Vergi borçlarına uygulanan faiz ve zam oranları

Yeni gecikme zammı/faizi oranları

Vergi borçlarına; gecikme faizi, gecikme zammı, pişmanlık zammı ve tecil faizi gibi farklı isimler altında ve farklı yöntemlerle faiz uygulanıyor. Bu oranlar genel olarak günün piyasa faiz oranlarına paralel olarak değiştiriliyor ama zaman zaman da piyasa faiz oranlarından uzaklaşıyor, bazen yüksek bazen de düşük kalıyor.

Faiz ve zam oranlarıyla ilgili son belirleme 14 Kasım 2023 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararı’yla yapıldı. Kararla gecikme zammı oranı, piyasa faizlerindeki yükselişe paralel olarak aylık yüzde 2,5’ten yüzde 3,5’e çıkartıldı. Yasal düzenlemeler gereği, gecikme faizi ve pişmanlık zammı oranları da aynı şekilde yükseldi.

Bu makalede hem yeni oranları değerlendirmek hem de vergi borçlarına faiz/zam uygulamasını özetlemek istedim.

Gecikme faizi/zammı oranlarıyla ilgili değerlendirme

Yeni faiz/zam oranlarını değerlendirmeden önce şunu ifade etmek isterim: Vergi borçlarına faiz/zam uygulanmasının paranın zaman değerinin korunması yanında başka fonksiyonlarının da olduğunu düşünüyorum. Bu çerçevede oranlar, bazen caydırıcılık niteliği dikkate alınarak bir miktar ceza niteliğinde yüksek olabiliyor, zaman zaman da özellikle ekonomik koşulların işletmeleri olumsuz etkilediği dönemlerde düşük belirlenerek ödeme güçlüğü içinde olan işletmelere kolaylık sağlanmak isteniyor. Af kanunlarıyla oldukça düşük belirlenen, hatta bazen toplu ve erken ödemeye bağlı olarak düşük oranla hesaplanan faizler kısmen veya tamamen silinebiliyor. Bu tür durumlarda da gecikmiş alacak stokunun eritilmesi amacı veya politik tercihler öne çıkabiliyor.

Gecikme faizi/zammı oranının piyasa faiz oranlarıyla uyumlu olup olmadığını, bu faiz/zam oranlarını çeşitli piyasa faiz oranlarıyla karşılaştırmak mümkün. Bu çerçevede örneğin, ticari kredilere uygulanan kanuni faiz oranıyla, kanuni faiz oranıyla, yeniden değerleme oranıyla, reeskont işlemlerinde uygulanan faiz oranıyla veya başka benzer oranlarla karşılaştırmak mümkün.

Ayrıntılı analiz etmek bir makale boyutunda elbette mümkün değil. Ben vergi uygulamacılarının son yıllarda nakit sermaye artırımında faiz indirimi uygulamasında kullandığı, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca (TCMB) açıklanan ticari kredilere uygulanan ağırlıklı ortalama faiz oranını ve reeskont işlemlerinde kullanılan faiz oranını kullanarak kısa bir değerlendirme yapmak isterim. Özellikle ticari krediler faiz oranının, piyasa faiz oranını yaklaşık olarak yansıttığı kabul edilebilir diye düşünüyorum.

Vergi faiz/zam oranları benzer oranlara ne kadar yakın?

Gecikme faizi ve zammı oranı en son 14 Kasım 2023 tarihinde aylık yüzde 3,50 (yıllık %42) olarak belirlendi. Bu tarih itibariyle, nakit sermaye artırımında faiz indirimi uygulamasında kullanılan, ticari kredilere uygulanan ağırlıklı ortalama faiz oranı ise yüzde 50,80 (10 Kasım 2023 tarihli veri.)

Gecikme faizi ve zammının aylık %2,50 (yıllık %30) olarak belirlendiği 21 Temmuz 2022 tarihinde ticari krediler faiz oranı %30,66 idi. O tarihten sonra ticari krediler ortalama faiz oranı %12,41’e kadar indi (03.02.2023), %50,80’e kadar çıktı (10.11.2023). Ancak gecikme faizi/zammı oranı 14 Kasım 2023’e kadar değişmedi. Bu oranlar vergi borçlarına uygulanan oranların günün piyasa koşullarını yansıtmadığını açıkça gösteriyor.

