Kitap 'dinleme' dalgası yayılıyor

Selenay YAĞCI

Kitap endüstrisinde yeni bir rüzgar esiyor. Elektronik kitapların ve kitap okuyucularının ardından yayıncılık dünyası bir değişime daha yaklaşıyor. İnsanlar, okumak için müsait olmadıkları her anda ve her yerde artık kitapları dinliyor. Sesli kitap platformlarında kitap dinleme oranlarında yüzde 100’ün üzerinde artışlar yaşanıyor. Türkiye Yayıncılar Birliği’nin raporuna göre Türkiye’de sesli kitap pazarı, bir önceki yıla göre yüzde 51 büyüdü. Sesli kitaplar, geçen yıl toplam 7 milyar 855 milyon TL’lik kitap perakende cirosu içinde 77 milyon TL’lik bir yer tuttu. Pandemi ile birlikte ilginin arttığı sesli kitap satışlarının payı 2020’de ilk defa yüzde 1,10’a ulaştı.

Müzik platformlarındaki gibi aylık abonelik sistemi ile çalışan sesli kitap platformları, yayınevleri ile anlaşma yaparak kitapları, kendi seslendirme sanatçılarıyla birlikte kullanıcıya sunuyor. Aynı zamanda platformlar kendi sesli içeriklerini de üretiyor. Yayınevleri ise sesli kitapları risk olarak değil fırsat olarak görüp, artık bu alana daha fazla yatırım yapıyor.

2027’de 5 kat büyüyerek 15 milyar dolara ulaşacak

Sesli kitap dinleme alışkanlığı ülkeden ülkeye de farklılıklar gösterebiliyor. ABD’de ve özellikle Kuzey Avrupa’da sesli kitaplar uzun zamandır yayıncılığın bir kolu olarak kabul ediliyor. Hem Amerika’da hem de Kuzey Avrupa’da sesli kitaplar ile basılı kitaplar eşzamanlı olarak yayınlanıyor. Amerika’da toplam kitap pazarının yüzde 5’i, İngiltere’de yüzde 5,7’si, Almanya’da ise yaklaşık yüzde 3’ü sesli kitaplardan oluşuyor. Sektör temsilcilerine göre Türkiye popülasyon olarak Avrupa’nın birçok ülkesine göre oldukça büyük bir pazar. Yeni neslin tüketim alışkanlıkları çok farklı ve sesli kitaplar bu yeni neslin alışkanlıkları ile örtüşüyor. Genç nüfusun artması, bu kuşağın teknolojiye, yeniliklere daha açık ve ilgili olması da Türkiye’yi diğer Avrupa ülkelerine göre farklılaştırıyor. Bu bağlamda Türkiye sesli kitap pazarı çok hızlı gelişiyor. Grandviewresearch.com’un verilerine göre 2020 yılında dünyada 3,3 milyar dolar olan sesli kitap pazarının değeri, 2027 yılında 5 kat büyüyerek 15 milyar dolara ulaşacak.

Sesli kitaplar, dijital pazarın yüzde 10’u

Türkiye Yayıncılar Birliği Başkanı Kenan Kocatürk, 2020 yılının pandemi sebebiyle önemli dengelerin değiştiği özel bir yıl olduğunu hatırlattı. Kocatürk, kurgu (edebiyat), kurgu dışı (araştırma-inceleme, tarih, kişisel gelişim) ve çocuk kitaplarının sesli kitap formatında da satışları ve dinlenme oranlarının arttığını ifade etti. Özellikle yayınevlerinin sesli kitaba artık daha sıcak baktığını da vurgulayan Kocatürk, “Sesli kitaplar; kurgu, kurgu dışı ve çocuk kitaplarına ek olarak; inanç, eğitim, akademik ve ithalle birlikte toplam yedi kategoriyle dijital kitap pazarının yüzde 10’una yakınını kaplıyor. Bu çok önemli bir gelişme. 2020 yılında pandemiyle birlikte pazar payları artan sesli kitap satışları, ilk defa pay olarak yüzde 1,10 oranına ulaşmasıyla da önemli gelişme gösterdi” diye konuştu.

Sesli kitabın pandemi sürecinde farklı bir ivme yakaladığını söyleyen Kocatürk, “Pandemi sürecinde online satış kanallarından kitap alışverişinin önceki yıllara kıyasla yüzde 100’e yakın oranda artması, okuma eyleminin önem kazanması basılı kitaplara olan talebi toplumsal düzeyde olumlu olarak etkilerken, sesli kitaba olan rağbeti de olumlu yönde tetikledi” dedi.

