısmını Türkiye gerçekleştiriyor. Bu ürün grubunda Arjantin yüzde 45 Pazar payı ile ilk sırada, Türkiye yüzde 36,6 ile ikinci sırada. Şili ise yüzde 18 ile üçüncü sırada.

DİĞER ÜRÜNLER:

İhracat potansiyeli olan diğer ürünler arasında makarna, kakao içermeyen şeker mamulleri, yer fıstığı ve diğer kabuklu yemiş ve meyve konserveleri, anason, rezene, kişniş, kimyon tohumu ve ardıç meyveleri, reçel, marmelat, meyve püresi var.

Nüfus ve istihdam

Dünyanın en kalabalık 5. ülkesi olan Brezilya’nın 2023 yılı itibarıyla nüfusu 215,1 milyon olarak tahmin edilmektedir.Nüfus sahil boyunca uzanan dar bir kıyı şeridinde yoğunlaşmıştır. Kıyı kesimlerindeki nüfus yoğunluğunu iç kesimlere kaydırmak için Başkentin Rio de Janeiro’dan Brasilia’ya taşınması, karayolları ağının genişletilmesi, ülkenin iç tarafl arında yeni kalkınma merkezlerinin oluşturulması, Itaipu ve Tucurui gibi büyük ölçekte hidroelektrik projeleri gibi teşvik önlemleri alınmıştır. 2022 yılı itibariyle ülkedeki çalışan sayısı 100,2 milyon olup, işsizlik oranı yüzde 9,3’tür. Toplam nüfusun yüzde 87,3’ünü şehirli kesim oluşturmaktadır. 2026’da yüzde 88,6 şehirleşme tahmin edilmektedir. Şehir ve kasabalardaki hızlı nüfus artışı ve kırsal kesimden, şehirlere doğru yönelen göç; “favela” adı verilen gecekondulardaki artış ve altyapı eksikliği ile birlikte çeşitli sorunlara yol açmıştır.

Kırsalda mal edinimi izne bağlı

Doğrudan yabancı yatırımın izne bağlı olduğu sektörler arasında kırsal alanlar da var. Kırsal alanların yabancı sahipli Brezilya şirketleri, Brezilya’da yerleşik yabancılar ve Brezilya’da faaliyet gösteren yabancı şirket tarafından satın alınması yasalarla izne bağlanmıştır. Söz konusu kısıtlama, kırsal alanların doğrudan veya dolaylı olarak devredilmesi ile sonuçlanan şirket işlemleri için de geçerlidir.