'Yolcu altı' kapasite gitti, havada navlun katlandı

Aysel YÜCEL

Çin’de ortaya çıkan ve dünya çapında hızla yayılmaya devam eden koronavirüs salgını, lojistik sektöründe dengeleri alt üst etti. Ülkeler arası ticarette getirilen kısıtlamalar ve artırılan önlemler taşıma sürelerini uzatırken, bazı hatlarda kapasite sorunu başladı. Buna paralel navlun da artışa geçti. UTİKAD Başkanı Emre Eldener, “Her an yeni bir bilgi ve duyuru ile karşı karşıya kalabiliyoruz. Dolayısıyla yeni senaryolar üretme ihtiyacı duyuyoruz” dedi.

Havayolunda getirilen kısıtlamalar ve yasaklamalar nedeniyle pek çok yolcu uçağı seferinin iptal edildiğini ifade eden Emre Eldener, kargo uçaklarının şimdilik bu yasaklardan muaf olduğunu hatırlatarak şu bilgileri verdi: “Yolcu uçaklarıyla taşınabilen kargo hacmi piyasadan çekiliyor. Çekilen bu kapasiteden dolayı kargo uçaklarına olan talep çok arttı. THY Kargo şu anda Mart sonuna kadar 26 kargo uçağıyla, MNG Havayolları ise 8 kargo uçağıyla tüm talepleri yerine getirebilmek için maksimum doluluk ve sefer sıklığıyla hizmet veriyor. Ancak yolcu uçaklarındaki kapasitenin çok azalması ve kargo uçaklarıyla kargo taşıma maliyetlerinin de yüksek olması nedeniyle önümüzdeki dönemde hava navlunlarında artışlar yaşanması kaçınılmaz olacak.”

UTİKAD Yönetim Kurulu Üyesi Turgut Erkeskin de yolcuların altında taşınan hava kargo miktarının toplam kapasitenin yaklaşık yüzde 70’ine tekabül ettiğine dikkat çekerek, “600 yolcu kapasiteli A380 gibi dev uçaklar da piyasadan çekildi. Avrupa’daki en büyük havayolu şirketlerinden biri seferlerinin yüzde 50 azalttı. Bu durum kargo uçaklarına olan talebi artırdı. Kargo uçakları için ne randımanlı dönem. Dolayısıyla navlunlar oldukça yükselmiş durumda. Eskiden buradan Çin’e ya da Çin’den buraya kg başına 2 dolara getirdiğimiz malı şimdi 5 dolara getiriyoruz. Bu çok ciddi bir artış” diye konuştu.

Online lojistik platformu Navlungo CEO’su İsa Korkmaz, yolcu uçaklarının seferlerinin iptal olması nedeniyle kargo kapasitesinin azalması sonucu Avrupa ve Amerika arasındaki havayolu navlununda yüzde 15-20 arasında artışı olduğunu belirtti. Korkmaz, “Çin ve Türkiye’yi de doğrudan etkileyen bu durumun yanı sıra, denizyolu ile yetişemeyecek acil siparişlerin hava yoluna kayması muhtemel ve bu da havayolu taşımacılığında bir süre daha fiyat artışına sebep olacak” dedi. İsa Korkmaz ayrıca nisan ayının ortasına kadar bazı rotalarda rezervasyonların dolduğunun bilgisini de paylaştı.

“İhracat gemilerinde yer sıkıntısı yaşanıyor”

Deniz yolunda yaşanan sıkıntıları dile getiren UTİKAD Başkanı Emre Eldener, navlunlarda mart ayı itibarıyla artışlar yaşanmaya başladığına dikkat çekti. Uzakdoğu’dan gelen yük ve konteyner sayılarındaki azalış nedeniyle, ihracatta boş konteyner bulma sorunlarının da gündeme geldiğini ifade eden Eldener, “Ayrıca biriken yükler nedeniyle, ihracat gemilerinde yer sıkıntısı da yaşanıyor. Tüketicilerin Çin/Uzakdoğu mallarındaki endişeleri nedeniyle sipariş ve yük kayıpları da yaşıyoruz. Çin’e giden yüklerin zamanında çekilememesi de söz konusu. İtalya’dadi karantina nedeniyle yüklerin çekilememesi, malların nihai adreslerine sevk edilememesi sorunları yaşanıyor. Bununla beraber rakamlar da yaşanan sıkıntıları ortaya koyuyor; planlanan gemi sayısında yüzde 20’lik bir düşüş yaşanıyor. Konteyner sayıları ise yüzde 25 azaldı. Uğrak iptalleri ise 3 kat arttı. Bu da navlunlarda yaklaşık yüzde 30-40 düzeylerinde bir artışı beraberinde getirdi” dedi.

