Vergi oranını düşürmek, yasadışı bahsi azaltır mı?

Cumhurbaşkanlığı kararıyla, bahis ve şans oyunlarından alınan vergi oranları yüzde 50 oranında düşürüldü. Bu kapsamda spor müsabakalarına dayalı müşterek bahislerden alınan vergi oranı yüzde 10’dan yüzde 5’e indirilmiş oldu. At yarışlarından alınan vergi yüzde 14’ten yüzde 7’ye, diğer şans oyunlarından alınan vergi ise yüzde 20’den yüzde 10’a indirildi. Bu düşüşlerle, bahis ve şans oyunları sektöründeki vergi yükünün önemli ölçüde azaltılması, sektördeki faaliyetlerin teşvik edilmesi amaçlanıyor.

1 Ocak 2024’ten itibaren uygulanacak bu değişikliklerle, “…bahis ve şans oyunlarından elde edilen gelirler üzerinden uygulanacak yeni vergi oranlarının, sektörde faaliyet gösteren işletmelerin maliyetlerini düşüreceği; bunun da rekabeti artırarak sektördeki büyümeyi destekleyeceği” belirtilmektedir.

Yukarıdaki haberi değerlendirmeden önce ülkemizde ve dünyada kısaca bahis ekonomisine bir bakalım.

Bahis ekonomisi dünyada 700 milyar dolara ulaştı

2023 yılsonu itibariyle tüm dünyada spor ekonomisi büyüklüğü bir önceki yıla göre %56,4 aratarak 702,5 milyar dolara ulaştı.2 Aynı rapora göre bu tutar 2027 sonunda da 765,9 milyar dolara ulaşmış olacak. Bu tutar bundan yaklaşık 14 yıl önce 227 Milyar dolar düzeyindeydi.

Küresel bahis oyunlarını dünya genelinde bölümlendirirsek;

1- Türüne göre bahis gelirleri: Gazinolardan- piyangolardan, spor karşılaşmalarından ve diğer kumar faaliyetlerinden gelen gelirler,
2- Kanallarına göre bahis gelirleri: On-line, Off-line ve sanal gerçeklikten gelen gelirler,
3- Kullanıcılara göre bahis gelirleri: Kumar meraklılarından, sosyal coşkuyla oynayanlardan ve diğer son kullanıcılardan (oynayıcı) gelen gelirler şeklindedir.

Dünyada yasadışı bahis 511 milyar dolar düzeyinde…

Amerikan Adalet Bakanlığı’nın raporuna göre yeryüzündeki yıllık yasadışı ve düzenlemeye tabi olmayan bahis tutarı 511 milyar dolar civarında.3 Buna göre, yasa dışı bahis tutarı, yasal bahsin %72’sine karşılık geliyor. Yasadışı bahis özellikle sporda yolsuzluğu körükleyen bir numaralı aktör olarak görülüyor.4 Ben de bu sektörü, sporun sırtından beslenen ama ona yeterli katkıyı sağlamayan asalak bir sektöre benzetiyorum.5 Amerika’da yasadışı bahis tutarı ise, yasal bahsin %40’ı civarında olduğu tahmin ediliyor.6 Ülkemizde üç alanda bahis oynanabiliyor

Türk hukukuna göre kanunların verdiği lisans kapsamında düzenlenmesi ve oynanması yasal olan üç tür bahis söz konusu.

Bunlar:
1) Spor bahisleri,
2) At yarışı bahisleri,
3) Şans oyunları (piyango, sayısal loto, vb. oyunlar)7
Şu anda Türkiye'de şans oyunları ve at yarışı lisansı 49 yıllığına Türkiye Varlık Fonu'na verilmiş durumda.

Ülkemizde yasal bahis miktarı 6 milyar dolara ulaştı

Türkiye’de yasal şans oyunu pazarı 2021’de, 2020’ye nazaran %69 oranında büyüyerek 123,66 milyar TL civarına ulaşmıştır.8 Ülkemizde 2023 sonuna göre yasal bahis oyunları yıllık geliri yaklaşık 6 milyar dolar düzeyinde olduğu tahmin edilmektedir. Bu tutar dünya yasal bahis oyunlarının %08’ine karşılık geliyor. Dijital kanalı kullanarak spor üzerine oynanan yasal bahislerin toplamı 921 milyon dolara ulaşırken, bahis oynayanların sayısı ise 7 milyon kişi düzeyinde. Yasadışı spor bahislerinin toplamı ise 11milyar dolar seviyesinde olduğu tahmin ediliyor.9 Ülkemizde yasa dışı bahis yüksek
Ülkemizde yasadışı bahsin boyutunu net olarak ortaya koyabilecek bir araştırma bulunmamakla birlikte, eski İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’ya göre, bu tutarın 50 milyar dolar düzeyinde olduğu varsayılıyor.10 Bu tutar abartılı da olsa, Türkiye’de yasadışı bahiste önemli bir parasal hacmin bulunduğu bir gerçek. Bu rakama göre, yasadışı bahis resmi bahis miktarının yaklaşık 8.3 katı bir tutara ulaşıyor.

