Ucuz ihracat, dış açıkta rekorlar getirdi

İhracat, hemen her ay “tüm zamanların rekoru”nu kırıyor. Ekim ayı rakamları da rekor olarak sunuldu. Oysa, Türkiye’nin dış ticaret tablosu giderek kötüleşiyor. Özellikle, bu yılın başından itibaren dış ticarette negatif rekorlar birbirini izliyor.

Hem ihracat hem de ithalatta, esas olarak emtia kaynaklı girdi maliyetlerinden kaynaklanan birim fiyatlardaki artış etkili. Yani hammadde ve yarı mamül malı geçmiş yıllara göre daha pahalıya alıp daha pahalıya satıyoruz. Maliyet kaynaklı fiyatlar dolayısıyla ihracatta artış var ancak, enerji fiyatlarındaki yükselişle birlikte ithalatın artışı ihracatın kat be kat üzerinde. Son aylarda enerji ithalatındaki azalış, negatif etkiyi sınırlıyor. Dolayısıyla Türkiye, vazgeçilmez olmayan katma değeri düşük ihracata konu mallarını daha ucuz fiyata ihraç ederken, ithalatı her geçen ay daha yüksek fiyatlarla gerçekleştiriyor.

Bu gelişmeler paralelinde Ekim 2022 itibariyle görünen rekorlarda gerçek tablo özetle şöyle:

• Yıllıklandırılmış bazda dış ticaret açığındaki artış, 1997 krizinden bu yana ilk kez yüzde 138 seviyesinde gerçekleşti.
• İthalat ilk kez 300 milyar dolar sınırını aştı; üstelik yıl bitmeden. İlk 10 aylık dönemde 300 milyar 552 milyon dolara ulaşan ithalatın, kalan iki ayda da geçen yılın seviyelerinde gerçekleşmesi halinde, yılsonunda ithalat 357 milyar dolarlık yeni rekoruna ulaşmış olacak.
• Dış ticaret açığında ilk 10 aylık artış yüzde 168,5’e ulaştı. Ocak-Ekim 2022 döneminde dış ticaret açığı 91,1 milyar dolarla “Cumhuriyet tarihinin” en yüksek 10 aylık açık rakamına ulaştı. Bu rakam, 105,9 milyar dolarla yıllık bazda bugüne kadarki en yüksek açığın verildiği 2011 yılının aynı döneminde 90,2 milyar dolar olarak gerçekleşmişti.
• Dış ticaret açığı ekimde geçen yılın aynı ayına göre yüzde 400’ün üzerinde artış kaydetti. Olağan dönemlerde ilk kez bu oranda büyük bir artış yaşanıyor. Bu tarihten önceki en yüksek artışlar COVID-19 pandemisi nedeniyle kapanmaların yaşandığı 2019 yılının Ekim ve Kasım aylarında kaydedilmişti.
• Dış ticaret açığı 11 yılın ardından ilk kez 100 milyar doları aştı. En son Temmuz 2011'den Şubat 2012'’ye kadar olan dönemde dış ticaret açığı 100 milyar doların üzerinde seyretmişti.
• İhracat fiyatlarının ithalat fiyatlarına oranını ifade eden dış ticaret haddi, 73 seviyesi ile endeks tarihinin en düşük seviyesini gördü. Bu rakam, aynı zamanda ihracatta ucuzluk rekoruna işaret ediyor.

İhracat ucuzladı ucuzlamasına ancak, tablo olumluya dönmedi. Tersine, devasa bir dış açık sorunu yaşanıyor. Oysa, “Yeni ekonomi modeli” ya da “Türkiye Ekonomi Modeli”, TL’nin değerinin düşük tutularak dış ticarette ve cari dengede fazla verileceği, bu yolla döviz talebinin aşağı çekileceği ve enflasyonun da kontrol altına alınacağı varsayımına dayanıyordu. Ortaya çıkan tablonun amaçla ne ölçüde örtüştüğü açık…