Türkiye’nin yeni enerji tedarik portföyü
Gökçe Nur Ataman
Enerji Yatırımları Danışmanı ve Yazarı
Artan enerji talebini karşılamaya ve dijital dünyaya hazırlanmaya çalışırken, enerji güvenliğiyle ilgili yeni zorlukların ortaya çıkması kaçınılmazdır. Bu nedenle ülkeler, şirketler veya devletler uzun vadeli enerji güvenliği çalışmalarını ele alacak şekilde harekete geçiyor. Enerji güvenliği durumunu iyileştirmek için risk yönetimi çok önemlidir. Bu süreç, enerji kaynaklarını çeşitlendirerek riskleri ortadan kaldırmayı, üretim kapasitelerinde rezerv marjı yaratarak riskleri absorbe etmeyi ve stratejik rezervler yaratarak kaçınılmaz arz kesintilerine hazırlık yapmayı içeriyor. Türkiye de bu süreçte yeni enerji tedarik portföyünü emin adımlarla oluşturmaya devam ediyor.
Türkiye Doğal Gaz Dağıtıcıları Birliği’nin (GAZBİR) 2023 dağıtım sektörü raporu dikkat çekiciydi. Rapora göre 2023 yılında doğal gaz dağıtım şirketleri tarafından 17 milyar TL’nin üzerinde yatırım yapıldı. 2024-2026 yılları arasında mevcutta arz sağlanan ve doğal gaz götürülmesi planlanan yeni yerleşim yerleri için toplam 75 milyar TL tutarında şebeke yatırımı planlanıyor. Planlanan yatırımlar ile yaklaşık 130 yeni yerleşim yerine daha doğal gaz arzı sağlanması öngörülüyor. 2023 yılsonu itibariyle Türkiye doğal gaz dağıtım şebeke uzunluğu çelik, polietilen ve servis hattı olmak üzere toplam 202.100 kilometreye ulaşmıştı. Geçtiğimiz 2018-2022 yıllarında Türkiye doğal gaz dağıtım şebekesi yıllık ortalama %7 büyüdü. Şebeke uzunluğu 2023 yılında bir önceki yıla göre %11 büyüdüğü belirtiliyor. 2024-2026 yılları arasında yıllık ortalama 15 bin kilometrenin üzerinde şebeke inşası öngörülüyor. 2026 yılsonu itibariyle doğal gaz dağıtım şirketleri tarafından yapılacak yatırımlar ile Türkiye doğal gaz dağıtım şebekesinin uzunluğu 250 bin km’yi aşacaktır. 2023 yılı Türkiye doğal gaz tüketimi bir önceki yıla göre %6 azalarak 50 milyar metreküp olarak gerçekleşti. 2023 yılının 2022 yılına göre daha sıcak geçmesi, 2023 yılı içerisinde elektrik üretiminde doğal gazın yerine alternatif enerji kaynaklarının kullanılması, sanayide doğal gaz tüketiminin azalması ve 11 ilimizi etkileyen Kahramanmaraş depremleri sonucunda tüketimin düşmesi sebebiyle 2023 yılında doğal gaz tüketimi bir önceki yılın altında kalmıştır. 2023 yılında 1,1 milyon yeni doğal gaz abonesi sisteme dahil olmasına rağmen konutlarda doğal gaz tüketimi 2022 yılına göre %6 azalarak 17 milyar metreküp olmuştur.