Amerika Adalet Bakanlığı raporuna göre tüm dünyada yasal olmayan bahis miktarlarının 511 milyar dolar düzeyinde olduğunu yukarıda ifade etmiştim. Buna göre dünyadaki toplam yasal bahis ve şans oyunları gelirlerinin yasal bahis ve şans oyunları gelirlerine oranı %73; Amerika’da ise %40 civarında bulunuyor. Yukarıda anlattıklarımızın ışığında bakarsak; ülkemizde yasadışı bahis gelirlerinin, yasal bahis gelirlerinin neredeyse on katına yaklaşması çok ciddi bir denetim sorunu olduğunu bize gösteriyor.

Yasadışı bahis cezası 2023 yılı için 7258 sayılı Kanun’un 5. maddesinde belirlenmiş durumda. Anılan kanunun ilgili maddesine göre, yasadışı bahis cezası 5 bin TL’den, 20 bin TL'ye kadar idari para cezası olarak uygulanıyor. Yasadışı bahis cezası için düzenlenen bu ceza yalnızca oynayanlar için uygulanıyor.11 Peki, bu asalak sektörden kulüplerimize ne kadar para gidiyor? Şimdi de bunu değerlendirelim. Şunu baştan söylemekte yarar görüyorum. Ülkemizde kulüplere bu tutarlardan giden para ne yazık ki, çok düşük düzeyde…

Vergi oranları Amerika’da ve Avrupa’da yüksek

Şans ve bahis oyunlarından alınan vergi oranları Amerika’da eyaletler arasında değişkenlik gösterse de, bu oran %51 ile %8,5 arasında bulunuyor. En yüksek vergi oranı %51 ile New York’ta iken, onu 36 ile Pensilvanya takip ediyor. En düşük vergi oranı ise %13,5 ile New Jersey’de.12 Avrupa’da ise vergi oranları %90 ile %0 arasında değişiyor. Almanya bahis oyunlarına %90 vergi uygularken, İtalya’da ve Rusya’da bu oran sıfırlanmış durumda.13

Kulüplere aktarılan kaynak çok az

Aşağıdaki tablodan da görülebileceği üzere, ülkemizde şans oyunları hasılatının büyümesi esas itibariyle, spor bahis oyunları olan İddaa ve Spor Toto oyunlarından gelmektedir. 2021 itibariyle toplam bahis gelirleri içinde spor gelirlerinin payı %87’ye ulaşmıştır. Son birkaç yılda Milli Piyango ve at yarışlarından elde olunan gelirlerde göreceli bir artış yaşanmış olsa da, buralardan elde olunan gelirlerin bahis oyunları içindeki payı gerilemiştir.

2021 Türkiye şans oyunları pazarı14

2021 MP Oyunları (Sayısal, Piyango, Kazı Kazan) At Yarışı (TJK) Spor Bahisleri (İddaa/Spor Toto) Toplam
Hasılat 9,7 milyar TL. 6,76 milyar TL. 107,2 milyar TL. 123,66 milyar TL.
Pazar Payı % 7,9 % 5,5 % 86,6 % 100
ŞOV 974 milyon TL. 338 milyon TL. 4,540 milyar TL. 5,852 milyar TL.
KDV Belirsiz 1,03 milyar TL. 16,35 milyar TL. 16,38 milyar TL.