Storytel’de 4.2 milyon saat kitap dinlendi

Sesli kitap platformlarından biri olan İsveçli Storytel, 3 yaşındaki yerli girişim Seslenen Kitap’ı 2017 yılında satın aldı. Storytel, Türkiye’de faaliyetlerine başladığı günden bu yana toplam 17 milyon 700 bin saat sesli kitap dinleme sayısına ulaştı. Geçen yıl ise Storytel Türkiye üzerinden 8 milyon 640 bin saat dinleme gerçekleşirken, 2021'in ilk 4 ayında ise 4 milyon 205 bin saat dinleme gerçekleşti. Storytel Türkiye’nin 2021’in ilk yarısında da büyümeye devam ettiğini söyleyen Storytel Türkiye Ülke Müdürü Berk İmamoğlu, Storytel Türkiye’de dinleme sürelerinin 2020’de önceki yıla göre yüzde 112 arttığını belirtti. İmamoğlu, sesli kitaba olan ilginin artması ve kullanıcıların sesli kitabı günlük hayatlarının bir parçası haline getirmeleri ile birlikte dinleme oranlarının da her geçen yıl bir öncekine göre arttığını kaydetti.

Storytel’e yılda yaklaşık bin 500 sesli kitap ekleniyor

Storytel’in faaliyet gösterdiği 25’den fazla ülkede 1.6 milyonun üzerinde aboneye sahip olduğunu kaydeden İmamoğlu, şunları anlattı: “Storytel Türkiye 2021’in ilk yarısında da büyümeye devam etti. Storytel Nasdaq/First Noth borsasına açık bir şirket olarak ülke bazlı verilerini paylaşamıyor ancak global sonuçlarını 3 aylık raporlarında borsayla ve analistlerle paylaşıyor. Ocak 2020’de yapılan açıklamaya göre Türkiye, tüm Storytel ülkeleri arasında 50 bin üyeye en kısa zamanda ulaşan ülke. Bu bizim için heyecan veren çok büyük bir başarı. Elbette 2020 Ocak ayından bugüne bu sayı hızla arttı ve önümüzdeki dönemlerde de artmaya devam edeceğini öngörüyoruz. Storytel, aktif olduğu 25’den fazla ülkedeki gelişme grafiği ve yeni gireceği pazarlarla, ileriye dönük çok yüksek bir potansiyel vaat ediyor.”

Storytel’de bulunan Türkçe sesli kitap sayısı Mayıs 2018’de yapılan lansmanda yaklaşık 300 adet seviyesindeyken 2021 Eylül itibariyle bu sayı 4 bin adetin üzerinde. Berk İmamoğlu, Storytel’e yılda yaklaşık bin 500 sesli kitap eklendiğini ve bu kitapların büyük çoğunluğunun Storytel tarafından üretildiğini kaydetti.

Türkiye’de sesli kitapların bilinirliğinin hâlâ oluşma aşamasında olduğunu ifade eden İmamoğlu, “Kütüphanemizdeki Türkçe içerik sayısı her geçen ay artan bir hızla büyüyor. Yine de Storytel Türkiye, diğer Storytel ülkeleri arasında lokal dillerde en az içerik bulunan ülkelerden bir tanesi. Bunun başlıca sebebi bizim Türkiye’de bu işe sıfırdan başlamış olmamız. Diğer ülkelerde, mobil uygulamalar öncesinde de sesli kitaplar piyasada CD ve benzeri formatlarda satılır halde bulunurken Türkiye’de böyle bir portföy yok denecek kadar azdı” dedi.

