Yapay zekâ ekonomisi kadınların ekonomisi

2023 senesi yapay zekânın gelişiminde kritik bir dönemeç olacak gibi. Son haftalarda yapay zeka ile yazılan metinlere veya çizilen resimlere şaşırırken, bunların çıkarabileceği yalan haber veya telif hakları gibi sorunları tartışırken, yapay zekanın ekonomisinin cinsiyet boyutunu gözden kaçırıyoruz. Bugün sizler için iyi bir haberim var: Yapay zekâ ekonomik ve toplumsal hayatta kadınları güçlendirecek. Nedenini anlatayım.

Yapay zekanın getirdiği en büyük ekonomik korku bazı işlerin ortadan kalkması. Her şeyden önce yapay zekanın ortadan kaldırdığı işler cinsiyetler arasında eşit dağıtılmış olsa bile, şu an çalışma hayatındaki erkek egemen tabloyu düşününce kadınların yapay zeka tehdidinden daha az etkileneceği istatistiksel olarak ortada. Ancak yapay zekâ, iki nedenle kadınların çalışma hayatındaki rolünü öne çıkaracak.

Birinci neden şu: Yapay zekâ, rutin işleri insanlardan daha iyi yapıyor ve bu işleri yaparken yapay zekâyı denetlemek ya da tamamlamak için daha eğitimli işgücü gerekiyor. Kadınların eğitim düzeyi gittikçe erkeklerin üzerine çıkıyor. ABD’de kadınların üniversite mezuniyet oranı 1970’te %12’den bugün %41’e çıkmış. Erkeklerde ise bu oran %32. Lise mezuniyet oranı kadınlarda %88, erkeklerde %82. Üstelik kadınların not ortalamaları da erkeklerden daha yüksek. Kadınların eğitimdeki başarısına dair benzer sonuçlar sadece ABD için değil, mesela Suudi Arabistan için de geçerli. Öğrencilik günlerinizi hatırlarsanız, bu sonuçlar hiç de şaşırtıcı değil. Kadınların beyni erkeklerden daha önce gelişiyor. Ayrıca erkeklerde testosteron hormonu daha çok yaramazlık yapmaya sebep oluyor. O yüzden okula başlama oranlarında adalet sağlanırsa kadınların daha başarılı olmasına şaşırmamak lazım.

İkinci nedense yapay zekânın yerini alamayıp insan zekâsına kalacak işlerin daha çok empati, ilişki ağı geliştirme, konuşabilme gibi insani melekelere dayanması. Akademik çalışmalar gösteriyor ki, ortalama olarak, kadınların bu melekeleri erkeklere nispeten daha kuvvetli. Bunun bir nedeni kadınlarda beyindeki nöronları birbirine bağlayan maddenin erkeklerden daha çok olması. Kadınlar mesela yüz ifadelerinden duyguları erkeklerden daha iyi anlıyor. Bu bulgu size tanıdık geldiyse şunu da ekleyelim, aynı çalışma şempanze ve maymunlarda yapılınca da benzer sonuçlar vermiş. Telefonla konuşma verileri üzerinden yapılan çalışmalara göre, kadınların erkeklerden daha çok arkadaşları var (bunların ortalama %70’i kadın) ve her bir arkadaşlarıyla daha çok konuşuyorlar. Erkeklerse arkadaşlarıyla konuşmak yerine beraber top oynamak, film izlemek gibi şeyler yapmayı seviyor. Erkekler, arkadaşlarıyla nasıl zaman geçirir deyince benim aklıma çocukken Ayvalık’taki yazlığımızın oradaki kahvehanelerde bütün gün yan yana oturarak sessiz bir şekilde sokağa bakan amcalar geliyor.

Kadınların yapay zekâ çağında iş hayatında başarılarının artmasına zemin hazırlayan iki etmeni tespit ettik: Daha iyi eğitim almaları ve duygusal zekâlarının daha kuvvetli olması. Ancak bir kez kariyer başladı mı çocuk bakımı önemli bir engel olarak kadınların karşısına çıkıyor. Gelişmiş ekonomilerin çoğunda zaten artık kadınlar çocuk sahibi olmamayı veya sayısını sınırlı tutmayı tercih ediyor. Mesela Japonya’da ortalama çocuk sayısı 1,3’e düşmüş durumda.

Kadınların ekonomik hayattaki yükselişi toplumsal hayattaki pozisyonunu da değiştiriyor. ABD’de kocasından daha çok kazanan kadınların oranı 1980’den beri iki katına çıkarak %30’a ulaşmış. Evli olmayıp ancak çocuk sahibi olan kadınları da işin içine katarsak, Amerikan ailelerinin %41’inde geçimi sağlayan başat aktörler kadınlar. Zaten bu nedenle de “acaba bir kocaya ihtiyacım var mı?” diye soruyorlar. ABD’de evlilik dışı doğumların oranı 1970’te %11’den bugün %40’a çıkmış durumda.

Meseleyi biraz karikatürize etmek gerekirse, yapay zekâ ilerledikçe gelecekte daha çok TV karşısında göbeğini kaşıyan veya bilgisayar oyunları oynayan yalnız erkek ile çalışan, başarılı kadından oluşan bir toplum yapısıyla karşılaşabiliriz. Tabii bu anlattığımız değişimler hayata başlarken eş şanslar verilen kadın ve erkeklerden oluşan, çocuk gelinlerin ve namus cinayetlerinin olmadığı toplumlar için geçerli. Dünya emekçi kadınlar günü kutlu olsun!

Okuma önerisi:
• Richard Reeves. (2022). Of Boys and Man, Brookings Institution Press.
• Robin Dunbar. (2022). Friends: Understanding the Power of our Most Important Relationships, Little Brown.