Yine YEP, hep YEP!
YEP'e göre Cumhuriyetimizin 100'üncü yılında ortalama dolar kuru 8 lira olacaktı. Dolar şimdi 8.30'larda ve en iyimser, ama en iyimser tahminle bile 2023'te 10 lira aşılacak. Bu, kişi başına gelirde YEP'te öngörülenin 2 bin dolar altında kalınması demek.
Sakın temel sorunumuz kurdaki gidişatı görememek değil de programa yazamamak olmasın. Gidişatı görememek vahimse, görüp de yazamamak daha da vahim.
Eskiden orta vadeli program derdik, şimdi adı yeni ekonomi programı oldu. Yani OVP’den YEP’e geçtik. Temel amaç aynı, gelecek üç yılda Türkiye ekonomisi nasıl şekil alacak, ekonominin büyüklükleri çerçevesinde bu belirlenmeye çalışılıyor.
Köşemizde dün YEP'teki enflasyon tahminleri ile Merkez Bankası'nın tahminleri arasındaki farkı ele almıştık. Bugün de YEP'teki döviz kuru varsayımlarının daha şimdiden nasıl anlamını yitirdiğini irdelemek istiyoruz.
Yeni ekonomi programı her yıl eylül sonunda açıklanır ve içinde bulunulan yılın tahminlerine de yer verilir. 2021-2023 dönemine ilişkin program da 29 Eylül’de açıklandı ve bu programda 2020’nin gerçekleşme tahminleri de yer aldı.
Ekonomide oynaklığın çok olduğu Türkiye gibi bir ülkede program yapmak ve sayıları tutturmak kolay değildir, kabul. Hele hele birkaç yıl sonrasının büyüklüklerini sağlıklı tahmin edebilmek hiç kolay değildir.
Ama iyi de eylül sonunda açıklanan bir programın o yılın son üç ayını, hatta izleyen ekim ayını bile görememesine ne diyecek, bunu nasıl açıklayacağız?
Kur artışı nasıl görülemez!
Sakın sorunumuz kurdaki gidişatı “görememek” değil de, “yazamamak” olmasın!
Yeni ekonomi programında bu yılın TL cinsi GSYH büyüklüğünden dolar cinsi büyüklüğe geçilirken doların yıl ortalamasının 6.91 olacağı varsayıldı. YEP açıklandığında da yazdık; 6.91’lik ortalamayı tutturmak için yılın son üç ayındaki dolar kuru ortalamasının 7.51 olması gerekiyordu. Oysa YEP’in açıklandığı o günlerde dolar 7.75 dolayındaydı.
Sonra ne oldu; 7.75 bile hayal oldu! Dolar geldi 8.30’a dayandı, hatta aştı.
Daha bir ay önce doların bu günlerde 8.30’a ulaşacağını göremediysek, ortada vahim bir durum var.
Yok eğer doların buralara geleceğini tahmin etmekle birlikte programı bu kur varsayımıyla yapamıyor, bu gerçeği programa yazamıyorsak ortada daha vahim bir durum var.
Dolar 8.30’da devam ederse...
Dolar ulaştığı 8.30’lardan geri gider mi, bilemeyiz. Bunu bilen var mıdır, onu da bilemeyiz.
Ama şöyle bir varsayımda bulunalım. Dolar yılın son iki ayında hiç değişmese ve 8.30’da kalsa yılı nasıl kapatabiliriz, bunun hesabını yapmak çok kolay.
Doların yılın ilk on ayındaki ortalaması 6.83 oldu. Son iki ay 8.30’la geçildiği takdirde 2020 yılı ortalama dolar kuru 7.08 olarak gerçekleşecek.
7.08’lik bu ortalamayı YEP’te öngörülen 4.9 trilyon liralık GSYH’ye uyguladığımızda GSYH dolar cinsinden 685 milyara gerileyecek. YEP’te bu yılki GSYH 702 milyar dolar olarak öngörülüyordu.
KİŞİ BAŞINA GELİR 7 BİN DOLARLARA İNECEK
Toplam GSYH ve kişi başına gelirde YEP’te öngörülenle gidişata göre tahmin edilen büyüklükler arasındaki fark bu yıl için çok önemli sayılmaz. Ama asıl darbeyi sanki gelecek yıllarda yiyeceğiz, görüntü öyle.
Doların son iki ay 8.30’da sabit kalacağını, yani yılı bu düzeyde kapatacağımızı varsaymıştık. 2021 ortalamasına erişmek için bu tutarı YEP’te öngörülen deflatör kadar büyüttük. (Deflatörle büyütme bir önceki yıl ortalamasına, yani 2020 ortalamasına göre yapılır ama bu yılın ortalaması ile kapanışı çok kopuk olacağı için yıl sonunu kullandık.) 2021 ortalamasını da yine deflatör düzeyinde büyüterek sonraki iki yılın ortalama kurunu tahmin etmeye çalıştık.
Yıl ortalaması dolar kuru olarak bulduğumuz değerler 2021 için 9.12, 2022 için 9.71, 2023 için ise 10.28.
Son dönemdeki tırmanışa bakarsak bu kur düzeyleri çok iyimser kalıyor, o da bir gerçek. Bu iyimser kur varsayımlarına rağmen dolar cinsi GSYH büyüklüğü ve bağlı olarak kişi başına gelirde bizi hiç parlak olmayan bir tablo bekliyor. Bu yılı iyi kötü atlatacağız, kişi başına gelir yine de 8 bin doların üstünde kalacak. Ama sonrasında program dönemi boyunca 8 bin doları bir daha göremeyeceğiz.
Öyle ki yeni ekonomi programında öngörülen tahminle iyimser sayılabilecek bu tahmin arasında Cumhuriyetimiz 100’üncü yılında kişi başına gelirde tam 2.200 dolarlık bir fark ortaya çıkıyor.
Çünkü dolar şimdi 8.30 lira, yeni ekonomi programında 2023’ün ortalamasında öngörülen kur 8.02 lira! Gerçeklerden böylesine kopmuş durumdayız. Yazımızın ana bölümündeki soruyu bir kez daha soralım: Program yaparken temel sorunumuz kurun nasıl seyredeceğini görememek mi, yoksa gördüğümüz gerçeği programa yazamamak mı?