YYS’nin ÖTV I sayılı liste sorunsalı
Mehmet Altay Yeğin
Yetkilendirilmiş Yükümlü (AEO) Derneği Yönetim Kurulu Başkanı
Uluslararası kabul gören “Authorised Economic Operator” (AEO) statüsü, ülkemizde “Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsü” adı altında uygulamaya sokulmuştur. Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsü (YYS); gümrük yükümlülüklerini eksiksiz olarak yerine getiren, muhasebe kayıt sistemi düzenli ve izlenebilir olan, mali yeterlilik, emniyet ve güvenlik standartlarına sahip bulunan, kendi oto kontrolünü yapabilen güvenilir firmalara gümrük işlemlerinde birtakım kolaylık ve imtiyazlar tanıyan uluslararası bir statüdür.
Bu statüden yararlanmanın genel koşulları, başvuruda aranacak belgeleri, sertifikanın verilmesi, süresi, yenilenmesi, değiştirilmesi, askıya alınması, geri alınması ve iptali ile sertifika kapsamında faydalanılacak haklar, 21.05.2014 tarih ve 29006 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Gümrük İşlemlerinin Kolaylaştırılması Yönetmeliği ile düzenlenmiştir.
2022 yılsonu itibarıyla, Yetkilendirilmiş Yükümlü statü sahibi firma sayısı 660’a ulaşmıştır. Her geçen gün güvenilir firma sayısı ile doğru orantılı olarak mevcut firmaların basitleştirme talepleri de artmaktadır. Sistemin etkin kullanımı ihracatımızı ve yurt dışı rekabet gücümüzü güçlendirecektir.
Başvuruda bulunan firmalardan, anılan yönetmelikte belirtilen koşulları yerine getirenlere YYS belgesi verilmekte ve sistem üzerinde firma adına YYS statüsü tanımlanmaktadır. YYS yetkilendirmesi, YYS-I ve YYS-II olmak üzere iki kategoride uygulanmaktadır. En ağır koşulları yerine getiren ve en fazla hakka sahip olan, diğer bir deyişle en güvenilir olan YYS-I sahibi firmaların bu statüyü elde etmek için, genel YYS koşullarına ek olarak başvuruda bulunanların imalatçı olmaları ile bir yıl içerisinde asgari 10 milyon ABD Doları tutarında ihracat yapmış olmaları veya bir yıl içerisinde asgari 5 milyon ABD Doları ihracat yapmış ve ortalama en az 50 işçi istihdam ediyor olmaları gerekmektedir.
Bu şekilde güvenirliliğini ispat etmiş olan YYS-I statü sahibi firmalara, bu şartlara paralel olarak özel nitelikte bazı haklar tanımlanmaktadır. Bu haklardan birisi de “götürü teminat” kullanma hakkıdır. Götürü teminat uygulaması, Gümrük İşlemlerinin Kolaylaştırılması Yönetmeliği’nin 32 ila 43’üncü maddelerinde düzenlenmiştir. Götürü teminat, sertifika sahibi için belirlenmiş tutardaki teminatın her işlem için ayrı ayrı teminat verilmeksizin, teminata bağlanması gereken tutardan bağımsız olarak ve herhangi bir düşüm yapılmaksızın bir yıl süreyle kullanabileceği teminat türüdür. Götürü teminatın miktarı, bir yıl boyunca yapılan teminatlı işlemlerin %10’u tutarında hesaplanmaktadır. Ancak bu teminat miktarı, dahilde işleme rejiminin kullanıldığı durumda 150 bin, kullanılmadığı durumda 75 milyon Euro’dan az, 2 milyon Euro’dan fazla olamamaktadır.
Anılan yönetmeliğin 33 maddesi gereğince; götürü teminat, 4760 sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanunu’nun ekindeki (I) sayılı listede yer alan eşyaya ilişkin kamu alacakları hariç, eşyanın gümrükçe onaylanmış işlem veya kullanıma tabi tutulmasına ilişkin tüm kamu alacaklarını kapsayacak şekilde kullanılabilmektedir.
05.03.2015 tarih ve 29286 sayılı Resmî Gazete’de yayınlanan Özel Tüketim Vergisi (I) Sayılı Liste Uygulama Genel Tebliğ’in V/A-1 maddesi 5 fıkrası; “(I) sayılı liste kapsamında yer alan malları ithal edenler her bir gümrük beyannamesi kapsamı ÖTV tutarı için münferit teminat verirler. Bununla birlikte, (I) sayılı listenin (A) cetvelinde yer alan mallar ile yalnızca antrepo ve transit rejimleri kapsamındaki (B) cetvelinde yer alan malların ithali sırasında ÖTV tutarının tamamı için ilgili gümrük rejimi çerçevesinde teminat verilebilir.” hükmü yer almaktadır. Bu hüküm gereğince, (I) sayılı siste (A) cetvelinde yer alan benzin, motorin, jet yakıtı, fueloil gibi akaryakıt ürünlerinin antrepo ve ithalat beyannamelerinde kullanılmak üzere, ilgili gümrük müdürlüğü adına toplu teminat mektubu verilebilmektedir.
Bu şekilde verilen teminat mektubu, gümrük müdürlüğünce her ayın 10 ve 25’inde sistem üzerinde firma hesabına kaydedilmektedir. İthalat işlemi gerçekleşip serbest dolaşıma giriş beyannamesi gümrük muayene memuru tarafından kapatıldığında, sistem üzerinden özel tüketim vergisi tutarı ilgili vergi dairesine bildirilmekte; eşyanın satışı yapılıp özel tüketim vergisi, firma tarafından vergi dairesine ödendiğinde, ödenen miktar sistem üzerinde teminat işlemleri kapsamından düşülmektedir. Bu aşamadan sonra, gerekmesi halinde teminat mektubunun çözümü için gümrük müdürlüğüne başvuruda bulunulmaktadır.
Ancak, anılan ithalat işlemine ilişkin teminat kapsamından çıkarma işlemi uzun sürmekte; bu süre bazen 45 günü bulabilmektedir. Teminat alınmasını gerektiren kamu alacağı ödenmiş olmasına rağmen, teminat çözümünün, yaşanan gecikmeler nedeniyle süresinde tamamlanmadığı durumda; teminat miktarı olması gereken miktardan fazla alınmış olabilmekte veya bu kapsamda teminat mektubu yetersizliği nedeniyle işlemler sekteye uğratılmakta ve işlemlerin tamamlanması amacıyla gümrük yükümlülerince yeni teminat mektubu verilmek zorunda kalınabilmektedir.
Teminat konusu işlemlerin tamamlanma süresinin ortalama 40 gün olduğu kabul edilerek bu süre sonuna kadar teminat ilave teminat istenmemesi yönünde bir düzenleme yapılabilir. Bu husus dikkate alındığında, götürü teminat miktarının kamu alacağını karşılamama durumu söz konusu olmayacaktır. Kaldı ki, YYS-I sahibi firmalar, güvenilir ve köklü firmalar olduğundan esasen kamu alacağının tahsil edilmeme riski bulunmamaktadır. Diğer taraftan, götürü teminat miktarının her zaman kamu alacağını garanti altına alacak daha yüksek bir miktarda belirlenmesi de mümkün bulunmaktadır. Açıklanan nedenlerle götürü teminat uygulamasının ÖTV’yi de kapsayacak şekilde yeniden düzenlenmesi, YYS uygulamasının amacına ve ruhuna daha uygun olacağı değerlendirilmektedir. Böylece, mevcut uygulamadaki gereksiz iş yükü ve buna bağlı maliyetler ortadan kaldırılmış olacaktır.