Vergi gelirlerinde tahsilatın tahakkuka oranı 2023 yılında nasıl arttı?

Ahmet Arslan

2023 yılı merkezi yönetim bütçe sonuçlarının açıklanmasıyla birlikte söz konusu yılda vergi gelirlerinde tahsilatın tahakkuka oranının %83,7 oranına ulaşarak önemli ölçüde artış gösterdiği de açıklanmış, akabinde söz konusu artışın sebeplerine ilişkin olarak birbirinin aksi yönde tartışmalar yapılmıştır. Bu şekilde farklı yönde tartışmaların yapılması kısmen söz konusu artışın nasıl sağlandığı (örneğin, daha etkili takip, haciz, vergiye uyum sağlamada artış vb. yöntemler) hususunun yayımlanan sonuçlarıyla birlikte açıklanmamasından da kaynaklamıştır.
Aşağıda ilgili istatistikler ışığında yapacağımız irdeleme ise vergi gelirlerinde tahsilatın tahakkuka oranındaki artışın sebeplerine ışık tutmaktadır.  

İlk olarak, her bir vergi türü itibariyle tahsilatın tahakkuka oranı aşağıdaki tabloda gösterildiği şekildedir. 

Tablo 1: 2023 Yılında Vergi Kalemleri İtibariyle Tahsilatın Tahakkuka Oranı
 Vergi Türü Tahsilatın Tahakkuka Oranı (%)
Gelir Vergisi 84,4
Beyana Dayanan Gelir Vergisi  60,7
Basit Usulde Gelir Vergisi      27,1
Gelir Vergisi Tevkifatı        87,2
Gelir Geçici Vergisi      64,4
Kurumlar Vergisi        87,5
Beyana Dayanan Kurumlar Vergisi    75,3
Kurumlar Vergisi Tevkifatı    91,2
Kurumlar Geçici Vergisi      91,8
7440 Sayılı Kanunun 10. Maddesinin 27. Fıkrası Uyarınca Tahsil Edilen Ek Vergi 97,2
Mülkiyet Üzerinden Alınan Vergiler  80,1
Veraset ve İntikal Vergisi          59,4
Veraset ve İntikal Vergisi    59,4
Motorlu Taşıtlar Vergisi      81,9
Motorlu Taşıtlar Vergisi    83,4
7456 Sayılı Kanun Kapsamında Alınan Ek Motorlu Taşıtlar Vergisi 79,9
Değerli Konut Vergisi 70,3
Dahilde Alınan Katma Değer Vergisi    61,3
Beyana Dayanan Katma Değer Vergisi      59,4
Tevkif Suretiyle Kes. Katma Değer Vergisi    98,6
Özel Tüketim Vergisi      96,8
Petrol ve Doğalgaz Ürünleri    92,9
Motorlu Taşıt Araçları      98,9
Alkollü İçkiler            93,0
Tütün Mamülleri      98,6
Kolalı Gazozlar          96,2
Dayanıklı Tüketim ve Diğer Mallar    92,8
Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi      99,7
Şans Oyunları Vergisi        99,9
Özel İletişim Vergisi      98,5
Dijital Hizmet Vergisi 98,8
Konaklama Vergisi 93,6
Dahilde Alınan Diğer Mal ve Hizmet Vergileri 68,9
Uluslararası Ticaret ve Muamelelerden Al. Ver.  82,6
Gümrük Vergileri    97,6
İthalde Alınan Katma Değer Vergisi    80,6
Diğer Dış Ticaret Gelirleri  98,8
Damga Vergisi  84,8
Eğit. Katkı Payı Ayrılması Gereken Damga V. 65,6

Tabloda görüldüğü üzere, beyana dayanan gelir vergisi, veraset ve intikal vergisi ile beyana dayanan KDV’de tahsilatın tahakkuka oranı hala oldukça düşük olup, söz konusu oran ithalde alınan KDV, tevkif suretiyle tahsil edilen KDV, ÖTV, gümrük vergileri vb. vergilerde daha yüksek seviyede bulunmaktadır. Örneğin, ithalde alınan KDV’nin gümrük vergisiyle birlikte ödendikten sonra gümrük geçişine izin verilmesi tahsilatın tahakkuka oranının oldukça yüksek çıkmasına yol açmaktadır. 

Beyana dayanan vergilerde tahsilatın tahakkuka oranının düşük, ithalde alınan KDV, tevkif suretiyle tahsil edilen KDV, ÖTV, gümrük vergileri vb. vergilerde söz konusu oranın daha yüksek seviyede gerçekleşmesi ülkemizde vergilerin takip edilenden değil, genellikle yakalanandan tahsil edildiğini göstermektedir. 

Tahsilatın tahakkuka oranının ithalde alınan KDV, tevkif suretiyle tahsil edilen KDV, ÖTV, gümrük vergileri vb. dolaylı vergilerde yüksek olması söz konusu vergilerin toplam vergi gelirleri içindeki payının artması halinde doğal olarak tahsilatın tahakkuka oranının da yükselmesi anlamına gelmektedir. Bu durum 2023 yılında vergi gelirlerinde tahsilatın tahakkuka oranının yükselmesinde KDV ile ÖTV’nin toplam vergi gelirleri içindeki payının artmasının belirleyici olduğuna işaret etmektedir. 

Aşağıdaki tabloda son yıllarda gelir vergisi ve kurumlar vergisi gibi dolaysız vergilerin vergi gelirleri içindeki payının nasıl azaldığını, KDV, ÖTV vb. dolaylı vergilerde söz konusu payın nasıl arttığı açıkça görülmektedir. 

