Yeşil teknoloji devriminin yeni yıldızı: Kobalt

Dünya genelinde karbonsuzlaşma yarışı sürerken, kobalt gerek elektrikli araçlarda gerekse lityum pillerin geliştirilmesinde çok önemli bir malzeme olarak dikkat çekiyor. Bugün, dünyanın en büyük kobalt tedarikçisi Demokratik Kongo Cumhuriyeti. Buradaki üretimin beşte birini, çok zor şartlarda ve çok düşük gelirle çalışan maden işçileri gerçekleştiriyor.

Kobalt, yeşil teknoloji devriminin kalbindeki mineral tartışmasına son noktayı koyacak bir malzeme olarak ön plana çıkıyor. Dünya genelinde karbonsuzlaşma yarışı sürerken, kobalt gerek elektrikli araçlarda gerekse lityum pillerin geliştirilmesinde çok önemli bir malzeme olarak dikkat çekiyor ve bu malzemeye yönelik talebin 2030 yılına kadar iki kar artacağı tahmin ediliyor. Bugün, dünyanın en büyük kobalt tedarikçisi Demokratik Kongo Cumhuriyeti. Buradaki üretimin beşte biri, çok zor şartlarda ve çok düşük gelirle çalışan madenciler tarafından gerçekleştiriliyor.

Tesla ve Volkswagen gibi otomobil üreticileri, özellikle elektrikli otomobil üretiminde yeni bir metal arayışı içinde olduklarını saklamıyorlar; ama tabii ki bu talebin karşılanabilmesi için belli bir zaman gerektiği de ortada. Kongo şu sıralar, kobalt üretiminin çelişkili dinamiklerini çözmek için, zanaatkar ve küçük ölçekli madencilik sektörünü resmileştirmeye çalışmak amacıyla kitlesel üretime geçebilmeni yolları üzerine çalışıyor. Eğer bu çalışmalarında başarılı olursa, kobalt piyasasında oyun değiştirici bir role sahip olabilir. Şu anda Kongo›da kobalt yataklarında çalışan yaklaşık 150-200 bin madenci var ve 1 milyondan fazla kişi de ekonomik olarak bu faaliyetlere doğrudan bağlı.

Yeni devlet destekli Entreprise Generale du Cobalt (EGC), tüm üretimi satın almak için t ekel haklarıyla kobalt sektörünün tam kontrolünü üstlenmeyi hedefliyor. EGC ve devlet maden işletmecisi Gecamines Başkanı Albert Yuma, “Kongo’nun kobalt üretimi EGC tarafından satın alınacak, işlenecek ve pazarlanacak” diyor.

Sorumlu madencilik standartlarını sağlamayı hedefliyor

EGC, dünya çapında madencilikte aktif bir sivil toplum kuruluşu olan PACT ile birlikte, tedarik zincirinde izlenebilirlik konusunda destek sağlayan pazarlama ortağı Trafigura ile sorumlu madencilik standartlarını sağlamayı hedefl iyor. Kongo’daki kısıtlı uygulama alanı göz önüne alındığında, hiç kimsenin bu dönüşümün ne derece zor olacağına bir şüphesi yok.

 Bununla birlikte, bundan aha önce, 5 bin civarında madencinin PACT ve Trafigura’nın gözetimi altında resmi bir yapıya entegre edildiği Mutoshi madeninde denenmiş durumda. Trafigura’ya göre, COVID-19 kısıtlamaları nedeniyle geçen yıl kapanmadan önce Mutoshi madeni, mal ve hizmetlere yönelik artan talebe yanıt olarak yeni işletmelerin oluşturulması ile yerel ekonomi üzerinde belirgin bir olumlu etki yaratmış durumda. Bu modelin şimdi de kobalt üretimi için denenmesi hedefl eniyor. EGC bu model kapsamında, hem kendisi, hem hükümet hem de madenciler için bir paylaşım formülü geliştirmek için çalışıyor. Yeni oluşumun CEO’su Jean Dominique Takis Kumbo, “Madencilerin gelir düzeyleri yükselecek” mesajını veriyor.

Ticari güç kazandıracak

Hükümet de bu süreci teşvik ediyor. Geçtiğimiz yıl kobalt sektörünün 800 milyon dolarlık değere ulaşan yaklaşık 18 bin ton üretim gerçekleştirdiği tahmin ediyor. Bu süreçte hükümetin uyguladığı vergi ise sıfır olmuş. Yani 

ülke ekonomisine katkı sağlamamış. Kobalt kooperatifl erinin resmileştirilmesinin, daha fazla üretim disiplini getireceği ifade ediliyor. EGC, potansiyel olarak 200 bin madencinin bu yapıya entegrasyonuna odaklanıyor.

EGC’nin uluslararası hedefi, Kongo’yu “sadece bir üretici olarak değil, dünyadaki ana kobalt ticaret ülkesi” olarak konumlandırmak.

Yıllık üretim, son yıllarda fiyata bağlı olarak 15 bin ila 30 bin ton arasında değişti. Bu da madencilik kooperatiflerini Kongo’nun resmi kobalt sektöründen sonra dünyanın en büyük ikinci üreticisi haline getiriyor. Bu, kobalt ihtiyacının yüksek olduğu bir pazarda çok fazla potansiyel ticaret gücü anlamına geliyor.

Dahası, diğer ülkelerdeki kobalt telaşına rağmen, Kongo öngörülebilir gelecekte kritik bir tedarikçi olmaya devam edecek. Trafigura, ülkenin önümüzdeki yıllarda küresel kobalt arzının yaklaşık yüzde 70’ini oluşturmasını bekliyor.

EGC’nin amacı, otomobil şirketlerinin satın aldıkları kobaltın insan hakları ihlalleri ile lekelenmediğine dair güven vermek. Kobalt pazarı, elektrikli araçlar ve tüketim malları üzerindeki merkezi konumu nedeniyle, mevcut madencilik sisteminin birçok sorunuyla yüzleşmek zorunda kaldı. Oluşturulacak yeni yapı da işte tüm sorunları çözmeye odaklanacak. Kongo’nun madencilerini resmi gözetim çalışmaları altına alma konusundaki kitlesel deneyi, ülke içindeki diğer metaller ve diğer ülkeler için örnek oluşturabilecek nitelikte.

2019 yılında 100 bin tonluk üretim

Tanımlanan dünya karasal kobalt kaynakları yaklaşık 25 milyon tona ulaşıyor. Bu kaynakların büyük çoğunluğu, Kongo (Kinshasa) ve Zambiya’daki tortularda barındırılan tabakalı bakır yataklarında bulunuyor. Kobalt maden kaynaklarına göre dünyada başı çeken ülke ise 2019 yılında 100 bin tonluk üretim ile dünya üretiminin yarısından daha fazlasını gerçekleştiren Demokratik Kongo Cumhuriyeti.