Karşılaştırmayı yaklaşık son 16 ay için yaptım ama aslında zaman zaman vergi borçlarına uygulanan faiz ve zam oranlarının piyasa faizine yaklaştığı veya uzaklaştığı dönemler oluyor. 2010 yılından bugüne kadar, gecikme zammının/faizinin belirlendiği tarihler itibariyle banka kredilerine uygulanan faiz oranlarına ve reeskont oranlarına aşağıdaki tabloda yer verdim. Tabloda görüldüğü gibi, bankalar tarafından verilen ticari kredilere uygulanan ortalama faiz oranının %34 olduğu 5 Eylül 2018 tarihinde belirlenen gecikme faiz oranıyla, ticari kredi faiz oranının % 14,71 olduğu tarihte belirlenen gecikme faizi oranı aynı, yıllık %24. Son yıllarda da böyle olmuş. Piyasa faiz koşulları değişmiş, çıkmış inmiş ama vergi borçlarına uygulanan faizde değişiklik yapılmamış.
Karşılaştırmada kullandığım ortalama ticari kredi faiz oranı ve reeskont oranı, ekonomik koşullar çerçevesinde piyasada oluşan ve çeşitli vergi uygulamalarında da kullandığımız oranlar. Yukarıda da belirttiğim gibi, farklı amaçlarla belirlenen/oluşan ve farklı yöntemlerle (basit faiz / bileşik faiz) uygulanan faiz oranlarını karşılaştırmak birebir doğru olmayabilir. Ancak benzer artış/azalış seyrinin de olması gerekir diye düşünüyorum.

Gecikme faizi / zammı (%) Ortalama ticari kredi faiz oranı (%) Reeskont oranı (%)
Tarih Oran (Aylık) Oran (Yıllık)
19.11.2009 1,95 23,4 9,61 19,0
19.10.2010 1,40 16,8 8,66 16,0
05.09.2018 2,00 24,0 34,00 19,50
01.07.2019 2,50 30,0 27,27 19,50
02.10.2019 2,00 24,0 14,71 19,50
30.12.2019 1,60 19,2 12,03 13,75
21.07.2022 2,50 30,0 30,66 15,75
14.11.2023 3,50 42,0 50,74 36,75

NOT: Tablonun ilk iki satırındaki oranla ticari kredilere uygulanan faiz oranı, diğer satırdaki oranlar ise tüzel kişi KMH ve kurumsal kredi kartları hariç ticari kredilere uygulanan ortalama faiz oranlarıdır.

Oranların yüksek veya düşük belirlenmesi

Vergi borçlarına uygulanan faiz oranlarının düşük kalması, vergisini zamanında ödemeyenleri ödüllendiriyor. Vergisini zamanında ödemeyenler kazançlı çıkıyor. Yakalanma oranının düşüklüğü, yakalandığında da ödenecek tutarın zamanında ödemeye göre daha avantajlı olması, vergi kaçırmayı özendiriyor, vergiye gönüllü uyum konusunda olumsuz sonuçlar doğuruyor.

Gecikme faiz oranlarının yüksek olması ise özünde faiz olan unsuru, ceza haline getiriyor. Zamanında ödeme alışkanlığı olan, vergisini zamanında ödemeye çalışan ancak günün koşulları nedeniyle ödeyemeyenleri fazladan cezalandırmış oluyor.

Piyasa faiz oranları ve vergi borçlarına uygulanan faiz oranlarını kıyasladım ama bir konuya da değinmeden geçmek olmaz. Aslında vergi borçlarına uygulanan faiz oranları da tam olarak uygulanmıyor. Sürekli tekrarlanan af kanunlarında daha düşük faiz oranları öngörülüyor. Hatta hesaplanan faizlerin bir kısmı toplu ödemeye bağlı olarak kaldırılıyor.

Gecikme zam ve oranlarına ilişkin uygulama

Biraz da işin teknik boyutundan bahsedeyim. Vergi borçlarına uygulanan faiz oranlarını ve bu faiz ve zamların uygulamasını topluca özetleyeyim.
a) Gecikme zammı

Gecikme zammı, kamu alacağının vadesinde ödenmeyen kısmına, vadenin bitiminden itibaren uygulanıyor ve aşağıdaki formülle hesaplanıyor.

Tam aylar için:

Gecikme zammı tutarı = Aylık gecikme zammı oranı x ay sayısı x gecikme zammı uygulanacak tutar

Ay kesirleri için:

Gecikme zammı tutarı = Günlük gecikme zammı oranı x gün sayısı x gecikme zammı uygulanacak tutar

Ay kesirlerine isabet eden gecikme zammı günlük olarak hesaplanıyor. Hesaplamada 1 ay 30 gün olarak dikkate alınıyor ve günlük gecikme zammı oranı, (aylık oran/30) formülüyle bulunuyor.