Tablo 2: Türleri İtibariyle Vergilerin Toplam Vergi Gelirleri İçindeki Payı
Yıllar Vergi Gelirleri Toplamı (1000 TL) Gelir Vergisi Kurumlar Vergisi KDV ÖTV
Tutarı (1000 TL) Vergi Gelirleri İçindeki Payı (%) Tutarı (1000 TL) Vergi Gelirleri İçindeki Payı (%) Tutarı 
(1000 TL) Vergi Gelirleri İçindeki Payı (%) Tutarı (1000 TL) Vergi Gelirleri İçindeki Payı (%)
2020 852.364.953 158.841.637 18,6 158.841.637 18,6 225.444.759 26,4 209.838.375 24,6
2021 1.189.456.121 219.655.838 18,5 177.972.747 15,0 507.453.785 42,7 208.585.662 17,5
2022 2.393.375.049 356.464.374 14,9 507.453.785 21,2 754.108.732 31,5 429.525.595 17,9
2023 4.500.865.586 694.014.282 15,4 786.313.528 17,5 1.454.975.154 32,3 928.194.803 20,6
Tabloda görüldüğü üzere, son 4 yılda gelir vergisi ile kurumlar vergisi gibi dolaysız vergilerin vergi gelirleri içindeki payı düşerken, KDV ve ÖTV gibi vergilerin toplam vergi gelirleri içindeki payı artmaktadır. 
Tabloda aşağıdaki tabloda gösterildiği üzere, gelir vergisinin %92’si tevkifat suretiyle ve genellikle ücretli kesimden alınan vergilerden oluşmakta olup, beyan suretiyle alınan gelir vergisinin toplam gelir vergisi tutarına oranı %8’den ibaret bulunmaktadır. 

Tablo 3: 2023 Yılı Vergi Gelirleri
Gelir Türü Toplam (1000 TL) Toplam İçindeki Payı (%)
  Vergi Gelirleri 4.500.865.586 100,0
1. Gelir ve Kazanç Üzerinden Alınan Vergiler 1.480.327.810 32,9
a) Gelir Vergisi 694.014.282 15,4
Beyana Dayanan Gelir Vergisi 40.537.929 0,9
Basit Usulde Gelir Vergisi 68.064 0,0
Gelir Vergisi Tevkifatı 639.512.467 14,2
Gelir Geçici Vergisi 13.895.821 0,3
b) Kurumlar Vergisi 786.313.528 17,5
Beyana Dayanan Kurumlar Vergisi 192.782.434 4,3
Kurumlar Vergisi Tevkifatı 2.053.832 0,0
Kurumlar Geçici Vergisi 517.975.492 11,5
7440 Sayılı Kanunun 10. Maddesinin 27. Fıkrası Uyarınca Tahsil Edilen Ek Vergi 73.501.770 1,6
2. Mülkiyet Üzerinden Alınan Vergiler 74.562.297 1,7
a) Veraset ve İntikal Vergisi 4.237.702 0,1
b) Motorlu Taşıtlar Vergisi 40.175.099 0,9
c) 7456 Sayılı Kanun Kapsamında Alınan Ek Motorlu Taşıtlar Vergisi 30.074.288 0,7
d) Değerli Konut Vergisi 75.208 0,0
3. Dahilde Alınan Mal ve Hizmet Vergileri 1.628.599.029 36,2
a) Dahilde Alınan Katma Değer Vergisi 505.465.589 11,2
Beyana Dayanan KDV 465.594.637 10,3
Tevkif Suretiyle Kesilen KDV 39.870.952 0,9
b) Özel Tüketim Vergisi 928.194.803 20,6
Petrol ve Doğalgaz Ürünleri (I) 172.834.941 3,8
Motorlu Taşıtlar (II) 441.232.200 9,8
Alkollü İçkiler (III-a) 69.040.255 1,5
Tütün Mamülleri (III-b) 176.590.376 3,9
Kolalı Gazozlar (III-c) 8.304.819 0,2
Dayanıklı Tüketim ve Diğer Mallar (IV) 60.188.064 1,3
c) Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi 132.741.766 2,9
d) Şans Oyunları Vergisi 28.401.641 0,6
e) Özel İletişim Vergisi 16.650.454 0,4
f) Dijital Hizmet Vergisi 10.310.430 0,2
g) Konaklama Vergisi 6.834.345 0,2
4. Uluslararası Ticaret ve Muamelelerden Alınan Vergiler 1.095.083.510 24,3
a) Gümrük Vergileri 142.371.800 3,2
b) İthalde Alınan Katma Değer Vergisi 949.509.565 21,1
c) Diğer Dış Ticaret Gelirleri 3.202.145 0,1
5. Damga Vergisi 82.592.334 1,8
6. Harçlar 129.555.683 2,9
7. Başka Yerde Sınıflandırılmayan Diğer Vergiler 10.144.923 0,2
Kaynak: www.muhasebat.gov.tr

Sonuç 

Yukarıda ilgili istatistiki veriler ışığında yaptığımız analizlere göre, 2023 yılında vergi gelirlerinde tahsilatın tahakkuka oranındaki artışın vergi idaresinin daha etkin çalışıp çalışmaması veya kayıtdışı ekonomi ile mücadelede ilerleme sağlanıp sağlanmamasından değil, tevkifat yoluyla tahsilatın ve büyük kurumsal şirketler tarafından beyan ve ödemenin yaygın olduğu Kurumlar Vergisi, KDV, ÖTV vb. vergilerin toplam vergi gelirleri içindeki payının artmasından kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Zira, söz konusu vergilerde tahsilatın tahakkuka oranı nispeten yüksek bulunmaktadır.