Türkiye’nin kışlık sebzesini İzmir üretiyor

NURETTİN BAKİ / İZMİR

Tarım ve Orman Bakanlığı 2022 yılı verilerine göre Türkiye, 790 bin hektar alanda yaklaşık 31,1 milyon ton ile Çin, Hindistan ve ABD’den sonra dünyada dördüncü büyük sebze üreticisi konumunda. Verimli tarım topraklarına sahip Türkiye’de yetiştirilmekte olan sebzelerin yüzde 54’ü kışlık sebze olarak değerlendiriliyor. En çok üretimi yapılan türler ise karnabahar, brokoli, ıspanak, enginar, pırasa, kırmızı pancar ve kereviz (kök) olarak sıralanıyor.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre; Türkiye genelinde kışlık sebze üretiminde İzmir başı çekiyor. Kent birçok türde birinci ya da ikinci sırada yer alıyor. İzmir'de toplam 37 çeşitte 362 bin dönüm açık alanda 1.4 milyon ton sebze üretimi yapılıyor. Bu üretimin 136 bin dekarlık bölümünü, 20 türden 290 bin tonluk kışlık sebzeler oluşturuyor. Bir çok kışlık sebzede ülke genelinde lider olan İzmir, diğer ürünlerde de üretim miktarıyla üst sıralarda bulunuyor. İzmir’i sırasıyla farklı ürünlerde olmak üzere Samsun, Ankara, Mersin, Bursa, Aydın ve Balıkesir takip ediyor.

“İzmir’de hem verimde hem miktarda artış var”

İzmir’de kışlık sebzede bir önceki yıla göre hem verimde hem üretim miktarında artış gerçekleştiğini belirten İzmir İl Tarım ve Orman Müdürü Mustafa Şahin, “İzmir; kışın yetişen birçok sebzenin üretiminde ülkemiz genelinde lider. İlimizde 2022 yılı üretim sezonunda; 362 bin dekar açık alanda, 37 türde, 1.4 milyon ton  sebze üretimi gerçekleşti. Bu üretimin 136 bin dekarlık bölümünde 20 türde 290 bin ton kışlık sebze üretimi gerçekleştirildi. Torbalı, Bayındır, Tire, Menemen, Menderes, Çeşme kışlık sebze üretiminin yoğun olduğu başlıca ilçelerimiz. 2018 yılında kışlık sebze üretimimiz toplam 210 bin 512 ton iken,  2022 üretim sezonunda üretim alanı ve verimin artışı ile 290 bin 221 ton olarak gerçekleşti” dedi.

2023 yılı Kasım - Aralık döneminde gerçekleşen yağışların ardından, havaların da soğumasıyla birlikte 2024 yılı üretimi kışlık sebzelerin daha da değer bulacağını dile getiren Şahin, “İlimiz, brokolide ülke genelindeki toplam 5 bin 965 tonluk üretimin yüzde 45’ini, kerevizde 11 bin 80 tonluk üretimin yüzde 39’unu, enginarda 11 bin 28 ton üretimin yüzde 27’sini, pırasada 27 bin 761 ton üretimin yüzde 16’sını karşılayarak, bu sebzelerin üretiminde ülkemizde birinci sırada bulunuyor. İzmir, karnabaharda da 50 bin 244 ton ile ülke üretiminin yaklaşık yüzde 21’ini karşılayarak ikinci sırada yer alıyor” dedi.

Beyaz lahana tarlada 1TL, halde 12,5 TL

Şu an da hasadı yapılan bazı kışlık sebzelerin tarla fiyatları ile hal ve market fiyatları arasında ciddi farklar var. Tarlada brokolinin kilogramı 8 TL, karnabaharın 5 TL, beyaz lahananın 1 TL, kırmızı lahananın 4 TL, pırasanın 9 TL’den satılıyor. Bu ürünlerin haldeki fiyatları ise brokolide 15 TL, karnabaharda 15 TL, beyaz lahanada 12,5 TL, kırmızı lahanada 11 TL, pırasada 14,5 TL civarında.   