Spor Toto Teşkilat Başkanlığı'nın 2020 Sayıştay raporu, hem Milli Piyango İdaresi’nin 2020 faaliyet raporu hem de 2022 Mali Yılı Genel Bütçe Kanunu Teklifi ve İlgili Cetveller” yayınlandı. Spor Toto Teşkilat Başkanlığı’na ilişkin 2020 Sayıştay raporuna göre; şans oyunlarının temel dinamiğini spor ve futbol etkinliği oluşturmasına karşın, bahisten elde olunan gelirin çok az bir kısmı spor ve futbola gidiyor. Ülkemizde 2020 itibariyle oynanan İDDAA ve Spor Toto’nun toplam hasılatı 63,4 milyar TL’ye ulaşmasına karşın, bu tutarın sadece 340 milyon TL’lik kısmı (Binde 5) kulüplere İsim hakkı ve Futbol Federasyon payı olarak dağıtılmıştır.15 Yani oynanan İDDAA ve Spor Toto’nun toplam gelirinin binde beşi kulüplere geri dönüyor. Bu bağlamda örneğin bahis ekonomisin ülkemizdeki gelişimine bakıldığında, ülkemizde en yaygın oynanan bahis oyunu İDDAA ve Spor Toto’nun 2022 yıllık hasılatının 158 milyar TL’ye ulaşmasına karşın; spora/futbola aktarılan tutar sadece 790 milyon TL olmuştur.16 Bu konuda ayrıca İDDAA’nın spora ve futbola katkısını analiz ettiğim makaleme de bakılabilir.17 Şans oyunlarından kamunun aldığı pay 2021'de vergi olarak 22 milyar TL civarında gerçekleşmiştir. Yasal bahisten sadece binde beş kazanan spor kulüplerinin, yasadışı bahisten kayıpları ise (ülkemizde yasadışı bahsin 50 milyar dolar civarında olduğu varsayılırsa), 250 milyon dolar olmuştur (Bugünkü kurdan yaklaşık 7,5 milyar TL).
Vergi oranlarının düşürülmesi yasal bahis gelirlerini artırmaz!
Ülkemizde yasadışı bahsin bu kadar yüksek olmasının temel nedeni vergi oranları değildir. İnsanları yasadışı bahis oynamaya iten temel saiklere baktığımızda karşımıza aşağıdaki faktörler çıkmaktadır.

1) Ülkemizde bahis oyunlarının oynatılması ve düzenlenmesi yetkisi devlet tekelinde bulunduğundan sektörde geliri ve vergiyi artıracak bir rekabet bulunmamaktadır.
2) Rekabet eksikliği yasal bahis oranlarının düşük kalmasına neden olduğundan, insanlar yasadışı bahse yönelmektedirler.
3) Denetim ve düzenleme yetersizliği nedeniyle kara para ve benzeri paralar yasadışı bahse yönelmektedir.
4) Canlı bahse izin verilmediğinden on-line siteler üzerinden yasadışı bahis oynayan sayısı artmaktadır.

Sonuç

Bahis ekonomisi günümüzde küreselleşmenin avantajlarından yararlanıp yüz milyarlarca dolar bir büyüklüğe ulaşan devasa bir sektördür. Yine yaptığımız araştırmalara göre bugün yeryüzünde yaklaşık 75 bin adet bahis sitesi on- line hizmet veriyor. Bahsin önemli bir kısmı da sanal ortamda oynanıyor.

Bu ekonominin motorunu spor oluşturuyor. Ülkemizde olduğu gibi dünyada da özellikle de bahis gelirlerinin önemli bir kısmı futboldan geliyor. Bahis ekonomisinin ana dinamiğini spor oluşturmasına karşın, spora katkı sağlamayan; yolsuzluk, rüşvet, şike gibi spor ve futbol dışı unsurların bir kanser gibi sporu sarmasına neden olan; sporun ve futbolun bağışıklık sistemini çökerten bir ekonomiden söz ediyoruz.

Yasadışı bahse karşı mücadele yapısal bir nitelik kazanmadan, vergi oranlarının düşürülmesi, yasal bahis gelirlerini artırmayacağı gibi vergi gelirlerinin düşmesine neden olur. Bu alanda bahis oynayanlarının gelirini maksimize artırır.

Peki, ne yapılmalıdır?

Yasadışı bahis ile mücadele kararlılıkla ve şeffaf bir şekilde sürdürülmelidir. Mutlaka sektöre rekabeti sağlayacak yeni oyuncu girişine izin verilmelidir. Hatta kulüplere tanınacak bu olanak, taraftar aidiyeti nedeniyle yasadışı bahis oynayan taraftar tüketicinin kendi kulübüne katkı sağlamak amacıyla yasal bahse dönmesine olanak ve ortam da sağlayabilecektir. Spor kulüplerine bu alandan daha fazla kaynak aktarılarak, onların da bu sektörün aktif ve önemli bir paydaşları olmaları sağlanabilir.