Audioteka’da kitap dinleyenlerin sayısı %67 arttı

Sesli kitap pazarının başka oyuncusu Audioteka. Bir sesli kitap girişimi olan Audioteka’nın doğuşu Polonya’ya dayanıyor. 2008 yılında Marcin Beme tarafından hayata geçirilen Audioteka, şu anda 23 ülkede 9 dilde yüz binlerce sesli içeriği ile kullanıcılarıyla buluşuyor. Audioteka’nın bu yılın ilk yarısında Türkiye’deki kullanıcı sayısını yüzde 67 artırdı. Türkiye sesli kitap pazarının çok hızlı geliştiğini ve 2021 yılının da sesli kitap pazarı için oldukça umut verici olduğunu kaydeden Audioteka Türkiye Ürün Müdürü Hande Saygılı, yıl sonunda kullanıcı sayısının yüzde 120 artmasını beklediklerini ifade etti. Pandemiyle birlikte sesli kitap dinleme sürelerinin ise yüzde 45 arttığını da ekleyen Saygılı, “Hepimiz biliyoruz ki pandemi nedeniyle uzun bir süreyi evlerimizde geçirdik. Bu noktada binlerce kişi kendini geliştirmek, uzun süredir ertelediği kitapları dinleyebilmek ve kendine vakit ayırabilmek amacıyla sesli kitap platformlarına yöneldi. Pandemi ve dijitalleşme ile ivme kazanan sesli kitap dinleme alışkanlığı da 2020 yılında arttı. Özellikle insanların ağırlıklı olarak evlerinde zaman geçirdiği pandemi sürecinde büyük bir ilgiyle karşılaştık” açıklamasında bulundu.

2021 sesli kitap için altın yıl

Türkiye pazarına girdiği 2019 yılından beri kullanıcı sayısını artıran Audioteka’nın, şu anda kayıtlı olarak 128 bini aşkın kullanıcısı olduğunu belirten Hande Saygılı, pandemi sayesinde hızlanan dijitalleşmenin meyvelerini de daha çok toplayacaklarına dair beklentisini paylaşıyor. Özellikle 2021 yılında sesli kitap alanı için altın yıl yaşadıklarını ifade eden Saygılı, bu doğrultuda işbirliklerine devam ettiklerini söyleyerek, “Yakın zamanda Audioteka Almanya mağazamızda birbirinden kaliteli Türkçe sesli kitap kataloğumuzu Almanya’da yaşayan Türklere ve Türkçe dinlemek isteyen sesli kitap severlere sunacağız” dedi.

Sesli veya e-kitapta üretim yüzde 33,90 arttı

●Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı ISBN Ajansından alınan bilgilere göre Türkiye’de 2019’da 68 bin 554 adet yeni başlık üretilirken, yüzde 14,51’lik artışla 2020 yılında 78 bin 500 adet yeni başlık üretildi. Toplam başlık sayısının 9 bin 815 adedi sesli veya e-kitap formatında. Geçen yıl sesli ve e-kitap başlık sayısı 6 bin 487’ydi. Bugün itibariyle Storytel Türkiye kütüphanesinde 4 binin üzerinde Türkçe sesli kitap, 2 binin üzerinde Türkçe e-kitap, 100 bin İngilizce sesli kitap ve 120 bin İngilizce e-kitap yer alıyor. Audioteka arşivinde ise 5 bin 100 adet sesli kitap ve podcast bulunuyor.

Fiziksel kitaba alternatif değil

● Sektör temsilcilerine göre; yayınevlerinin bir kısmı hala sesli kitapları fiziksel kitaba alternatif olarak görse de sesli kitaplar daha çok elin ve gözün meşgul olduğu durumda tüketiliyor. İnsanlar evlerinde fiziksel kitaplarını okurken, sporda, trafikte ya da ev işi yaparken sesli kitaplarını dinliyor. Hatta birçok sesli kitap tüketicisi eğer dinlediği kitabı beğenirse fiziksel kütüphanesinde de bulunması için gidip fiziksel kitabını alıyor.

Yayınevlerinin sesli kütüphanesi büyüyor

●Platformlar, sesli kitaba kapalı yayınevlerinin bu farkındalığı edinmesi için çalışmalar yaparken, sesli kitap pazarı büyüdükçe daha çok yayınevi bu işin içine giriyor. Direnen yayınevleri de bunun bir rekabet olmadığı aksine bir işbirliği olduğunun farkına varıyor. Sesli kitabın öncülerinden olan Can Yayınları’nı, Doğan Kitap, Yapıkredi Yayınları, Hep Kitap, İnkılap, Okuyan Us gibi yayınevleri takip ediyor. Tudem Yayın Grubu’nun da 31 sesli kitabı bulunuyor.

