Uçak siparişlerinde rekor kırıldı

Uğur Cebeci'nin bugün Hürriyet'te yayımlanan yazısında uçak üretim şirketleri hakkında ilginç bilgiler yer aldı... Cebeci'nin yazısı şöyle:

"Pandemi döneminde paniğe kapılan havayolu şirketleri uçak siparişlerini iptal edebilmek için çaba harcıyorlardı. Hatta bu nedenle kaporalarını yakan havayolu şirketleri bile oldu. Şirketlerin tek hedefi ne zaman biteceği o zamanlar belli olmayan pandemi dönemini küçülerek atlatmaktı. Ama pandeminin sonu görülünce de bu kez havayolu şirketleri hızlı büyüme yarışına girdiler. Hemen her havayolu yüzde 10’un üzerinde büyüme kararları açıklamaya başladı. Hatta bazı havayolu şirketleri uçak filolarını ikiye katlamayı hedefledi.

Sipariş yarışı

Şirketlerin bu kararlarla uçak siparişlerini ikiye katlamaya başlamaları yedi-sekiz ay öncesine uzanıyor. Hint pazarı akıl almaz büyüme için dört havayolu şirketi ile birlikte neredeyse 1000 uçak siparişine karar verdi. Hızla da ilk siparişlerini yapıp opsiyonlarını bildirdiler.

Örneğin en son İngiliz düşük maliyetli havayolu şirketi EasyJet’in bir kalemde tam 257 uçak siparişi var. Bu uçakların 157 adedi kesin, kalanı ise opsiyon olarak açıklandı. Uçakların 101 adedi A321neo, 56 adedi ise A320neo olarak seçildi. Bu uçakların teslimatlarına 2029 yılından sonra başlanacak. Şu anda şirketin ayrıca 2028 yılı sonuna kadar 158 Airbus uçağı siparişi daha var. Air India bir kalemde 470 uçak siparişi veren şirket. Lider konumunda. United, 270 yeni uçak siparişi verdi. Bunların 70’i A321neo, 50’si 737Max8s ve 150’si ise 737Max10s modelleri.

THY ne yapıyor?

Rekor siparişler sıralandığında uçak imalatçılarının imalat hızları ile orantılı olmayan sonuçlar ortaya çıkıyor. Ve teslimatlar 2030 yılının çok sonrasına taşınıyor. Türk Hava Yolları da aylar önce 600 uçak siparişi ile güdeme gelmişti ama daha sonra bundan vazgeçilmese bile açıklamalar geri alındı. Bu arada özellikle uzun menzilli çift koridorlu A350 ve Boeing 787 uçaklarının THY’ye teslimatları sürüyor.

THY ayrıca, iflas etmiş ya da büyümekten vazgeçmiş şirketlerin sipariş ettiği uçakları daha uygun fiyatlarla kiralıyor. Örneğin en son GoFirst adlı şirketin 3 adet A320neo uçağı AJet filosuna katıldı. THY bunun yanında 2024-2026 yılları arasında teslim almak üzere 28 uçak da kiraladı. AerCap firmasından 144 aylığına kiralanan uçakların üçü geniş gövde, diğerleri tek koridorlu olacak. Halen kullanımda olan üç adet geniş gövde A330-200 uçaklarının kira sözleşmeleri de uzatılıyor.

Fabrikalar ne durumda

Airbus Ocak-Eylül 2023 arasında müşterilerden bin 241 net sipariş aldı. Bunların 33’ü A220 bölgesel uçak, bin 52’si A320neo ailesinden, 35’i A330neo, 4’ü A350 kargo modeli, 117’si A350 yolcu uçağı. Şirket yılbaşından bu yana 78 müşteriye 488 uçak teslim etti. Teslimi bekleyen sipariş edilmiş uçak sayısı ise 7 bin 992. Fabrika 2026 yılından itibaren A320neo ailesinden ayda 75 uçak üretmeyi hedefliyor.

Sürekli talihsizliklerle boğuşan, karşılaştığı yaptırımlar nedeniyle imalat hızı düşen Boeing’in yılbaşından bu yana aldığı net sipariş 510 uçak. Yine yılbaşından bu yana şirketin teslim ettiği uçak sayısı 344. Boeing’in aldığı toplam sipariş edilen uçak sayısı ise 4 bin 971.

Brezilyalı imalatçı Embraer ise çok tutulan yolcu uçakları E170-175-190 ve 195 serisinden bugüne kadar toplam bin 752 uçak teslim etti. Ağustosa kadar aldığı sipariş sayısı ise 271.

