Türkiye'nin yararlanamadığı en büyük zenginlik; fındık

Fındıkta yeni sezona günler kala rekolte tartışması alevlendi. Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli’nin 665 bin ton olarak açıkladığı 2020 rekoltesi tartışılıyor.

Türkiye, fındık üretiminde ve ihracatında açık ara dünya birincisi. Fakat üretimin ne kadar olduğu konusunda güvenilir, inandırıcı bir tespit yapılamıyor.

Üreticinin beklediği fındık fiyatının ise Kurban Bayramı öncesinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından açıklanması bekleniyor. Geçen yıl Toprak Mahsulleri Ofisi’nin (TMO) fındık alım fiyatı Giresun kalite için kilo başına 17 lira, levant kalite için 16 lira 50 kuruş ve sivri fındık için 15 lira 50 kuruş olarak açıklandı. Mayıs ayında TMO’nun satışa çıkardığı 20 bin ton fındığa 420 bin ton talep geldi. Satış fiyatı da 24 liraya kadar çıktı.

Şimdi 2020 ürünü fındık fiyatının ne olacağı merakla bekleniyor.

Fındıkta genel görünüm

Sezon öncesi, fındıktaki durumu kısaca hatırlatalım. TMO’nun 2019 Fındık Raporu ile Tarım ve Orman Bakanlığı Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü Ürün Masaları’nın yayımladığı Fındık Değerlendirme Raporu’na göre, son 5 yıllık veriler baz alındığında dünya fındık üretiminin yüzde 64’ü Türkiye’de üretiliyor. Türkiye’yi yüzde 8 ile İtalya, yüzde 3 ile Azerbaycan, yüzde 2 ile ABD, yine aynı oranla İran ve Gürcistan izliyor.

Türkiye’de yasa ile fındık dikimine izin verilen 16 il ve bu illere bağlı 123 ilçe var. Ancak, Çiftçi Kayıt Sistemi’ne göre 43 ilde fındık yetiştiriliyor. Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre 2001 yılında 555 bin hektar olan fındık dikim alanı 2019 yılında yüzde 37’lik artışla yaklaşık 760 bin hektara ulaştı.

Fındık üretimi yıllara göre önemli farklılıklar gösteriyor. 2016 yılında 420 bin ton olan kabuklu fındık üretimi 2019’da 776 bin tona ulaştı. Son 5 yıllık üretim ortalaması 606 bin ton

İhracat arttıkça gelir azalıyor

Dünyada son 5 yılda gerçekleştirilen fındık ve mamulleri ihracatına konu olan ürünlerin kabuklu fındık olarak karşılığı ortalama 711 bin ton. Bu ihracatın yüzde 71’ini Türkiye gerçekleştirdi. Türkiye’nin 201819 üretim sezonunda yaptığı fındık ihracatının yüzde 56’sı iç fındık, yüzde 19’u işlenmiş iç fındık, yüzde 25’i ileri işlenmiş iç fındık ve yüzde 0.15’i kabuklu fındık oluşturuyor.

İhracatla ilgili en çarpıcı olanı ise, Türkiye'nin fındık ihracatı arttıkça gelirinin azalması. Daha çok fındık ihraç edip daha az gelir elde ediyoruz. Bu da aslında fındık üretimi ve ihracatı ile ilgili Türkiye’nin bir politikası olmadığını, fındık ihracatını başkalarının yönlendirdiğini, parayı da başkalarının kazandığını gösteriyor. Karadeniz Fındık ve Mamulleri İhracatçıları Birliği’nin son 5 yıllık ihracat verilerine bakıldığında bu gerçek çok net görülüyor.

Türkiye, 2015 yılında 240 bin 137 ton iç fındık ihraç ederek 2 milyar 827 milyon dolar döviz girdisi sağladı. Fındığın kilosunu ortalama 11 dolar 77 sente ihraç etti. 2016 yılında ihracat 227 bin 556 ton, ihracat geliri 1 milyar 981 milyon dolar oldu. Kilo başına ihracat 8 dolar 71 sent. 2017 yılında ihracat 269 bin 623 tona yükseldi, ama ihracat geliri bir önceki yıla göre gerileyerek, 1 milyar 876 milyon dolara düştü. Kilo başına fındık ihracat değeri 6 dolar 96 sente düştü. 2018 yılında ihracat miktarı bu kez 279 bin 251 tona yükseldi. İhracat geliri yine düştü ve 1 milyar 635 milyon dolara geriledi. Türkiye 2015’te fındığın kilosunu 11 dolar 77 sente ihraç ederken, 2018’de 5 dolar 86 sentten satabildi. 2019 yılında ise 319 bin 772 ton iç fındık ihraç edildi. İhracat geliri 2 milyar 28 milyon dolar oldu. Fındığın kilosu ortalama 6 dolar 35 sentten ihraç edildi.