Gecikme zammı oranının değiştirildiği hallerde, zammın hesaplanmasında aşağıdaki şekilde işlem yapılıyor:

- Aylık esasa göre gecikme zammının hesaplandığı bir aylık süre içindeki bir tarihte oran değişikliği yapılırsa, bu bir aylık sürenin tamamına eski oran uygulanıyor.

- Ay kesirleri için zammın hesaplanması günlük esasa göre yapılırsa, Cumhurbaşkanlığı Kararı’nın yürürlüğe girdiği gün dahil olmak üzere daha sonraki günler için yeni oran, yürürlük tarihinden önceki günler için ise eski oran dikkate alınıyor.

b) Gecikme faizi

Gecikme faizi özetle, sonradan yapılan tarhiyatlarda, kesinleşen vergilere, kendi vergi kanunlarında belirtilen ve tarhiyatın ilgili bulunduğu döneme ilişkin normal vade tarihinden itibaren, son yapılan tarhiyatın tahakkuk tarihine kadar (tarhiyat dava konusu olmuşsa, yargı organı kararının tebliğ tarihine kadar) geçen süre için uygulanıyor.

Gecikme faizi aşağıdaki formülle hesaplanıyor.

Gecikme faizi tutarı = Gecikme zammı oranı x ay sayısı x gecikme faizi uygulanacak tutar

Vergi Usul Kanunu’nun 112. maddesinde yer alan düzenleme çerçevesinde, gecikme faizinin hesabında ay kesirleri dikkate alınmıyor.

c) Pişmanlık zammı

Pişmanlık zammı, beyana dayanan vergilerde vergi ziyaı cezasını gerektiren fiilleri işleyen mükelleflerin, kanuna aykırı hareketlerini ilgili makamlara kendiliğinden dilekçe ile haber verip, zamanında tahakkuk etmemiş vergilerin bu yolla tahakkuk ettiği durumda, mükellefçe haber verilen ve vadesi geçmiş bulunan vergiler için, ödemenin geciktiği süre için uygulanıyor.

Pişmanlık zammı aşağıdaki formülle hesaplanıyor:

Pişmanlık zammı tutarı = Ödeme süresi geçen vergi tutarı x gecikme zammı oranı x borcun normal vade tarihi ile ödendiği tarih arasında geçen ay sayısı.
Vergi Usul Kanunu’nun 371. maddesinde yer alan düzenleme çerçevesinde, pişmanlık zammı hesabında ay kesirleri tam ay sayılıyor.

d) Tecil Faizi

Tecil faizi, yasal düzenlemeler çerçevesinde tecil edilerek taksite bağlanan vergi borçlarına uygulanıyor.
Tecil faizi aşağıdaki formülle hesaplanıyor:
Tecil faizi = Taksit tutarı x Yıllık tecil faiz oranı x Gün sayısı / 36.000
Tecil faizi, borcun tamamı üzerinden değil, her taksit için öngörülen tutar üzerinden hesaplanıyor. Her taksit için gün sayısının hesaplanmasında, başvuru tarihi esas alınıyor ve ödeme günü dahil geçen gün sayısı belirleniyor.

Faiz ve zamların hesaplama farklılıkları

Yukarıda yaptığım özetten de görüldüğü gibi, dört farklı faiz uygulaması söz konusu. Her bir faiz ve zam için ay kesirlerine ilişkin uygulama farklılıklarını aşağıdaki tabloda görebilirsiniz. Görüldüğü gibi ay kesirleri konusunda uygulama, her faiz ve zam için farklı. Bence gereksiz bir farklılaştırma ve uygulamayı teke indirmekte yarar var.

Faiz/Zam Oranı Ay Kesrinde Uygulama

Gecikme zammı Aylık % 3,5 Ay kesri günlük dikkate alınır
Gecikme faizi Aylık % 3,5 Ay kesri dikkate alınmaz
Pişmanlık zammı Aylık % 3,5 Ay kesri tam ay olarak dikkate alınır
Tecil faizi Yıllık % 36 Günlük hesaplama yapılır

Faiz ve zamların gider olarak kabul edilmemesi

Yukarıda yer alan faiz ve zamların vergi matrahının hesaplanmasında gider olarak dikkate alma olanağı yok. Dolayısıyla faizlerin yüksek olup olmadığını değerlendirirken bu durumun da dikkate alınması gerekiyor.