Uçak imalatçıları artan siparişler nedeniyle yeni imalat hatları açmanın yanı sıra farklı ülkelerdeki fabrikalarını da büyütüyorlar. Airbus’ın uzun menzilde büyük başarı yakalayan A350 uçaklarının 1000 serisi ile Boeing’in 777X serisi gelecekte en hızlı rekabete sahne olacak modeller. Dar gövdede ise 320-321neo ailesi 737Max serisi ile kıran kırana yarışını sürdürecek.

A380 uçaklarına yazık oldu

2007’nin ağustos ayı olduğunu sanıyorum; dünyanın en büyük yolcu uçağı için Fransa’nın Toulouse kentine gittim. Airbus fabrikalarının uçak teslim salonundan ilk A380 uçağına bindim. 560 ton ağırlığındaki uçak inanılmaz bir kalkış yaptı. Bir saat havada kaldıktan sonra yine Toulouse’a indik. İkinci uçuşum ise Rota tanıtım uçuşu oldu. Frankfurt havalimanından sadece Lufthansa personelinin yer aldığı uçuşla Amerika’da Washington D.C. havalimanına uçtum.

Büyüleyici bir uçaktı. Tamamı ekonomi sınıfı yapıldığında 800 yolcudan fazlasını alabiliyordu. Yani şu uçan gemi kavramı tam da A380 içindi.

Aslında Airbus bu uçağı yapmayı bir tür rüştünü ispat için istemişti. Bu uçak yapılıncaya kadar dünyanın en büyük yolcu uçağı Boeing 747 Jumbo jetti. Tasarımı ile görkemli bir uçaktı. İkinci katı yarım gövdeden daha az bir uzantıya sahipti. Ama 380 tümüyle iki katlı bir uçak olmuştu. Üstelik maksimum kalmış ağırlığı B747’den neredeyse 200 ton fazlaydı. Başta Singapur Havayolları olmak üzere Uzak Doğulu çok sayıda şirket bu uçağı sipariş etti. Bu kadar büyük bir uçağı operasyonuna katmak havayolları arasında bir prestij haline geldi. Bu uçak ilk ticari uçuşunu 25 Ekim 2007 günü Singapur Havayolu şirketinin Singapur - Sidney arasında yaptı.

Proje boyunca A3XX kodu ile anılan uçağın ilk maliyeti 24 milyar Euro civarında oldu. Boeing 747’ye göre yüzde 49 daha geniş kabin alanı sunan uçak toplamda 254 adet üretildi. Yıllar içinde gözden düştü, çünkü işletme maliyetleri çok yüksekti.

Fiyatlar yerle bir oldu

İlk uçaklar 445.6 milyon dolar standart fiyatla satışa sunulmuştu. Tabii havayolu şirketleri pazarlıklarla bu uçağı çok daha ucuza alabildiler. Ve bugün, 2023 yılında bu uçağın ikinci el fiyatı 25.18 milyon ila 76.93 milyon dolar arasında değişiyor. Bazıları ikinci el değerinin olmadığını iddia etse de yedek parça ve hurda malzeme değerleri bile hâlâ yüksek. Pandemiden önce Airbus ürün serisinde yer alan uçak artık listede yok. Ama bu uçaklardan ikinci el alıp tümünü ekonomi sınıfı olarak düzenleyerek para kazanabilecekleri iddia eden bazı şirketler çöle çekilmiş uçaklar için planlar yapıyor. Belki de zaman o şirketleri haklı çıkacaktır. Ch-aviation’a göre Airbus A380’in gerçek piyasa değeri 25.18 milyon dolar ila 76.93 milyon dolar arasında değişiyor. Bu uçaklar 15 yaşından biraz daha büyük. Emirates filosunda beş uçak var. Her birinin değeri şu anda 76.93 milyon dolar. Bunlar Airbus tarafından şimdiye kadar üretilen son A380 jetleriydi ve dolayısıyla ailenin en gençleri.

Hala ömürleri var

Şu anda aktif olan A380’lerin önünde hâlâ uzun bir ömür var; zira çoğu kişi, COVID-19 salgınının ardından uçuş sürelerinde yeniden canlanma gördü. Üstelik yeni uçak teslimatları uzun süre alıyor. Ve en önemlisi pahalı. A380 bu yüzden yeniden tercih edilebilir. Uzun uçan ve bir uçuşta çok yolcu bulabilen şirketler hâlâ çok görkemli olan bu uçakla belki de ciddi para kazanabilirler.