Teknoloji, sağlığı nasıl değiştiriyor? (I)
Uzun bir süredir teknolojik araçları kullanarak kendisini yeniden yaratan sağlık, günümüzde bir veri işi haline gelmiş durumda ancak yapıdaki nüanslar sonuçlarda büyük farklar yaratıyor.
Sağlık sistemi ile ilgili birikimim, “hekimden sorma, çekenden sor” sözüne uygun biçimde üzerine yazarken öğrendiklerimden çok kişisel deneyimime dayanıyor.
Rahmetli annemi yıllar önce başı döndüğü ve kendini kaybetmek üzere olduğu için acil servise götürdüğümüzde tansiyon ölçen bir doktor ve barkod basan bir hemşire/sağlık çalışanı ile karşılaşmıştık. Doktor, büyümüş gözlerle anneme “Teyze, yanında yakının var mı?” diye sormuştu. “Biz varız. Ne oldu?” dediğimizde “Teyzenin tansiyonu biraz yüksek; isterseniz sandalye bulup oturtun” yanıtını almıştık. Bize barkod verip yeşil hatta göndermişlerdi. Ben o sırada personelin kendi arasındaki konuşmasından bilgisayarlı tomografi (CT) cihazının bozuk olduğunu ve bir hastaya bakmanın bir saat 15 dakika sürdüğünü duyup önümüzdeki üç hastanın dört saate yakın süre alacağını hesaplamıştım. Ben annemi taksiye atıp Kadıköy Şifa Hastanesi’ne götürdüğümde acil servis doktoru anneme önce bir yarım saat sonra bir tane daha dil altı hapı vererek sorunu çözdü. Deneyimli doktor anneme “Teyze ne yaptın sen?” dediğinde annem “Çanakkale’den zeytin gelmişti. Çocukluğumda da çok severdim. Dayanamadım” dedi. Annemi, Kadıköy Şifa’ya götürdüğümüzde tansiyonu 21’miş.
Teknolojiyi kullanarak barkod basma ve tıp birikimini kullanarak hastaya teşhis/tedavi sunma birbirinden farklı iki konu. Her ülkenin siyasi, sosyal ve ekonomik tercihleri bu alandaki pratiğini belirliyor. Annemin yediği zeytinlerin ağaçlarını artık kesiyoruz. İyi ve biraz daha ucuz zeytin/zeytinyağı aldığımız Vakıflar kapatılıyor çünkü yönetimin Tarım Kredi Kooperatifleri’ni yıldız yapma niyetinde. Kadıköy Şifa Hastanesi’ni mi hastanenin binasını mı tam hatırlamıyorum, büyük bir holdingin satın aldığını duymuştuk. Hastane kapatıldı ve yerine otel yapılacağını duyduk. Şimdilik bina öylece duruyor. Bu arada annemi 2022 başında kaybettik ve ölüm belgesi QR kodlu olarak cep telefonumuza geldi. QR kodla bütün bilgilere ulaşabiliyoruz ama anneme ulaşmak mümkün olmuyor.
Sağlık hikâyesi, zaman ve kaynaklar kadar bakış açısıyla da çok ilintili olarak yazılıyor. Las Vegas’ta Amazon Web Services (AWS) Sağlıkta Yapay Zekâ Genel Müdürü Tahsin Syed ile yarım saatlik görüşmemizde o kadar çok şey konuştuk ki, aynı metriğin medya için de geçerli olduğunu düşünmeye başladım. Yerim kısıtlı olsa da, bunların öneminin anlaşılması için kendi deneyimimi yazmak istedim. Bir yazı daha yazıp kalan içeriği sizlerle internet ortamında paylaşmak niyetindeyim; böylece sağlık teknolojileri kadar internet ve bulutun hayatımızı iyileştirme yönündeki katkısını da deneyimlemiş olacağız.
Veri ve analitik, sağlık çözümlerini farklılaştırıyor
Syed’in anlattıkları içinde en dikkat çekici olan, bulutun sağladığı veri biriktirme ve analitiği olanaklarıyla teşhis ve tedavinin değişimiydi. Bunu en iyi açıklayan örnek, dünyanın en ciddi sorunlarından biri olan kanser vakalarında görülüyor.
Syed, “Beş yıldan uzun süredir kanser tedavisinde çok önemli adımlar atılıyor. Geleneksel olarak kanserin türünü tespit eder, tedavi yöntemini belirler, sonra ilacı belirlerdiniz ve sonra kemoterapi ve radyasyon gelirdi… Ancak araştırmacılar, farklı tümörlere sahip insanların farklı biyogöstergeleri olduğunu ve farklı tedavilere karşılık verdiklerini gördü” diyor.
Kişiselleşen sağlık, daha iyi performans sağlıyor
Syed, günümüzde gelinen noktayı ise, “Bir hasta tedaviye yanıt vermiyorsa o tümörü tekrar sekanslıyor ve bu sekansın analizini kullanarak, ‘Bu tümör bu ilaca yanıt verir; hastaya verdiğimiz ilaca değil’ diyebiliyorsunuz. Bu da daha hedef odaklı, daha kusursuz terapilerin uygulanmasını sağlıyor ve kanser hastaları daha uzun yaşıyor. Müşterilerimizin araştırma tarafında düşündüğümüzden daha çok yol kat ettiklerini görüyoruz ve bu servisleri klinik uygulamalarda daha fazla kullanıyorlar” diyor. Bu yeni hikâyeye bir sonraki yazıda devam edeceğim.