Doğal gaz ile elektrik üreten santrallerin tüketimi 2022 yılına kıyasla yaklaşık %4, sanayide ise doğal gaz tüketimi %8 azalmıştır. Doğal gaz güvenliğine yönelik üretim çabalarının ötesinde Türkiye, ithalat kaynaklarını ve rotalarını da başarılı bir şekilde çeşitlendiriyor. Sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) ve yer altı doğal gaz depolama yatırımları, enerji güvenliğinin geliştirilmesi açısından öncelikler arasında değerlendiriliyor. Son yıllarda çok sayıda yeni yüzer depolama ve yeniden gazlaştırma terminali devreye alınmış, mevcut LNG giriş kapasitesi artırılmış ve arz çeşitlendirmesini sağlamak amacıyla gaz şebekesine yeni giriş noktaları bağlanmıştır. Türkiye, ithalat kaynaklarının seçenekliğini artırmak için şimdiden spot LNG tedarikini artırdı. Buna ek olarak, Türkiye, depolama kapasitesinde yakın zamanda ve planlanmış olarak, ülkenin gaz güvenliğini de önemli ölçüde artıracak olan büyük çaplı iyileştirmeler gerçekleştirdi. Ülkemiz, özellikle son yıllarda yapmış olduğu stratejik yatırımlar neticesinde elde ettiği gelişmiş doğal gaz altyapısı ve özellikle LNG terminallerinde ulaşılan günlük 160 milyon m3 gazlaştırma kapasitesiyle ihtiyaç duyulan doğal gazın en az yarısını gemilerle LNG olarak karşılayabilecek durumdadır. Geçmişte Nijerya, bugün halen Cezayir ve Umman ile sahip olduğumuz uzun dönemli kontratlara yenilerini ekleyerek arz güvenliği ve çeşitliliğini en üst seviyeye taşımayı hedefliyor. BOTAŞ ile Exxon arasında imzalanan iş birliği anlaşması ile doğal gaz tedariki noktasında ABD ile sadece Türkiye için değil tüm bölge için son derece önemli ve yeni bir sürece işaret ediyor. Türkiye, kara yollarının yanı sıra enerji ürünlerinin taşındığı deniz yollarını da kontrol etmektedir.
Avrupa'ya gidecek petrol ve gazın en mantıklı ve ucuz ulaşım yolu Türkiye topraklarından geçiyor. Türkiye'yi bypass edecek diğer tüm rota çeşitleri çok daha pahalıdır ve bu seçeneklerin uygulanabilirliği ciddi şekilde sorgulanıyor. Türkiye'nin doğal gazda arz-talep köprüsünün tam merkezinde yer alıyor. TBMM Genel Kurulu’nda 2 Mayıs'ta kabul edilen ve enerji alanında düzenlemeler içeren Maden Kanunu hiç kuşkusuz önemli sonuçlar doğurdu. Kanun değişikliği ile Türkiye'nin ithal ettiği doğal gazı veya keşifler sonucu üretilen yerli gazı sıvılaştırarak ülkelere ihraç etmesi hedefleniyor. Rusya-Ukrayna krizinin başta Avrupa Birliği (AB) ülkeleri olmak üzere küresel piyasalarda boru gazının yanı sıra sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) ticaretinin öneminin günden güne arttığı biliniyordu.
Avrupa ülkelerinde yıllık 450 milyar metreküp düzeyindeki doğal gaz ihtiyacının yüzde 40'ının LNG olarak karşılandığı göz önünde bulundurulduğunda Türkiye'nin Sakarya Gaz Sahası'nda üretilen doğal gazın yanı sıra uzun vadeli sözleşmelerle ve sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) satın aldığı gaz talep durumuna göre Avrupa'ya ihraç edebileceği belirtiliyor. Almanya başta olmak üzere Avrupa’nın en büyük doğal gaz tüketicileri arasında yer alan Birleşik Krallık, İtalya gibi ülkeler doğal gaz altyapı yatırım planlamalarında LNG tesislerine önem veriyor. Bunun yanı sıra Avrupa ülkelerine hem boru gazı hem de LNG ile doğal gaz ulaştırmayı planlayan Yunanistan’ın yatırımlarının dikkat çekici olduğu gözlemleniyor. Önümüzdeki yıllarda Avrupa’nın LNG ithalat kapasitesini 250 milyar metreküp, boru gazı ithalat kapasitesini ise 50 milyar metreküp artırması hedefleniyor. Toplam 300 milyar metreküp civarında yeni kapasite Avrupa ülkelerinin yıllık ortalama talebinin yarısından fazlasına karşılık geliyor. Türkiye bu durumu iyi değerlendirirse esnek LNG kontratları ile hem arz güvenliğini sağlayabilir hem de Avrupa’ya LNG ticareti konusunda önemli fırsatlar yakalayabilir.