Türkiye’nin dış ticaretinde AB’nin önemine vurgu yapan Eldener, “Son bir haftada AB ülkeleri adeta salgının merkezi haline geldi. Başta İtalya, İspanya ve Fransa olmak üzere hemen her AB ülkesinde çok sıkı tedbirler alındı. 14 ülke sınır kapılarını kapatmış durumda. Türkiye’den Avrupa yönüne ve tersi yönde karayolu yük taşımaları şu an için devam ediyor. Ancak şoförler uçakla taşınamadığı için Ro-Ro seferlerinde de aksamalar yaşanıyor. Türkiye’ye dönen TIR şoförlerinin ise 14 gün boyunca evlerinde izlem süresi geçirmeleri gerekiyor” dedi.

Karayolunda dorse sıkıntısı navlunu %15 artırdı

Lojistik faaliyetlerin yoğun olarak sürdürüldüğü diğer bölgenin ise Orta Doğu ve Orta Asya ülkeleri olduğunu ifade eden UTİKAD Başkanı Eldener, “Ülkemizin Orta Doğu’ya açılan iki önemli noktası Irak ve İran’da da virüs salgını etkisini göstermiş durumda. Bu noktalarda da gerek İran ve Irak’tan kaynaklanan gerekse ülkemizin aldığı tedbirlerden kaynaklanan aksamalar yaşıyoruz. Bu aksamaların çoğunluğu şu an için karayolu ve demiryolu taşımacılığında etkisini gösteriyor. Güncel bilgilendirmeler burada çok büyük önem taşıyor çünkü hemen her dakika yeni bir ülkenin sınır kapısını kapattığı bilgisi gelebiliyor. Sınır kapılarında TIR kuyrukları oluştu, yükler bekliyor. Dönmeyen dorseler ve konteynerler neticesinde yüzde 15 oranında navlun artışları görüldü” diye konuştu.

İran’a tek alternatif demiryolu oldu

Türkiye’nin önemli ihracat pazarlarından Irak ve İran ile sınırların tamamen kapatılması, yük taşımacılığında da yeni alternatifler doğurmuştu. Irak ile tampon bölge devreye girmiş, günde 500 TIR’lık sevkiyat başlamıştı. İran’a ise karayoluyla taşımalar neredeyse tamamen durdu, tek alternatif demiryolu oldu. UTİKAD’ın verdiği bilgilere göre TCDD Taşımacılık, sadece yük trenlerine açık olan Van/Kapıköy sınır kapısı üzerinden İran vagon taşımalarına devam ediyor. Karayolu araçları İran tarafına geçemediği için demiryoluna olan talep sürekli artıyor. Şu anda 2 bin 200’ün üzerinde vagon tahsis talebi oluşmuş durumda. TCDD Taşımacılık A.Ş., bin 200 adetlik kapalı vagon filosuyla, bu taleplerin yaklaşık yüzde 10’unu halihazırda karşıladı ve İran’a sevk etti. Diğer talepler de sırayla karşılanmaya çalışılıyor.

Makinist ve personel İran tarafına geçmeden sadece vagonlar geçiriliyor. Boş dönüşlerde ise hazırlanan bir bekleme alanında vagonlar ilaçlanıyor ve 4 saat bekletildikten sonra TCDD lokomotifleriyle Türkiye tarafına çekiliyor. İran’a sevkiyatlarda gıda, deterjan, kolonya gibi acil ürünlere öncelik veriliyor. Bu hafta İran tarafından da aynı şekilde Türkiye’ye vagon sevkiyatlarının başlaması planlanıyor.