Dünyada en çok podcast dinleme artışı Türkiye'de oldu

Son yıllarda sesli içeriklerin tercih edilme oranlarında da artışlar yaşanıyor. Sesli kitabın büyümesine katkı sağlayan alanlardan biri de podcast’in yükselen trendi. Spotify’daki podcast sayısı 2018’den bu yana yüzde 2500 arttı, sadece 2021 yılında 1,5 milyon yeni podcast eklendi. Analiz şirketi Chartable'ın verilerine göre ise geçen yıl dünya çapında yaklaşık 885 binden fazla yeni podcast yayınlandı. Yani 2019'dan üç kat daha fazla. Sadece beş yılda üretilen podcast sayısı 17 kat arttı, 2020 yılında da podcast indirme sayısı yüzde 180 yükseldi. Podcast dinleme açısından Türkiye'de kullanılan cihaz sayısında 5 kattan fazla bir artış gözlemlendi. Türkiye'yi, 4,7 daha fazla cihazla İtalya takip ediyor. Storytel, podcast odağında pazarlama hamlelerine imza attı. Mirgün Cabas ve Can Kozanoğlu’nun tanınmış yazarlarla kitaplarının ilk sayfasını değerlendirme podcast yayınları başlayan Storytel, ardından birçok podcast içeriği üreticisine de sponsor oldu. Audioteka ise ‘Shorts’ ile takım çalışması, liderlik gibi Harvard Business Review makaleleri ya da özel içerikler, kısa makaleler üretirken, Superproduction ise çok sesli, efektli ve müzikli hikâye ve dizileri, podcast’leri son kullanıcıya ulaştırıyor. Hande Saygılı, “Özellikle 2021 yılında podcast’ler oldukça ilgi çekiyor. Podcast, kısa ve kompakt yapısıyla dinleme alışkanlığını yeni edinenler ve uzun süre dikkatini veremeyenler için harika bir alternatif ” dedi.

Kadınlar daha çok dinliyor

Kitap dinleme alışkanlığında kadınların üstünlüğü dikkat çekiyor. Geçen yıl Dinlebi üzerinden gerçekleşen tüm kitap dinlemelerinde yüzde 61.7 ile kadınların daha çok kitap dinlediği görülüyor. Erkekler ise yüzde 38.3’lük oranda kalıyor. Bununla birlikte en çok dinleyen yaş grubunun 35 ila 44 yaş aralığı olduğu, kitap dinlemenin en çok tercih edildiği saatlerin ise 22:00 - 00:00 arası olduğu belirtiliyor. Ahmet Yaman, Dinlebi kullanıcılarının yalnızca yüzde 9’unun kitap kurdu olarak nitelendirilebilecek kullanıcılardan oluştuğunu kaydederek, “Kalan yüzde 90’lık büyük çoğunluk gösteriyor ki sesli kitaplar aslında hayatında kitaplara daha çok yer vermek isteyip buna yeterli zaman ayıramayan kullanıcıların dikkatini çekiyor” dedi.

En çok dinlenen kitaplar ve seslendirenler

• Sapiens – Tilbe Saran
• Ustalık Gerektiren Kafaya
• Takmama Sanatı – İbrahim Selim
• Camdaki Kız – Zeyno Burcu Temel
• Tutunamayanlar – Şerif Erol
• Harry Potter Serisi – Tilbe Saran
• Bir Ömür Nasıl Yaşanır – Mazlum Kiper
• Kürk Mantolu Madonna – Mert Fırat
• Suç ve Ceza – Şerif Erol
• Saatleri Ayarlama Enstitüsü – Murat Eken
• Hayvan Çiftliği – Okan Bayülgen

Bir sesli kitap nasıl oluşur?

Seslendirilecek eser belirlendikten sonra, yayınevi ve bazen yazarla birlikte kitabın bir kadın mı yoksa bir erkek sesi tarafından mı seslendirileceğine karar veriliyor. Bunda eserin içeriği büyük rol oynuyor. Sonrasında seslendirme sanatçısı belirleniyor ve kayıt sürecine geçiliyor. Özel olarak oluşturulmuş stüdyolarda kayıtlar gerçekleşiyor. Örneğin 200 sayfalık bir kitabın sesli kitap haline gelmesi yaklaşık bir ayı buluyor. Sonra kontrol dinlemeleri yapılıyor ve yayına alınıyor. Her aşamasında farklı uzmanlığı olan ekip arkadaşları dahil oluyor. Sonunda da platformların sesli kitap standartlarına uygun bir şekilde eser sesli kitap hâline getiriliyor. Mümkün olduğunca çok kitabı sesli kitap hâline getirmeyi isteyen platformlar, buna yayınevleri ile birlikte karar veriyor. Bir kitabın sesli haklarının müsaitliği en önemli faktörlerden birisi...