Türkiye’nin fındıkta rekolteyi değil, ihracatı tartışması gerekiyor. İhracat miktarı artmasına rağmen elde edilen gelir neden düşüyor? Kilo başına ihracat geliri ortalama 11.77 dolardan 6.35 dolara neden gerilediğini tartışmak gerekiyor.

Herkesin rekoltesi farklı

Türkiye İstatistik Kurumu, 2020 Bitkisel Üretim ilk tahmininde 2019 fındık rekoltesinin 776 bin ton olduğunu, bu yılki rekoltenin geçen yıla göre yüzde 22.7 oranında düşüşle 600 bin ton olacağını açıkladı. Toprak Mahsulleri Ofisi ile Tarım ve Orman Bakanlığı Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü Ürün Masaları kapsamında 17 Temmuz 2020’de yayınlanan Fındık Değerlendirme Raporu’nda da Türkiye İstatistik Kurumu’nun ilk tahmini olan 600 bin tonluk rekolte bilgisine yer verildi.

İhracatçılar tahminini revize edecek

Karadeniz Fındık ve Mamulleri İhracatçıları Birliği, çiçek sayımına dayalı olarak yaptığı ilk tahminde 2020 fındık rekoltesinin 613 bin ton olacağını duyurdu. Ancak, ihracatçıların nihai rekolte tahminini bu hafta açıklamaları bekleniyor. Uluslararası Sert Kabuklu ve Kuru Meyveler Konseyi (INC) ise, Türkiye’nin 2020 fındık rekoltesini 620 bin ton olacağını, 70 bin tonluk stokla fındık arzının 690 bin ton olacağını açıkladı.

BAKANLIĞIN TAHMİNİ 665 BİN TON

Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, Ordu'da fındık rekoltesini 665 bin ton olarak açıkladı. Fındık fiyatını Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından açıklanacağını belirten Pakdemirli özetle şunları söyledi: "Fiyat işi Cumhurbaşkanımızındır. Rekoltemiz ne? Çok ciddi bir çalışma yaptı arkadaşlar, defalarca irdeledi, defalarca rekolte önüme geldi, defalarca geriye gönderdim. İlk tahminlerin ötesinde bir rekoltemiz var gibi gözüküyor. Bu biraz daha azabilir belki, sezon içerisinde bir miktar daha azalabilir ama görünen o ki ilk defa burada açıklıyorum; 665 bin ton fındık rekoltemiz var.”

Pakdemirli'nin açıklamalarından anlaşıldığı kadarıyla rekolte konusunda bir kaç farklı tahmin ortaya çıkıyor. Pakdemirli diyor ki; "defalarca rekolte önüme geldi, defalarca geri gönderdim. İlk tahminlerin ötesinde bir rekoltemiz var gibi gözüküyor.” Bu sözlerden anlaşılan, rekolte rakamı defalarca değiştirilmiş.

Fındığın fiyatı, alım politikası, üretim maliyeti, ihracat fiyatı ve diğer birçok uygulama rekolteye göre belirleniyor. Elinizdeki veri doğru ise, doğru politikalar uygulayabilirsiniz. Rekolteyi olduğundan yüksek gösterirseniz fiyat düşer. Olduğundan az gösterirseniz bu kez fiyat yükselir. Her durumda birileri zarar eder. Bu nedenle rekolte tahmininin doğru yapılması, fındıkta bir çok uygulamanın doğru olmasını sağlar.

Özetle, tarımda Türkiye'nin en önemli zenginliği olan fındıkta rekolte tartışması yaşanırken, biz rekolteyi tartışırken ihracat rakamlarına da yansıdığı gibi birileri fındıktan bizden daha fazla para kazanıyor.