“İstanbul’a her gün 20 TIR sebze gönderiyoruz”

Torbalı Ziraat Odası Başkanı Yılmaz Girgin, Torbalı’da 25 bin dekar alanda kışlık sebze üretimi yapıldığını ifade ederek, “İlçemizde üretilen ürünlerin başında brokoli, karnabahar, lahana ve pırasa geliyor. Geçen senelere göre bu sene üretimimizde bir düşüş yok. Sadece havaların yumuşak seyretmesinden dolayı ürünlerin hasadı üst üstte geldi, o yüzden ciddi bir ürün bolluğu var. Her gün, günde 20 TIR kışlık sebzeyi İstanbul Hali’ne gönderiyoruz. Öte yandan bölgemizdeki üreticilerimizin yaşadığı en büyük sıkıntı, kereviz hariç ürün bolluğundan dolayı fiyatların düşük kalması. En büyük arzumuz bu fiyatların yükselmesi” dedi.

 “Pamuktan kaçan üretici kışlık sebze ekti”

Menemen bölgesinde üreticilerin pamuktan para kazanmayınca, kışlık sebze üretimine yöneldiğini söyleyen Menemen Ziraat Odası Başkanı Yücel Altıntaş, “Son yıllarda yaşanan kuraklık ve pamuk fiyatlarının düşük olmasından dolayı pamuk üreticisi de kışlık sebze üretimine geçti. Ekim alanlarında başta brokoli, lahana ve karnabahar, ıspanak, roka, maydanoz, pancar olmak üzere kışlık sebzelerin üretimi geçen senelere göre yüzde 40 arttı. Ayrıca Menemen ıspanak üretimiyle markalaşan bir bölge. Ancak ıspanak üretenler de işçi sıkıntısından dolayı karnabahar, brokoli gibi işçiliği daha az olan ürünlere yöneldi. Bu da bölgenin ıspanak üretiminde yüzde 20’lik düşüşe sebep oldu” dedi.

Hava şartlarından dolayı kışlık sebzelerde hasadın erkenden yapıldığını belirten Altıntaş, “Şu anda hasat devam ediyor. Bölgemizde hastalıklar da az. Dolu zararı yaşanmadı ancak Ekim-Kasım aylarında havalar sıcak seyrettiği için ürünler erken ve fazla çıktı. Bundan dolayı başlangıçta malda ürün fazlalığı oluştu ama Aralık ayı ile birlikte üretim dengelendi ve fiyatlar az da olsa üreticinin istediği noktaya geldi, özellikle karnabahar ve brokolide üreticilerimiz para kazanmaya başladı” diye konuştu.

“Hem üretici hem tüketici mağdur oluyor”

Üretici ve tüketici fiyatları arasındaki farka dikkat çeken Altıntaş, “Bugün üretici fiyatlarıyla pazardaki fiyatlar arasındaki makas aşırı açılmış durumda. Tüketici ürünleri pahalı tüketiyor, üretici de bu konuda mağdur oluyor. Denetimlerin daha sık yapılması ve fiyatların dengelenmesi lazım. Çünkü hem üretici hem tüketici mağdur oluyor. Aracının bu noktada üretici ve tüketicinin yanında olması gerektiğini düşünüyoruz” dedi.  

Üretim maliyetlerinin oldukça yüksek olduğunu ve üreticilerin bu konuda zorlandığını belirten Altıntaş, “Mesela geçen sene torbası 6 bin lira olan ıspanak tohumu bugün 11 bin lira oldu. Mazot ve gübre maliyetleri arttı. Kuraklıktan dolayı yeraltı sularını kullanıyoruz, sulama maliyetlerimiz geçen yıla göre yüzde 200 arttı. Üretim maliyetleri aşırı şekilde her taraftan artıyor. Ayrıca hasatta çok ciddi işçi sıkıntımız var” dedi.

Menemen’de ürettikleri kışlık sebzeleri genellikle İzmir ve İstanbul Hallerine gönderdiklerini söyleyen Altıntaş, “Büyük yemek sanayi kuruluşlarına da hatırı sayılır bir sevkiyatımız oluyor. Haftanın 7 günü, günde yaklaşık 3-4 kamyon kışlık sebzeyi İstanbul’a gönderiyoruz” şeklinde konuştu.