“TCDD taleplerimize tatminkar cevap vermiyor”

UTİKAD Yönetim Kurulu Üyesi Turgut Erkeskin, TCDD ile çeşitli sıkıntılar yaşadıklarını dile getirerek, “TCDD’nin biz forwarder’lardan gelen taleplere tatminkar cevap veremiyor. Ne navlun verebiliyor ne de vagon tahsisi yapabiliyor. Sadece ‘talebinizi sıraya aldık’ demekle yetiniyor. Nasıl bir sistem içinde tahsis yapılacağı net değil. Demiryolu bugün özellikle İran ve Kafkaslar için çok gerekli hatta en uygulanabilir çözüm. Dolayısıyla TCDD’nin sunacağı kapasite bu ülkelerle ticaretimiz için büyük önem taşıyor” dedi.

“Demiryolu ancak özel sektörle kalkınabilir”

Aynı zamanda eski Demiryolu Taşımacılığı Derneği (DTD) başkanı olan, demiryolu şirketi Gaziport’un sahibi İbrahim Öz, forwarder şirketlerinin İran hattında yaşadığı sıkıntıya değinerek, koronavirüs nedeniyle görüşmelerin sadece telefonda yapıldığını, gelen taleplerdeki aksamaların bundan kaynaklanabileceğini söyledi. Öz, “İran hattında yoğun çalışan bir firmayım: 10 yıl önce Tatvan-Van feribotları yeterli kapasitede çalışmadığı için Tatvan’a terminal kurup içine portal vinçler kurup aktarma yaptığımız sıkıntılı günler geride kaldı. Şimdi yeterli kapasitede feribotlarımız mevcut. Koronavirüsden dolayı bütün gümrük kapılarımızda ciddi sıkıntılar var TCDD A.Ş ile MFA firması yoğun mesai harcayarak hem Türkiye hem de İran ticaret bakanlıkları ile görüşerek dezenfekte üniteleri kurdular ve bu sayede Kapıköy demiryolu sınır kapısı açıldı” dedi.

TCDD A.Ş’nin yurt içinde ve yurtdışında büyük miktarda taşıma yapmayı taahhüt eden firmalara özel indirimli fiyatlar verildiğini belirten Öz, demiryolunun ancak özel sektörle kalkınabileceğine vurgu yaptı. Öz, Bakü-Tiflis- Kars (BTK) hattında aktarmalardan dolayı bir türlü düzen ve istenen yük hacmi performansı yakalanamadığını ancak bir firmanın bu konuda devreye girdiğini aktararak, “Bir firma 2-3 yıldır 500 bin tonun altında taşıma yapabildiğimiz BTK hattının kapasitesini 1 milyon tonun üstüne çıkaracağını taahhüt etmiş. Bu güzel bir gelişme. Bu firma ile işbirliğine girilip bu tonajlar artırılabilir. İlerde bir kaç firma birleşip TCDD’ye yüksek tonaj taahhüdünde bulunup onlar da acente olabilirler” dedi.

"Deniz yoluna talep artacak"

Armatör Erol Yücel, koronavirüs salgını sonrası bir tarafta karışıklık yaşanırken diğer taraftan insanların ihtiyaçlarını karşılamak üzere başta ilaç ve gıda maddeleri olmak üzere mağazalara hücum ettiğine dikkat çekerek, "Boşalan bu rafların, bu mağazaların bir şekilde doldurulması gerekiyor. Bu da tedarik zinciri ve onu destekleyen lojistik sektörünü öne çıkarıyor" dedi. Ülkelerin kara sınırlarına getirdiği kısıntlamalar nedeniyle deniz taşımacılığına olan talebin artmasını beklediklerini ifade eden Yücel, "Denizcilik sektörü de bu sıkıntılardan nasibini alacak. Teknoloji ne kadar gelişirse gelişsin denizcilikte “insan faktörü” vardır ve çok önemlidir. Uçak şirketlerinin en önemli müşterileri arasında gemi adamları vardır. Sıklıkla uçarlar. Ayrıca gemi adamları şirketlere göre 2-4-6-8 aylık dönemler halinde denizden karaya veya tersine karadan denizlere giderler. Bu seyahatleri sırasında bazen birden fazla ülkeden geçiş yapmak zorunda kalırlar. Şimdi ülkelerin getirdiği seyahat kısıtlamaları gemi adamlarının seyahatlerine de engel teşkil edecek. Dolayısıyla zor bir dönem geçireceğimiz aşikardır. Ancak, bir şekilde sıkıntılı olsa da bir çözüm üretileceğini ve ticaretin devamının sağlayacağına inanıyorum" diye konuştu.

