“Petrol üç ay daha 40 doları göremez”

Mehmet KARA

Koronavirus (Covid-19) salgınına karşı alınan önlemler pekçok ekonomik girdinin fiyatı üzerinde ciddi sonuçlara yol açtı. Üretim süreçlerindeki en önemli girdi olan enerji fiyatları da bunların başında geliyor. Türkiye’de küresel kömür piyasalarını ve buna bağlı olarak petrol piyasalarını da yakından izleyen isimlerden Enerji Günlüğü Köşe Yazarı Dr. Nejat Tamzok ile konuştuk.

● Petrol fiyatlarındaki sert düşüş neden yaşandı?

Petrol talebi uzun süredir gerilerken Suudi Arabistan ve Rusya üretimi kısma konusunda anlaşamadıkları için fiyatlar önemli ölçüde geriletmişti. Covid-19 salgınına karşı alınan izolasyon tedbirleri de gelince piyasalar tam bir çöküş yaşadı. Petrol ihraç eden ülkeler örgütü OPEC’in kuruluşundan bugüne gerek üye ülkeler arasında gerekse üyelerle üye olmayanlar arasında pazar paylarını arttırma çabaları kaynaklı anlaşmalar yaşanır. Bu durum son yaşananlar için de geçerli.

● Bunu biraz açar mısınız?

Son yaşananların arka planında ABD’nin küresel petrol piyasalarındaki değişen pozisyonu da var. Son 10 yılda özellikle kayaç petrolü sayesinde ABD küresel petrol üretimindeki payını neredeyse iki kat arttırdı ve Rusya ile Suudi Arabistan’ı geride bırakarak dünyanın en büyük petrol üreticisi konumuna yükseldi.

● ABD’nin yeni konumu oyunu nasıl etkiledi?

Üretimi artan ABD’nin küresel petrol ticaretindeki payı da yüzde 3’ten yüzde 10’a yükseldi. ABD’nin yeni konumundan en fazla rahatsız olan ülkeler Suudi Arabistan ve Rusya. Moskova’nın Avrupa enerji piyasasındaki egemen rolünü dengelemek isteyen Washington, ABD kaya petrolü üreticilerinin Avrupa pazarına yönelmesini destekliyor. Çünkü ABD petrol fiyatları düşük kalırsa kayaç petrolü üreticilerinin ifl asa sürüklenmesinden ve bunun tüm ekonomiye zarar vermesinden korkuyor.

● Öteki üreticiler de fiyatın yüksek olmasını istemez mi?

Bütün satıcılar ellerindeki ürünün fiyatının yüksek olmasını ister elbette. Ama S. Arabistan ve Rusya, arzı artırıp fiyatları düşürerek ABD’li kayaç petrolü şirketlerini piyasadan silmeyi hedefliyor. Buna rağmen salgının da etkisiyle fiyatların aşırı gerilemesi üzerine S. Arabistan liderliğindeki OPEC üyeleri üretimi kısarak fiyatları belirli bir düzeyin üzerinde tutmak istedi. Başta Rusya olmak üzere OPEC dışı ülkeleri de yanlarına çekmeleri gerekiyordu. Ancak Rusya, üretimi kısıp fiyatı belirli bir seviyenin üzerinde tutma planına başlangıçta yanaşmadı çünkü pazar payını ABD’li üreticilere kaptırma endişesi taşıyordu. En sonunda anlaşabilseler de çok geç kalmışlardı çünkü salgın nedeniyle küresel talep dibe çakılmıştı.

● Fiyatları bundan sonra nereye doğru gider?

Genel beklenti salgının etkilerinin ve talepteki durgunluğun uzun süreli olacağı yönünde. Ancak insanlardaki genel tedirginlik nedeniyle önümüzdeki dönemde toplu taşıma talebinin gerilemesini, buna karşın bireysel taşıt kullanımının artmasını bekliyorum. Hele virüsün etkisi azalır ya da aşı/ilaç süreci hız kazanırsa petrol ürünlerine olan talepte bir patlama sürpriz olmaz. Bu da fiyatları salgın öncesi olduğundan daha yukarı bir noktaya taşıyabilir.

● Sizden fiyat tahminleri istesek?

Önümüzdeki üç ayda brent petrolün varil fiyatının kalıcı şekilde 40 doların üzerine çıkmasını beklemiyorum. Altı aylık vadede de brent petrol varil fiyatının 50 dolar düzeyini aşabilmesi bugünden bakıldığında çok mümkün görünmüyor. Son olarak Suudi Arabistan Haziran ayında OPEC+ kesintilerine ek olarak 1 milyon varil/gün daha kesintiye gideceğini açıklamasına rağmen fiyatların fazla etkilenmemesi de bunu gösteriyor.

Petroldeki düşüşten kimler kârlı çıkar?

Dünyanın en büyük petrol ithalatçısı olduğu halde Çin’in düşük petrol fiyatlarından fayda yerine zarar göreceğini savunan Dr. Nejat Tamzok, “Azalan küresel talep Çin’i çok olumsuz etkilenecektir. Bana sorarsanız, Çin’i yönetenler talep daralmasındansa yüksek petrol fiyatlarını tercih eder. Aynı durum Hindistan ve Türkiye için de geçerli. Petroldeki gerileme, ihracatının yaklaşık dörtte birini petrol ihraç eden ülkelere yayan Türkiye’nin hızını önemli ölçüde kesecektir” dedi.

Düşük petrolün kaybedenleri kimler?

Dr. Nejat Tamzok, petroldeki düşüşün ihracatçı ülkelere zarar vereceğini belirtirken “En fazla kaybedenler ise ekonomisini tek ürüne endekslemiş ülkeler olacak. Bunların başında da ekonomisi neredeyse yüzde 90 petrol gelirine bağımlı durumdaki Suudi Arabistan ve diğer Orta Doğu ülkeleri geliyor. Suudiler kadar olmasa da Rusya ve ABD kaya petrolü şirketleri de kaybedenler arasındadır” diye konuştu.