“Kışlık sebze üretimimi yüzde 50 azalttım”

Geçen sene 300 dönüm alanda kışlık sebze üretimi gerçekleştiren Menemenli üretici Yasin Dönmez, bu yıl üretici sayısının artmasından sonra kışlık sebze ekimini yüzde 50 düşürdüğünü söyledi. Dönmez, “Yıllardır her sene karnabahar, brokoli ve lahana başta olmak üzere kışlık sebze ekiyorum. Ancak maliyetlerin artması ve bu ürünlerde üretici sayısının her geçen gün çoğalmasından dolayı eskisi gibi para kazanamıyorum. Maliyetler yüksek ve ürün çok olunca fiyatlar otomatik olarak düşüyor. Bugün mesela brokoli ve lahanayı 20 kişi üretiyorsa çileği 3 kişi, enginarı 1 kişi yetiştiriyor. Piyasada çok ekiliş oluyor, o yüzden ürünlerimizi değiştirmek zorunda kalıyoruz. Bu yüzden ben bir üretici olarak bu sene kışlık sebze üretimimi 300 dönümden 150 dönüme düşürdüm. Bunun yerine çilek ve enginar ekmeye başladım” dedi.

“Çilesini biz çekiyoruz, parayı başkaları kazanıyor”

Torbalı’da kışlık sebze üretimi yapan Çağatay Çetin de sürekli artan üretim maliyetlerinden şikayetçi olurken, üretim çilesini üretici olarak kendilerinin çektiğini; parayı halcilerin ve aracıların kazandığını söyledi. Çetin, “Torbalı’da her sene 5 bin dekar alan üzerinde hemen hemen bütün kışlık sebzeleri üretiyorum. Geçen sene brokoliden 4 bin 500 ton, karnabahardan bin 500 ton, pırasadan 500 ton ve kerevizden de 500 ton üretim yaptık. Üretim yapıyoruz ama girdi maliyetleri belimizi büküyor, para kazanamıyoruz. Bütün risk biz üreticide. Hava şartlarından dolayı ürün bozulabiliyor ya da rekolte kötü çıkabiliyor. Böyle olunca cepten yemeye başlıyoruz. Tarladan çok ucuza sattığımız ürünümüzün pazarlarda, hallerde çok pahalı satıldığını görüyoruz. Biz çilesini çekerken, halci, aracı para kazanıyor. Bu da bizi üzüyor” değerlendirmesinde bulundu.

İzmir’in 2022 kışlık sebze ürünlerindeki üretimi, ülke üretimine oranı ve ülke sıralaması

Sebze Türü              Üretim (ton)                  Ülke üretimine oranı (%)       Ülke sıralaması

Brokoli                            51.965                                 44,58                                              1.

Kereviz                           11.080                                  39,09                                             1.

Enginar                          11.028                                  27,08                                            1.

Pırasa                            27.761                                  15,80                                             1.

Ispanak                        50.300                                  22,67                                            2.

Karnabahar                  50.244                                   20,94                                           2.

Kırmızı Pancar              2.033                                   8,63                                               3.

Marul                            31.361                                   5,5                                                 7.

Kaynak: TÜİK

2022 yılında bazı kışlık sebze (karnabahar, brokoli, ıspanak, enginar) ürünlerinin üretiminde Türkiye geneli ve en çok üretim yapan ilk beş il (ton)

İller           Karnabahar       

Samsun           60.098              

İzmir               50.244          

Mersin            29.267            

Antalya           26.453            

Bursa              15.592          

Diğer              58.203

Türkiye          239.850         

………………………….

İller               Brokoli

İzmir               51.966

Antalya           9.666

Mersin           9.595

Bursa              9.288

Manisa            8.375

Diğer              17.902

Türkiye          106.792

………………………….

İller                  Ispanak

Ankara            51.300

İzmir               50.300

Bursa              15.527

Adana             10.864

Manisa            9.570

Diğer              92.599

Türkiye            230.071          

………………………….

İller              Enginar

İzmir               11.028

Aydın              7.911

Bursa             7.457

Sakarya           5.841

Bolu                1.625

Diğer              6.953

Türkiye          40.815

Kaynak: TÜİK

GAP Bölgesi’ndeki sulama yatırımlarında yüzde 72'ye ulaşılacakŞehirler