U mu? V mi? Yoksa L mi?

Dün DÜNYA’nın manşetiydi, “Firmaların yarısı yüzde 50’den fazla ciro kaybetti.” Derin bir krizden geçiyoruz. Firmalar üretim için gereken girdilerin temininde zorlanıyor, tüketiciler daha az tüketmeye çalışıyor. Yani hem talep hem de arz şoku yaşıyoruz. Salgın sona erdiğinde arz ve talep hemen normale döner mi? Zor. Çünkü iki taraf da ağır hasar aldı.

Krizden çıkış senaryoları yapılmaya başlandı. Her krizde olduğu gibi bunda da çıkışın şekli harflerle açıklanmaya çalışılıyor. En iyimserler V’ciler. Hızla resesyona giren ekonominin dibi gördükten sonra hızla durgunluktan çıkmasını bekliyorlar. Salgın Mayısta sona erecek ya da büyük ölçüde hız kesecek; insanlar tekrar birbirlerine yaklaşacak; restaurantlar açılacak; uçaklar havalanacak; ertelen alışverişler yapılacak, işletmeler tekrar normal, hatta normalin üzerinde faaliyetlerine başlayacaklar. Basılan paralar ve verilen teşviklerin etkisiyle sağlanan canlılık büyümeyi kriz öncesi seviyelere yani normale doğru taşıyacak. Normale dönüş son çeyreği veya 2021 başını bulabilir.

U’cular ise biraz daha ihtiyatlılar. Ekonomi dibi gördükten sonra hemen toparlanmak yerine bir süre daha dipte kalacak, sonra toparlanma başlayacak. Eğer salgının sona ermesi Temmuz-Ağustos’u bulur ve o zamana kadar insanlar birbirlerine mesafeli, restaurantlar kapalı ve uçaklar yerde kalırsa teşviklere rağmen toparlanma ancak 2020 sonunda başlar ve normale dönüş ise 2021 ikinci yarısını bulabilir. Bir de L senaryosu var ki en ürkütücü olan o. Salgının yılın ikinci yarısında da etkisini sürdürdüğü senaryo bu. İki-üç ay kapalı kalmanın yükünü bile taşıyamayan işletmelerin çoğunun batması demek. L için mutlaka salgının sürmesi de gerekmiyor. Salgın biter ancak tüketim alışkanlıkları değişmiş, tasarruf eğilimi güçlenmiş olabilir. İşletmeler sermaye sorunu nedeniyle normale dönmekte zorlanabilirler.

W’cilere göre ise virüs tekrar ortaya çıkabilir; sağlık ve sosyal mesafe önlemleri tekrar alınmak zorunda kalınır ve ekonomiler tekrar resesyona girerler. Mümkündür ancak bu dönem aşının ve ilaçların devreye girecek olması W’nin olasılığını azaltan tek umut.

Süreci keskin dönüşlerin olmadığı Latin alfabesi dışındaki karakterlerle açıklayanlar da var, mesela Arap alfabesi. Ama bana en yakın görüneni harflerle değil de “tick” işareti ile açıklanan senaryo. Bunu bir kuyruğu uzun olan asimetrik V diye tanımlayan da var ancak şekil itibariyle en iyi açıklayan Nike’ın 1971’de bir öğrenci tarafından tasarlanan ve “Nike Swoosh” olarak bilinen ünlü sembolü. Bu senaryoda krizden çıkış girişe göre daha yavaş olacak; kriz öncesine dönüş 2021 ilk yarısını, hatta 3’üncü çeyreğini bulacak.

Çin krize ilk giren ülkeydi, görünen o ki ilk çıkan da o olacak. O nedenle olacaklar konusunda bir fikir verebilir. Çin örneğine bakınca U ya da L’den çok V ya da tick’e benzer bir hareketin sinyallerini alabiliyoruz. Bunun W olması ise salgının tekrar ortaya çıkmasına bağlı.