Türkiye İş Bankası’nın geçmişten bugüne tarıma bakışı

Sizler bu satırları okuduğunuzda ben Antalya Turunçova’da olacağım. Türkiye İş Bankası Turunçova Tarım İhtisas Şubesi’nde çiftçilerle, üreticilerle sohbet edeceğiz.

Türkiye İş Bankası, tarım bankacılığı konusunda önemli adımlar atıyor. O adımlardan birisi de tarımın öne çıktığı merkezlerdeki şubelerini “Tarım İhtisas Şubesi” olarak yeniden düzenleyip hizmete açması. Banka, 2024 yılında kutlayacağı 100.yılında tarım ihtisas şube sayısını 50’ye çıkarmayı hedefliyor.

Türkiye Cumhuriyeti’nin en önemli eserlerinden biri olan Türkiye İş Bankası, Büyük Taarruz’un yıldönümü olan 26 Ağustos 1924’te kuruldu. Mustafa Kemal Atatürk’ün bizzat sermaye koyarak kurduğu bankanın kurucu Genel Müdürü Celal Bayar’dır.

Ticari bir banka olarak kurulsa da o yıllardaki ekonomik yapı gereği ve cumhuriyetin inşasında, kurumların oluşturulmasında çok önemli görevler üstlenmiş ve ülkeye önemli eserler kazandırmıştır. Bu yönüyle İş Bankası’nın tarihi cumhuriyetin iktisat tarihi ile bir paralellik gösteriyor.

Şeker sanayinin kurulmasına öncülük yaptı

Kuruluşundan itibaren tarımın içinde olan ve çok önemli kurumların oluşmasını sağlayan Türkiye İş Bankası, şeker sanayinin kurulmasında başroldedir. Cumhuriyetin kurulduğu yıllarda şeker ihtiyacı ithalatla karşılanıyordu. Bu nedenle ithal ikamesi politikası kapsamında şeker ihtiyacının yurtiçinde üretilmesi kararlaştırıldı.

Türkiye’nin ilk şeker fabrikası olarak bilinen Alpullu Şeker Fabrikası 26 Kasım 1925’te hizmete girdi. Fabrika, 500 bin lira sermayeli İstanbul ve Trakya Şeker Fabrikaları Anonim Şirketi tarafından kuruldu. Bu şirketin sermayesinin yüzde 68’i İş Bankası’na aitti. Yüzde 10’u Trakya Vilayetleri Özel İdareleri ile birlikte Ziraat Bankası’na ve yüzde 22’si Trakya köylülerinin de olduğu özel kişilere aitti.

Eskişehir Şeker Fabrikası’nı kuran Anadolu Şeker Fabrikası Türk Anonim Şirketi’nde İş Bankası’nın yüzde 51 hissesi vardı. Ziraat Bankası yüzde 24,5 pay ile şirkete ortak olurken, sonradan Sümerbank adını alacak olan Sanayi ve Maadin Bankası’nın da hisse oranı yüzde 24,5’tu.

Türkiye İş Bankası, 26 Eylül 1934’te işletmeye açılan Turhal Şeker Fabrikası’nda ise Ziraat Bankası ile yarı yarıya hisse sahibiydi. Şirketin sermayesi 3 milyon liraydı.

Kurulan şeker fabrikaları daha sonra tek çatı altında birleştirildi. Şeker fabrikalarının kurulmasında etkin rol alan, öncülük yapan İş Bankası, 6 Temmuz 1935 tarihinde kurulan Türkiye Şeker Fabrikaları AŞ’nin kuruluşunda da yer alan 3 bankadan birisi oldu. Toplam 22 milyon liralık sermaye, Ziraat Bankası, İş Bankası ile Sümerbank tarafından eşit miktarda taahhüt edildi.

Türkiye Şeker Fabrikaları AŞ’nin kurulması ile şeker sanayi ve geliştirme programı kapsamında yeni fabrikalar kuruldu. İş Bankası bu fabrikaların kuruluşunda da etkin rol aldı.

Şeker sanayisinin kurulması ile Türkiye ihtiyacı olan şekeri ithal etmek yerine kendisi üretmeye başlamış ve 1970’li yıllara gelindiğinde şeker ihracatı yapılmaya başlanmış.

Tarımın birçok alanında çalışmalar yapıldı

İş Bankası sadece şeker sanayi değil, tarımın diğer alanlarında da öncülük yaptı. Kuru üzüm fiyatlarının korunması ve kuru üzüm ihracatını artırmak amacıyla 1935’te İzmir’de kurulan 1 milyon lira sermayeli üzüm kurumuna 500 bin lira sermayeli şirket sonradan TARİŞ’e devredilir.

Türkiye İş Bankası ayrıca bitkisel yağ üretimi, dokuma sanayi, tarım ilaçları ve gübre sanayinin gelişmesinde de önemli katkıları var.

Mustafa Kemal Atatürk, İş Bankası’nın hem kurucusu, hem hissedarı hem de müşterisi. Milli ekonominin yaratılmasında İş Bankası’na önemli görevler verilirken, bankanın gelişmesi, büyümesi için de destek sağlanıyor. Bu konuda elbette bankacılığı bilen Celal Bayar’ın da önemli rolü var.