Yasadışı bahse karşı mücadeleye yapısal yaklaşıldığında ve sektöre rekabet olanağı sağlandığında, vergi oranlarının düşürülmesi yasadışı bahsi azaltabilir ve vergi gelirlerini artırabilir.
Spor ile aralarında paradoksal bir ilişkinin olduğu bahis ekonomisi, diğer taraftan sporun ve futbolun bağışıklık sistemini de uzun vadede zayıflatacak özelliklere sahip. Bu nedenle bahis oyunlarının spora olası olumsuz etkilerini en alt düzeyde tutabilmek için başta yasal düzenlemeler olmak üzere teşvik, şike, şiddet ve doping gibi anti-spor öğelerine karşı da her türlü yasal ve yönetsel önlemlerin alınması ve bunlara karşı saptanan eylemlerde taviz verilmeksizin olayın üzerine gidilmesi en öncelikli görevlerden birisi olarak karşımızda duruyor. Diğer bir öncelikli konu da bahis ekonomisinden spora aktarılan kaynakların daha da fazlalaştırılması sorunudur.18
Futbol dışı öğelerin futbolu kirleterek, buradan kendilerine fayda ve kazanç sağlamalarına izin verilemez, verilmemeli de.

DİPNOTLAR VE KAYNAKLAR:
[1] https://een-emn.org/bahis-ve-sans-oyunu-vergileri-yuzde-50-oraninda-dusuruldu/#:~:text=Yapılan%20değişikliğe%20göre%2C%20spor%20müsabakalarına,den%20yüzde%2010%27a%20indirildi.
[2] Gambling Global Market Report 2023, https://www.thebusinessresearchcompany.com/report/gambling-global-market-report#:~:text=The%20global%20gambling%20market%20size,(CAGR)%20of%2056.4%25.
[3] Illegal gambling costs industry and taxpayers billions, report says;
https://www.nevadacurrent.com/2022/12/02/illegal-gambling-costs-industry-and-taxpayers-billions-report-says/
[4] https://news.un.org/en/story/2023/12/1144857
[5] Tuğrul AKŞAR, Sporun Sırtında Yükselen Bir Ekonomi: Bahis Ekonomisi, 2 Kasım 2009, https://www.ekonomim.com/kose-yazisi/sporun-sirtinda-yukselen-bir-ekonomi-bahis-ekonomisi/5532
[6] https://www.businessinsider.com/half-sports-betting-illegal-costing-state-millions-in-tax-revenue-2022-12
[7] Turkey: Gambling And Betting In Turkish Lawhttps://www.mondaq.com/turkey/gaming/1187704/gambling-and-betting-in-turkish-law
[8] Türki̇ye'de Yasal Şans Oyunları Pazarında 2020-2021 Gerçekleşmeleri̇ Ve 2022 Beklenti̇leri… https://www.zer.av.tr/yasal-sans.html
[9] https://www.gamblingturkey.com/gambling-in-turkey
[10] Süleyman Soylu: “Sanal kumarda 50 milyar dolar dönüyor”, 13 Şubat 2021, https://www.sozcu.com.tr/soylu-sanal-kumarda-50-milyar-dolar-donuyor-wp6257360
[11] https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.7258.pdf
[12] https://www.route-fifty.com/finance/2023/02/states-are-scoring-millions-tax-revenue-sports-betting/382786/
[13] https://www.taxback.com/blog/the-ultimate-guide-to-gambling-tax-rates-around-the-world/
[14] https://www.zer.av.tr/yasal-sans.html
[15] https://www.sayistay.gov.tr/reports/1aYB51AQew-spor-toto-teskilat-baskanligi
[16] https://www.sayistay.gov.tr/reports/9Jo9DOZYk7-spor-toto-teskilat-baskanligi
[17] Tuğrul AKŞAR, İddaa’nın Futbola Katkısı, 4 Ağustos 2010, https://www.futbolekonomi.com/index.php/ilgili-linkler/575-ddaann-futbola-katkisiiddaa.html#:~:text=Tabloya%20göre%2C%20İddaa%27nın%20beş,Liglerine%20aktarılmış%20durumda.
[18] Tuğrul AKŞAR, Futbolu saran kanser: Bahis ve Şike, 23 Kasım 2009 https://www.futbolekonomi.com/index.php/haberler-makaleler/genel/122-tugrul-aksar/1942-futbolu-saran-kanser-bahis-ve-ike.html