Türkiye ekonomisi’nde 2022 dış ticareti ve turizm sektörü

Öğr. Gör. Raif Bakova

Arş. Gör. Şerif Yüksel

T.C. İstanbul Kültür Üniversitesi – Uluslararası Ticaret Bölümü

Ticaret Bakanlığı ve Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) iş birliği ile oluşturulan geçen yılın (2022) dış ticaret verileri ile turizm sektörünün aynı yıl döviz gelirleri ve beş yıllık beklentileri açıklandı.

‘Dış ticaret’ verileri konusunda gerçekleşmeler de kısmen iyi, kısmen de önemsenmesi gereken sonuçlar alındı:

“Yıl bazında ihracat, Ocak-Aralık 2022 döneminde, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 12.9 artarak 254 milyar 172 milyon dolara, ithalat da yüzde 34 artışla 363 milyar 711 milyon dolara ulaştı. Böylece dış ticaret hacmi de 617 milyar 883 milyon dolara yükseldi.

Dış ticaret açığı ise geçen yıl yüzde 137 artarak 109 milyar 539 milyon dolara yükselerek zirve yaptı. ‘İhracatın ithalatı karşılama oranı’ ise 2021’de yüzde 83 iken geçen yıl (2022) yüzde 69.9’a geriledi.”

Türkiye Ekonomisi dış ticaretindeki artışların en iyi yanı ihracatın artmasıdır. İthalattaki artışın olumsuz yansıması ise ihracatın döviz gelirlerinin ithalat döviz giderlerinin çok gerisinde kalmasıdır. Ancak, küresel ekonomideki Kovit-19 pandemisi, koruyucu ekonomi politikaları ve yerel savaşlara (Ukrayna-Rusya gibi…) ve resesyona karşın ihracattaki artış olumlu gelişmedir. Ne var ki, küresel ekonomide kırılganlıklar 2023 yılında da varlığını sürdürecek gibi görünüyor. IMF’nin bu hafta yayımladığı “Küresel Ekonomik Görünüm” Raporun’da (WEO-World Economic Outlook) 2023 yılına ilişkin küresel büyüme tahminini Gelişmiş Ekonomiler için (2022’de yüzde 2.7 idi) yüzde 1.2’ye revize edildi. Ayrıca IMF, gelişmiş ülkeler için 2024 büyüme beklentisini yüzde 0.2 aşağı yönlü revizyonla yüzde 1.4 olarak belirledi. Gelişmekte olan ülkeler için büyüme beklentilerini ise 2022, 23 ve 24 için sırasıyla yüzde 3.9, yüzde 4 ve yüzde 4.2 olarak açıkladı. Bu durum hem gelişmiş ve hem de gelişmekte ülkeler için önümüzdeki yılların zor geçeceğini göstermektedir.

Küresel ekonomiyle ilişkileri tartışmasız olan Türkiye’nin dış ekonomik ilişkilerinde ihracatındaki olumlu gelişme yetersiz kalabilir. O nedenle de diğer ekonomik sektör ve alanların verileri ile dış ticaret açığı, cari açık ve ithalat artışı gibi konularda çözümler üretilmelidir. Örneğin, dış ticaret açığı ve türevi olan ‘cari açık’, turizm ve diğer ticaret ile hizmet alanlarından elde edilen döviz gelirleri ile sorun olmaktan çıkabilir.