'Denizde yük artmıyor, arz azalıyor'

Koronavirüsün etkisi ile dip yapan kuru yük navlunlarında son günlerde yukarı yönlü hareketlilik yaşandı. 400 puana kadar gerileyen Baltık Kuru Yük Endeksi (BDI), bu hafta 623 puana yükseldi. Marvel Denizcilik Yönetim kurulu Başkanı Levent Karaçelik, BDI’deki bu artışın yanıltıcı olduğunu belirterek şunları söyledi: “Dünyada ticaret hacmi artıyor mu azalıyor mu? Eğer azalıyorsa navlun endeksi nasıl artar? Ancak olsa olsa bazı destinasyonlarda gemi bulmada çekilen zorluklarla navlunlar artar ama bunun endeksin yükselmesi anlamına gelmesi için bu tip destinasyonların ve buralara olan yük hacimlerinin artması gerekir. Bu virüs ticaret ve yük trafiğini olumsuz etkiliyorsa navlunlarda artış beklemek çok yanlış olur. BDI’deki bu artışın tek nedeni, ‘Forward Freight Agreement (FFA)’ kağıtları ile oynayarak piyasayı oluşturan gözünü paradan başka bir şey görmeyen birkaç hububat ve cevher tüccarının yaptığı spekülasyonlar. Başka bir nedeni yok. Evet, Çin, ithalatları yavaş yavaş normale dönmeye başlıyor. Ancak bunun navluna yansıması için en az 1 ila 1.5 ay lazım. Ama diğer yandanda Norveç ve İsveç gibi Avrupa ülkeleri limanlarını kapatmaya başladı.Çin’in tek başına normal hale gelmesi yetmeyecek. Avrupa’nın da normalleşmesi gerekıyor. Afrika ve Güney Amerika’nın bu kervana katılmamamsı şart. Aksi halde denizcilik çok daha ağır darbe alır.”

İhracatçılar lojistikte hangi önlemleri alabilir?

Online lojistik platformu Navlungo CEO’su İsa Korkmaz, koronavirüs nedeniyle ticaretin içinde bulunduğu olağanüstü durumdan alınacak tedbirlerle minimum hasarla çıkılabileceğini belirtti. İsa Korkmaz, Türkiye’den ihracat yapan firmalar için önerilerini şu şekilde sıraladı: Alternatiflerinizi arttırın: Yükünüzü organize etmek için daha fazla alternatif aramanızı öneriyorum. Denizyolu, havayolu ve karayolu seçeneklerini aynı anda karşılaştırarak navlun planlamanızı yapabilirsiniz. Rezervasyon yaptırırken dikkatli olun: Birçok acentenin yer problemi nedeni ile iptal politikalarında değişiklikler oldu, siparişlerinizi onaylarken mutlaka bu bilgileri teyit ediniz. Ayrıca alıcınız ve satıcınız ile olan sözleşmelerinizde muhakkak olası gecikmeleri de hesaba katın. Parsiyel yükleri tercih edin: Konteyner ya da komple TIR yerine, parsiyel navlunları tercih ederek riski dağıtabilirsiniz. Gelişmeleri anlık takip edin: Koronavirüs önlemleri neticesinde her gün başka bir ülkeden uçuş yasakları ya da sınır önlemlerinin değişkenlik gösterdiğini görüyoruz. Ürünlerinizi planlarken mutlaka lojistik servis sağlayıcınızdan anlık bilgiler alınız. Müşterileriniz ile daha fazla iletişim kurun: Müşterilerinizi sık sık bilgilendirin, olası gecikmelerde ve iptallerde elinizden geleni yaptığınızın mesajını verin.