Yöreşehirler

“Yöreşehir” pek aşina olmadığımız, kullanmadığımız bir kelime. Fransızca “banlieue – banliyö” kelimesinin karşılığı. Anlamı; civar yerleşimler. Kelimenin etimolojisine gelirsek: Kelime iki parçadan oluşuyor; ban ve lieue. “Ban” yönetimi altında anlamında iken “Lieue” 3 kara mili mesafe anlamında. Kısaca, şehirden yaklaşık 6 kilometre uzakta ancak şehir yönetimi altında bir yerleşim. Bu yazının başlığı olarak yöreşehiri tercih ettim. Aslında bunlara “şehir” demek de pek doğru değil. Genel olarak İngilizce “place - yer” kelimesini pek tatmin edici bulamadığımız için ya köy, ya kasaba ya da şehir diyoruz. Okuyucunun civar yerleşimlerin hepsini şehir ölçeğinde kabul etmemesi dileğiyle.

Yöreşehir ya da civar yerleşimler 3 grupta toplanıyor:

• Uydu Şehir: Adından anlaşılacağı gibi, büyük şehrin çevresinde yer alan genelde ekonomik faaliyetin yoğun olduğu yerleşim.
• Alt Şehir: Şehrin hemen kıyısında yer alan, sınırlı ekonomik faaliyetin olduğu genelde konutlardan oluşan yerleşim.
• Evden İşe / İşten Eve Yerleşimi - Bedroom Community: Oturdukları yerin uzağında çalışıp eve sadece yatmaya gelen insanlardan oluşan, zorunlu ihtiyaçlar dışında ekonomik faaliyetin olmadığı yerleşim.

“Uydu Şehir” kendi ekonomik faaliyetleri ile istihdam yaratan, kendine özgü kültürel yapısı olan, çarşısı, parkları ile büyük şehri aratmayan bir yöreşehir. Uydu şehirlerin kendiliğinden gelişenleri olduğu gibi belli bir amaç doğrultusunda planlı – programlı gelişenleri de var. Örneğin, Atina’nın uydu şehri Pire. Güçlü denizcilik geçmişi ile anılan bir liman şehri. Yunanistan’ın en büyük ticari ve turistik limanı burada yer alıyor. Kendi adına yazılmış, filme konu olmuş şarkısı bile var; “The Children of Pireaus – Pire’li Çocuklar”. Manos Hatzidakis tarafından bestelenen şarkı ilk kez aynı adlı filmde seslendirilmiş ve 1960 yılında yabancı dilde bir filme verilen ilk Oskar’ı kazanmış. Şimdilerde Çin planlı – programlı uydu şehirler konusunda başı çekiyor. Çevreci, ileri iş kollarının yer aldığı bu yerleşimler karmaşık, insanı yoran büyük şehirlere bir çözüm olarak kabul ediliyor.

“Alt Şehir” alanında da gelişmeler var. Bu, zamanın sönük civar yerleşimleri şimdilerin yeme – içme cazibe merkezleri olma yolunda. Bunun yanı sıra fiziksel, psikolojik ve ruhsal açıdan kişisel iyileşmeyi esas alan “Zindelik Turizmi” ile  kendini tanıma, yeteneklerini kullanabilme eğitimlerini esas alan “Bilgelik / Farkındalık Turizmi” için ilginç örnekler ortaya çıkmakta. Bu iki sıradışı ziyaret nedenini bir sonraki yazıda daha geniş anlamda açıklayacağım. Bu bağlamda beni en çok etkileyen civar yerleşim İstanbul Adalar’dır. Bizans döneminde çeşitli entrikalar sonucu yerinden edilen imparatorlar, prensler, prensesler bir sandala bindirilip Adalar’da zorunlu inzivaya mecbur edilirmiş. Yaşam temposundan yılan insanların, zihnini ve ruhunu tazelemek isteyenlerin de zaman – zaman inzivaya ihtiyaç duyduğu kesin. Sessiz, sıfır karbon emisyonlu Adalar gönüllü inzivanın, “Zindelik Turizmi”nin tam yeri!

Büyük şehir yönetimleri civar yerleşimlerin sunabileceği fırsatları mutlaka dikkate almalı ve değerlendirmelidir. Yeni gelişmeler, yeni eğilimler doğrultusunda şehir markasını zenginleştirecek, yeni ziyaret nedenleri oluşturacak, deneyim ve paylaşım kaynağı bu fırsatlar o şehre refah ve itibar kazandıracaktır.

Haftanın Civar Yerleşimi: NORREBRO, DANİMARKA

72 bin nüfuslu NORREBRO, Kopenhag şehrinin 10 alt şehrinden bir tanesidir. Çok uluslu, çok kültürlü olması ile tanınmaktadır. Burada yaşayan her 6 kişiden birinin Danimarkalı olmadığı söylenir. Kopenhag’ın fakir bir alt şehri iken bugün en modern, en görülmeye değer yeri haline gelmiştir.

“Superkilen” adı verilen halka açık park alanı 60 ulustan göçmeni ve yerli halkı buluşturmak, hoşgörü ve birliktelik oluşturmak amacıyla tasarlanmış ve farklı ülkelerden getirilen objeler ile donatılmıştır; Fas’tan çeşme, Mogadişu’dan basket potası, Bağdat’tan salıncak, Çernobil’den kaydırak, Bulgaristan’dan santraç tablası, Kazakistan’dan otobüs durağı gibi. 2021 yılında yapılan ve 30 bin kişiyi kapsayan bir ankete göre Norrebro dünyanın en havalı alt şehri seçilmiştir.