Bu konuda en çarpıcı örnek aynı gün TÜİK’in açıkladığı 2022 yılı turizm gelirleri ve ‘Turizmde 5 Yıllık Plan’ stratejisi verilebilir. İhracat artışı ile dış ticaret açığının açıklandığı gün Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2022 yılında turizmden 46 milyar 284 milyon dolar döviz geliri sağlandığını kamuoyu ile paylaştı. Böylece dış ticaret açığının hemen hemen yarısının turizm döviz gelirleri ile karşılandığı anlaşılmaktadır. Rekor döviz açığının diğer kısmı ise ülkemize yönelik döviz girdilerinden (Net Hata Noksan döviz girdileri, müteheahhitlik gelirleri, laleli piyasası, yabancılara gayrimenkul satışları ve AB ile ABD’nin Rusya’ya yönelik finansal ve ticari yaptırımlarının desteği ile…) beslenmektedir. Ülkemizde halen uygulanagelen döviz (kambiyo) mevzuatı da serbest döviz işlemlerine olanak sağlamaktadır. Son bir yılda serbest piyasada dengeli bir artışla işlem gören döviz kurları bu özel ortam ve koşulların sonucudur. Bu görüşün doğruluğunu uzun süredir yurttaşların ve tüzel kişilerin DTH (Döviz Tevdiat Hesapları)’larındaki 200 milyar dolarlık tutarın varlığı ile kanıtlamak olasıdır. (Bu tutarda döviz ülkenin toplam döviz borcunun yarısına yakın bir değerdir.)

Aslında dış ticaretten kaynaklanan 109 milyar dolarlık açığın finansmanında büyük katkıyı turizm sektöründen elde edilen dövizler yapmaktadır. Yine bugünlerde açıklanan turizm gelirlerinin verilere göre, 2022 yılında Türkiye’ye gelen 51 milyon 387 bin turistin harcamalarından elde edilen döviz 46 milyar 284 milyon 907 bin dolar.

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı turizm sektöründe yıllık gelirleri açıklarken bir de ‘5 yıllık plan’ ile yeni hedefler belirlemiş. Bakan Ersoy’un açıkladığına göre, 2028’de 90 milyon turist ve 100 milyar dolar gelir hedefine ulaşmak için gelir odaklı çalışılacak. Açıklamada 2014-2022 yılı turizm gelirleri açıklanırken hedefin gerçekleşmesi için yapılacaklar da anlatılıyor. Örneğin, 11 Ekim 2022’de açıklanan Michelin Yıldızları uygulamasına beş şehir daha katılırken, nitelikli turist uygulaması, Amerika odaklı pazar gibi uygulamalara başlanacağı duyuruluyor. Bir önemli vurgu da, ‘krizlere bağışıklığın kazanıldığı’ konusu. Gerçektende anılan dönemde uluslararası her türlü jeopolitik risklere karşın tabloda görünen döviz gelirleri elde edilmiş bulunuluyor.

Yıllara göre turist sayısı ve turizm gelirleri

 Ticaret Bakanlığı’nın 2 Şubat günü açıkladığı verilere göre ise ocak ayında dış ticaretimiz yeni bir rekorla aylık 14.4 milyar dolar oldu. Bu durumda Turizm Bakanlığı’nın 2028 hedefinin varlığı ile 2022 yılı ticaret açığının karşılanması mümkün değil. O nedenle de ülkemiz dış ticaret açığının uygulanacak stratejik planlar ve önlemlerle azaltılması için yeni uygulama ve ekosistemler hayata geçirilmesi gerekiyor. Geçen yıl olağanüstü koşullardan kaynaklanan döviz girdileri (Ukrayna-Rusya Savaşı) her zaman var olmayabilir. Turizmde hedef gerçekleşmiş bile olsa ülkemizin döviz ihtiyacını karşılama konusunda yeterli olamayacaktır. Turizmde, 5 yıllık hedefin, oluşacak dış ticaret açıklarını karşılamasını ve kapatmasını ileri sürmek çok iyimser bir yaklaşımdır. Bakanlık tarafından açıklanan 2028 yılı toplam turizm geliri (100 milyar dolar) 2022’de bile 109 milyar dolarlık dış ticaret açığını yüzde 100 karşılayamıyor. Öyleyse beş yıl sonra ocak ayının dış ticaret açığına göre yapılacak hesaplama ile 300 milyar dolar olacak (Belki çok daha fazla) dış ticaret açığı nasıl karşılanacaktır?