Ünlü sanatçılar, yazarlar seslendiriyor

Sesli kitapların seslendirilmesi ise çok ayrı bir ekonomi. Usta oyuncuların yanı sıra deneyimli seslendirme sanatçılarının ya da yazarların kendi sesinden yayına hazırlanan sesli kitaplar edebiyatın sınırlarını genişletiyor. Seslendiren ünlülerden bazıları ise şöyle; Yetkin Dikinciler, Gülse Birsel, Mert Fırat, Sevinç Erbulak, Tilbe Saran, Okan Bayülgen… Ayşe Kulin, Murat Menteş, Pucca, Yılmaz Erdoğan gibi yazarlar ise kendi kitaplarını seslendirdi.

Gülseren Budayıcıoğlu etkisi

Dinlebi’de en çok dinlenen 5 kitaptan 3 tanesini Gülseren Budayıcıoğlu’nun eserleri oluşturdu. Geçen yıl en çok dinlenen kitaplar sırasıyla;

• Madalyonun İçi, Gülseren Budayıcıoğlu,
• Kürk Mantolu Madonna, Sabahattin Ali,
• Suç ve Ceza, Dostoyevski,
• Günahın Üç Rengi, Gülseren Budayıcıoğlu,
• Camdaki Kız, Gülseren Budayıcıoğlu.

Ebeveynler masal dinletti

Tüm dünyada satılan toplam sesli kitap sayısının önemli bir bölümünü çocuklar için seslendirilen kitaplar oluşturuyor. Geçen yıl bazında baktığımızda evde olmayı fırsat bilen yetişkinler, en çok roman dinledi, gençler ve öğrenciler korku hikayeleri ve kişisel gelişim kitaplarına daha fazla talep gösterdi. Berk İmamoğlu, “Ebeveynler bu konuda iki kez şanslı, çünkü Kids Mode özelliğimiz tam da onların ihtiyacına çözüm oluyor. Ebeveynler bir şifre ile Kids Mode’u aktif hâle getiriyor ve çocuğuyla eşzamanlı olarak kitap dinleme deneyimini yaşıyor. Kids Mode özelliği ile 0-16 yaş arasında bulunan sesli kitaplara erişim sağlanıyor ve çocuğun kendi sesli kütüphanesini oluşturma fırsatı bulunuyor” dedi.

Kurumsal işbirlikleri artıyor

Sesli kitap platformları ayrıca kurumsal işbirlikleriyle etki alanını genişletiyor. Audioteka Türkiye Ürün Müdürü Hande Saygılı, “Türkiye pazarına girdiğimiz ilk yılı sadece yayınevleri ile anlaşma yaparak geçirdik. Sonrasında Caff e Nero, Samsung, Boyner, Total Club, World Mobil, Hepsiburada.com, N11.com, Trendyol ve Beşiktaş Belediyesi ile de işbirliği gerçekleştirdik. Bunun yanı sıra Koton, Ülker, Eti, Defacto, Yapı Kredi Bankası, Watsons, MacFit, Banabi gibi markalarla da anlaşmalarımız bulunuyor. Yaptığımız işbirlikleri kapsamında çalışanlarının ofis hayatları dışında motivasyonlarını yüksek tutacak bir adım atmak veya müşterilerine 21. yüzyılın yaşam tarzına uygun dijital bir deneyim sunmak isteyen firmalara projeler düzenliyoruz” diye konuştu.

Dinlebi yurtdışına açıldı, kullanıcıları yüzde 150 arttı

Yerli bir girişim Dinlebi, sektörü daha da büyütmek amacıyla Ağustos 2020'de kuruldu. Türkiye’nin kültürüne, alışkanlıklarına uygun bir deneyim ve içerik sunma hedefi ile yola çıkan girişim bu yıl yurt dışından erişime de açıldı. Bu yıl ilk 8 ayda kullanıcı sayısını bir önceki yıla göre yüzde 150 artıran Dinlebi’nin kullanıcı sayısı 2021’de 500 bini geçti. Dinlebi’de klasiklerden çok satanlara, kişisel gelişim kitaplarından iş kitaplarına her türden 2 bine yakın sesli kitap bulunuyor. Dinlebi Kurucu Ortağı Ahmet Yaman, çok yakında çoklu dil desteği ile birlikte binlerce Almanca ve İngilizce içeriğin de arşivinde yer alacağını söyledi. Yaman, "Üye artışında Dinlebi'nin yurt dışından erişime de açılmasının etkisi var. Dinlebi'nin artık tüm dünya ülkelerinden ulaşılabiliyor olması, gerçekleştirilen global işbirlikleri ve çoklu dil desteği ile de kullanıcı sayısının daha hızlı bir ivmeyle artmasını hedefliyoruz" dedi.