Yılın yarısında bütçenin neresindeyiz?...

Hazine ve Maliye Bakanlığı 2021 yılı merkezi yönetim bütçesinin uygulama sonuçlarını yayımladı.

Sonuçlar her ne kadar iç açıcı olmasa da Maliye’nin geleneksel tavrını sürdürerek kamuoyunu samimi bir şekilde bilgilendirmesini oldukça anlamlı ve önemli buluyoruz.

Aşağıdaki özet tabloda 2021 yılının Haziran ayı ile Ocak-Haziran dönemi bütçe uygulama sonuçlarını görüyoruz.

Dilerseniz, bütçenin Haziran ayı sonuçlarına böyle toptancı bakış yerine daha gerçekçi bakalım. Gelir ve gider kalemleri açısından git gelleri irdeleyelim.

Bütçe giderlerinde

- Bütçe giderlerinde yılın ilk 5 ayında frene basılmak istenmiş olmasına rağmen yine de bir önceki yılın aynı dönemine göre artış ortaya çıkmış.

- Açıkçası bazı giderler frenlenememiş. En önemli iki kalem de faiz giderleri ile cari transferler olmuş. Her ikisi de yük olarak ortaya çıkmış.

- Faiz giderleri geçen yılın Haziran ayında 6.3 milyar lira iken bu yılın aynı döneminde 9.4 milyar liraya çıkmış, yani faiz giderleri yüzde 49.5 artmış.

- Aynı şekilde cari transfer kalemi de geçen yılın Haziran ayında 38.5 milyar lira iken bu yıl tutar 53.2 milyar liraya yükselmiş ve artış yüzde 38.2 olmuş.

- Bu arada ilk 5 ayda frenlenen mal ve hizmet alımları kaleminde Haziran ayında artış yaşanmış, geçen yılın Haziran ayında 5.4 milyar lira olan mal ve hizmet alımları tutarı bu yılın aynı döneminde 8.8 milyar liraya fırlayarak yüzde 63.3 artış ile karşılaşılmış. Yani bu kalem de tutulamamış. Aslında mal ve hizmet alımları kalemi toplam bütçe ödeneğinin yaklaşık yüzde 5’ini oluşturduğu için yapılan kısıntıların bir faydası olmamış.

Bütçe gelirlerinde

- 2020 yılı bütçe gelirleri içerisindeki vergi dışı normal gelirlerin payı yüzde 16 civarında iken, 2021 yılında bu pay yüzde 14’e gerilemiş.

- Buna karşın 2020 bütçe gelirleri içerisindeki vergi gelirlerinin payı yüzde 82 iken bu yıl yüzde 84’e yükselmiş.

- Yani bütçenin finansmanı vergi gelirlerine dayandırılmış.

- Vergi gelirleri de yeniden yapılandırma ve vergi aflarıyla arızı ve düzensiz hale getirilmiş.

- Örneğin gelir vergisi tahsilatı, 2020 yılı Haziran ayında 9.2 milyar lira iken bu yıl yüzde 51.6 artışla 14 milyar lira olmuş.

- Buna karşın kurumlar vergisi hasılatı geçen yılın aynı ayına göre yaklaşık yüzde 15 civarında düşük gerçekleşmiş.

- Aynı şekilde dahilde alınan KDV tahsilatı, geçen yıl 1.3 milyar lira için bu yıl yaklaşık yüzde 345 artışla 5.9 milyar liraya fırlamış. Bunda en büyük etken, geçen yılın aynı ayındaki pandemi etkisinin bu yıl kısmen ortadan kalkması ve iç piyasanın canlanması olmuş.

Bütçedeki bu seyir iç borçların çevrilmesine de etki etmiş. Özellikle 2019 ve 2020 yıllarındaki iç borç çevirme oranındaki kötüleşmenin önüme geçmek üzere 2021 yılı ilk yarısında harcamalarda frene basılarak faiz dışı fazla yaratılmış ve iç borçlar ödenmiş.

Dilerseniz rakamsal olarak anlatalım. Örneğin her 100 lira iç borcun ödenmesi için 2019 yılında 132.4 lira ve 2020 yılında da 145.3 lira borçlanmaya gidilmiş. Oysa 2021 yılının özellikle Mart-Mayıs döneminde 100 lira borcun ödenmesi için 80 lira, 89 lira ve 71 lira borçlanma yapılmış. Yani harcama kısılmış, borçlar ödenmiş.

Sonuç itibariyle bütçelere aylık kısa vadeli bakış doğru değil. Yani herhangi bir ayın sonuçlarına bakarak değerlendirme yapmak çok yanıltıcı. Bütçeler yıllık tahminler ve mali rehber olduğuna göre sonuçlara da yıl itibariyle ve hatta orta vadeli mali plan sonuçları itibariyle bakmak doğru.