Tarım İhtisas Şubeleri yaygınlaşıyor

Türkiye İş Bankası kuruluşunun ilk yıllarında şube açarken özellikle tarımın, ticaretin geliştiği merkezleri tercih ettiği görülüyor.

Teknolojiyi, tarımı ve finansı bir araya getirdiği 24 tarım ihtisas şubesiyle çiftçilere sürdürülebilir tarım için yenilikçi çözümler sunuyor.

Aradan geçen 99 yıl sonra Türkiye İş Bankası tarım konusundaki çalışmalarını yeniden özel bir çaba ile sürdürüyor. Bu amaçla da Tarım İhtisas Şubelerini yaygınlaştırıyor.

Sürdürülebilir tarımsal üretime katkı sağlamak amacıyla teknolojiyi, tarımı ve finansı bir araya getirdiği Tarım İhtisas Şubelerinin ilki yaklaşık 1 yıl önce Manisa Saruhanlı’da açıldı. O günden bu yana dönüştürülen şubelerle Bankanın, değişik illerde bulunan 24 şubesi, çiftçilere sürdürülebilir tarım alanında yenilikçi çözümler sunmak üzere Tarım İhtisas Şubesi olarak hizmet veriyor.

Gıda arz güvenliği ve tarımın desteklenmesi

Türkiye İş Bankası’ndan bu konuda yapışan açıklamada Tarım İhtisas Şubeleri’nin önemi şöyle ifade ediliyor: “Sürdürülebilir besin tedariki konusunda küresel ölçekte stratejik sektör olarak konumlandırılan tarım sektörü, bulunduğu coğrafya, iklim koşulları ve zengin biyoçeşitliliğiyle Türkiye için de son derece büyük bir önem arz ediyor. Türkiye, sahip olduğu verimli topraklarıyla yüksek üretim potansiyeli olan ülkeler arasında yer alıyor. Bu bağlamda ülkemizin tarım ve gıdada kendine yeter hale gelebilmesi, düşük girdi maliyetleriyle kaliteli ve verimli üretimin yapabilmesi, ihracatını artırabilmesi için tarım sektörünün desteklenmesi/geliştirilmesi suretiyle tarımsal faaliyetlerin sürdürülebilirliğinin sağlanması ve gıda arz güvenliğinin temini öncelikli hedefler olarak ön plana çıkıyor.

Deprem felaketlerinin ardından geniş kapsamlı bir afet yardım paketi sunan Banka, depremlerden en çok etkilenen bazı illerdeki Tarım İhtisas Şubeleriyle, ülkemizin tarımsal hacminde önemli bir yere sahip olan bölgedeki çiftçilere, tarım üreticilerine destek sunarak tarımın yeniden canlanmasına da katkı sağlamış olacak.”

Amaç çiftçiye sadece kredi vermek değil

Türkiye İş Bankası Genel Müdür Yardımcısı İzlem Erdem, son yıllarda yaşanan pandemi, Rusya-Ukrayna Savaşı ve ülkemizdeki deprem felaketleri gibi beklenmedik durumlar sonrasında gıdada kendi kendine yeterli olmanın, tarımın sürdürülebilirliğinin öneminin daha net bir şekilde anlaşıldığını ifade ederek tarımsal üretimin olmadığı bir yerde gıda yetersizliği riskiyle karşı karşıya kalınabileceğinin altını çizdi. Erdem, tarımın, taşıdığı yaşamsal öneminin ve pek çok sanayi dalının önemli girdi ihtiyaçlarını karşılamasının yanında dış ticaret açısından da son derece önemli olduğuna dikkat çekti.

Sürdürülebilir ve gelişmiş bir tarım sektörünün ülkemiz için milli bir mesele olduğunu vurgulayan ve konuya bu hassasiyetle yaklaşılması gerektiğinin altını çizen Erdem’in görüşleri özetle şöyle: “Potansiyelimizi en iyi şekilde kullanarak sürdürülebilir tarım politikalarıyla hem ülkemizi kendi kendine yeter hale getirebilir hem de ihracat yoluyla ekonomiye katkı sunabiliriz. Bu da ancak ülkemizdeki üreticinin, çiftçinin desteklenmesi, yenilikçi tarım uygulamalarını kullanarak girdi maliyetlerini düşürüp verimliliklerini artırmalarıyla mümkün olur. Biz bu konuya, tarımı stratejik önceliklerimiz arasına alacak kadar önem veriyoruz. Buradaki yaklaşımımız sadece kredi vermekten ibaret değil. Dünyadaki yenilikçi teknolojilerle, uygulamalarla çiftçilerimizi buluşturacak bir güce, etkileşime ihtiyaç olduğunun farkındayız. Tarım İhtisas Şubelerimizle çiftçilerimiz için teknolojiyi, finansı ve tarımı bir araya getirerek çok daha verimli bir şekilde çok daha fazla ürün elde etmelerini hedefliyor; teknolojiyle yapılacak yenilenmenin finansman desteğini en uygun biçimde sağlayacak çözümleri üretiyoruz.”

