Yİ-ÜFE ile TÜFE arasında 18 yılın en büyük farkı oluştu

✔ Yİ-ÜFE ile TÜFE arasındaki makas, ocak ayında, hesaplama yapılan 18 yıl 1 aylık dönemin en yüksek düzeyine çıktı.

✔ Bu fark kapanacak, en azından küçülecek; ama nasıl?

✔ Makas, TÜFE artarken Yİ-ÜFE aşağı gelerek mi, yoksa TÜFE daha hızlı olmak üzere her iki endeks de artarak mı daralacak?

Türkiye İstatistik Kurumu, yurtiçi üretici fiyat endeksi (Yİ-ÜFE) ile tüketici fiyatları endeksini (TÜFE) 2003 yılını baz alarak oluşturmaya başladı. Yani her iki endeksin 2003 yılı ortalaması 100 kabul edildi.

2003 yılı başından bu yılın ocak ayı sonuna kadar 18 yıl ve 1 ay geçti. Başka ifadeyle tam 217 ay... Ve iki endeks arasında bu 217 ayın en büyük farkı bu ocak ayında oluşmuş durumda.

Zaten Yİ-ÜFE’nin, TÜFE’nin çok önüne geçmesi son yıllarda görülür oldu. Bu 217 ayda Yİ-ÜFE ile TÜFE arasındaki fark yalnızca yedi ay yüzde 10’un üstüne çıktı.

Bu aylar 2018’in eylül ve ekimi, 2019’un mayıs ve haziranı, 2020’nin de kasım ve aralık ayları. Son olarak da farkın rekor düzeye ulaştığı bu yılın ocak ayı...

Geçen yılın aralık ayıyla bu yılın ocak ayı, iki endeks arasındaki farkın en yüksek olduğu aylar. Geçen yıl aralıktaki fark yüzde 12.57 olmuştu, bu yıl ise yüzde 13.65’lik bir fark oluştu.

BU FARKIN ANLAMI NE?

Öncelikle vurgulanması gereken şu; Yİ-ÜFE'den TÜFE'ye bire bir geçiş söz konusu değil. "Yİ-ÜFE şu kadar arttı, demek ki bir süre sonra TÜFE de aynı oranda artacak” demek yanlış.

Çünkü iki endeksin yapısı tümüyle farklı. Kapsanan ürünler ve ağırlıklar aynı değil. Bir kere tüketici fiyatlarında hem mal, hem hizmet fiyatları dikkate alınıyor, üretici fiyatlarında ise hizmet hiç kapsanmıyor. Dolayısıyla iki endeksi karşılaştırıp bire bir geçiş beklemek doğru olmaz.

Ama Yİ-ÜFE’deki artıştan TÜFE’ye hiç yansıma olmayacağı da kesinlikle söylenemez.

Özünde biri üretici fiyatlarındaki, diğeri de tüketici fiyatlarındaki artış. Üretici kesim fiyatlarını daha fazla artırdığında, artırmak durumunda kaldığında, bunun tüketici fiyatlarına hiç etki etmeyeceği söylenebilir mi?

Yansıma aynı oranda olmayacaktır tabii ki, ama bir etki ortaya çıkacaktır, bu kesin.

Geçmiş dönemin verileri gösteriyor ki, üretici fiyat endeksiyle tüketici fiyat endeksi zaman içinde birbirine yaklaşıyor. Yani üretici fiyat endeksi fazla artışla yukarı gitmişse, bir süre sonra tüketici fiyatlarındaki artış hızlanıyor ve iki endeks arasındaki makas kapanıyor.

İKİ ENDEKS BİRBİRİNE NASIL YAKLAŞIR?

2003 yılı ortalaması 100 olan iki endeksin ocak ayındaki düzeylerine bakalım.

Yİ-ÜFE ocakta 583.38 düzeyinde gerçekleşti. Buna karşılık TÜFE 513.30 oldu. Aradaki fark, girişte de belirttik, yüzde 13.65.

Bu fark tümüyle olmasa da bir miktar kapanacak; ama nasıl?

Ya Yİ-ÜFE bir süre sabit kalacak veya gerileyecek, bu sırada da TÜFE artış gösterecek...

Ya da Yİ-ÜFE ılımlı bir şekilde artışını sürdürürken TÜFE artışı daha hızlı olacak ve makas kapanacak.

Hammadde fiyatları artmış, ara mal fiyatları artmış, başka etkenler söz konusu olmuş ve üretici de zam yapmış. Yani yüzlerce malın toptan fiyatı artmış. Şu durumda üretici fiyatlarındaki artış duracak gibi görünüyor mu, evet demek kolay değil.

Dolayısıyla bu iki endeks arasındaki farkın bir ölçüde de olsa kapanması, çok muhtemeldir ki Yİ-ÜFE’nin ılımlı bir şekilde artmaya devam etmesi ama TÜFE’nin daha hızlı artmasıyla gerçekleşecektir.

Fark bir açılıyor, bir kapanıyor

Yİ-ÜFE ile TÜFE arasındaki fark büyük boyutta açıldıktan sonra hızlı bir şekilde kapanıyor. Bunun örneklerini çok gördük.

2018’in eylül ayında yüzde 12.52 olan fark, beş ay sonra 2019’un şubatında yüzde 6.66’ya indi.

2019’un mayısında yüzde 10.52’ye çıkan fark, bu kez aynı yıl aralık ayına gelindiğinde yalnızca yüzde 3.08 olmuştu.

Bu iki örneğin şöyle bir yönü var. İki endeks arasındaki makas, Yİ-ÜFE düşerken TÜFE’nin artmasıyla kapandı.

Şimdi merak edilen şu; acaba Yİ-ÜFE yine gerileme gösterir de makas öyle mi kapanır, yoksa Yİ-ÜFE biraz önce de vurguladığımız gibi yavaş yavaş da olsa artmaya devam mı eder?

Bu sorunun yanıtı da galiba köşemizde 8 Şubat’ta yer verdiğimiz sepet kur artışıyla Yİ-ÜFE artışının nasıl seyrettiğine ilişkin grafikte...