100. yılda 50’den fazla Tarım İhtisas Şubesi olacak

Tarım İhtisas Şubelerinin, çiftçilerin tarımdaki öncü, yenilikçi uygulamalarla ve bunları tatbik edenlerle buluşabileceği bir çerçevede tasarlandığını belirten Erdem, burada tarım konusunda uzmanlaşmış isimlerin, tarım teknoloji girişimlerinin, akademisyenlerin ve sektörde önemli işlere imza atanların üreticilerle buluşarak bilgi ve deneyimlerini paylaşacakları etkinlikler de düzenleyeceklerini aktardı.

İzlem Erdem, Bankanın 100. yaşının kutlanacağı 2024 yılında 50’nin üzerinde Tarım İhtisas Şubesiyle birlikte, ihtisas şubelerinin ülkenin bütün önde gelen tarım ovalarına yaygınlaşmasını hedeflediklerini söyledi.

Özetle, yakından izlediğimiz Türkiye İş Bankası tarım konusundaki çalışmalarını, çabalarını geçmişten bugüne artırarak sürdürüyor. Genel Müdür Hakan Aran, Genel Müdür Yardımcısı İzlem Erdem, Tarım Bankacılığı Pazarlama Bölüm Müdürü Kerem Akıner, şube müdürleri ve çalışanları tarıma hizmet için çalışıyor. Bugün Antalya Turunçova Tarım İhtisas Şubesi’nde çiftçilerimizle sohbet edeceğiz.

Not: Bu yazıyı yazarken, Türkiye İş Bankası yayınlarından çıkan Uygur Kocabaş yönetiminde Güven Sak, Sinan Sönmez, Funda Erkal, Özgür Gökmen, Nesim Şeker, Murat Uluğtekin’in yazdığı “Türkiye İş Bankası Tarihi” kitabı ile yine Türkiye İş Bankası yayınlarından “İş Bankası 50.Yıl Kitabı 1924-1974” kitabından yararlandım.

TARİŞ’in adındaki “İŞ” sözcüğü İş Bankası’ndan

Türkiye’nin en önemli tarım satış kooperatifleri birliği olan TARİŞ’in ismindeki “İŞ” sözcüğü de İş Bankası’ndan geliyor. Bünyesinde İncir, Üzüm, Pamuk ve Yağlı Tohumlar ile Zeytinyağı Birliği olan TARİŞ’in temelleri 1912 yılına kadar dayanıyor.

Ege Bölgesi'nde geleneksel ihraç ürünleri olarak bilinen üzüm, incir gibi bazı ürünlerde yaşanan sorunlar ve alıcıların üretici üzerindeki baskısı üzerine İzmir Yemiş Çarşısı'nda kurulan tekelin kırılması ve incir üzerinde oynanan olumsuzlukların giderilmesi amacıyla 29 Ocak 1912 'de Germencik'te, 4 Şubat 1912 'de ise Aydın'da Ege'li incir üreticiler toplanarak bir örgütlenme yoluna gider. Nazmi Topçuoğlu, Kazım Nuri Çörüş, Ahmet Sarı ve arkadaşları, üreticilerin yaşadığı sorunların çözümü için kooperatifleşmek gerektiğine inanarak 1913 yılında örgütlenme yoluna gider.

Mustafa Kemal Atatürk’ün direktifiyle 9 Ekim 1935 tarihinde kabul edilen 2834 sayılı yasa ile "Tarım Satış Kooperatifleri" ve bu kooperatiflerin oluşturduğu Birlikler kurulur.

1949 yılında, 2834 sayılı yasaya ve İncir ve Üzüm Tarım Satış Kooperatifleri Ana Sözleşmesi'ne bağlı olarak, İzmir Pamuk ve ayrıca Zeytinyağı Tarım Satış Kooperatifleri Birlikleri kurulur. Yönetimi kolaylaştırmak amacıyla ortak çalışma esasları kabul edilerek, "İzmir, İncir, Üzüm, Pamuk ve Zeytinyağı Tarım Satış Kooperatifleri Birlikleri" oluşturulur. Her biri ayrı tüzel kişiliğe sahip olan birlikler, kuruluş yıllarında birliğe destek olan bankalardan Tarım Bankası'nın ilk hecesi ile İş Bankası'nın ilk hecelerinin birleşmelerinden oluşan "TARİŞ" sözcüğünü ortak isim olarak kabul edilir.

İş Bankası’nın Tarım İhtisas Şubeleri

Aksu / Antalya

Alaşehir / Manisa

Bayındır / İzmir

Bigadiç / Balıkesir

Bismil / Diyarbakır

Boğazlıyan / Yozgat

Cihanbeyli / Konya

Çarşamba / Samsun

Develi / Kayseri

Ereğli / Konya

Geyve / Sakarya

İslahiye / Gaziantep

İznik / Bursa

Karacabey/Bursa

Karapınar/Konya

Kızıltepe / Mardin

Kırıkhan / Hatay

Korkuteli/Antalya

Saruhanlı / Manisa

Söke / Aydın

Tavas/Denizli

Turunçova / Antalya

Uzunköprü/Edirne

Viranşehir / Urfa