Tarımda 2022’de neler oldu?

Yılın son yazısında 2022’nin genel bir değerlendirmesini, muhasebesini yapacağız. Bu yıla damgasını vuran birçok gelişme var.

COVID-19 salgınının etkilerinin azalması, Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ile başlayan savaş, iklim krizinin etkileri, kuraklık, tarım ürünleri ile gıda fiyatlarındaki aşırı yükselme, tahıl koridorunun açılması, enerji krizi ve buna bağlı olarak gübre fiyatlarındaki yükselme, dış ticarette kısıtlamalar, vergi ve engeller, artan yoksulluk, açlık gibi evrensel konular ön plana çıktı.

Türkiye özelinde ise, tarımsal girdi fiyatları, üretim maliyetleri ve gıda fiyatlarındaki aşırı yükselme, Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli’nin yerine Vahit Kirişci’nin atanması, pamuk, zeytin, ayçiçeği gibi ürünlerde üretimde rekor kırılmasına rağmen üreticinin bu ürünlerde düşük fiyat nedeniyle mutsuz olması ve üretimden kaçması, ihracat yasakları, gümrük vergilerinin sıfırlanarak ithalat kapılarının açılması, inek kesiminin devam etmesi, et ve süt üretimindeki kriz ve buna bağlı olarak artan fiyatlar, Tarım Kanunu’nda ve bazı kanunlarda değişiklik için çalışmaların yapılması, tarım arazilerinin amaç dışı kullanılması, çevre felaketleri, zeytinlik sahaların madenciliğe açılması için ısrarlı girişimler ve daha birçok gelişme yaşandı. 2022 yılına damgasını vuran gelişmeleri kısaca şöyle özetleyebiliriz:

OCAK

-Türkiye, 2022’ye zam yağmuru ile girdi. Yılbaşı gecesi elektriğe, doğalgaza, mazota, benzine gelen zamlar nedeniyle sonraki günlerde iğneden ipliğe her şeyin fiyatı arttı.

- Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 2022 yılını “Uluslararası Geleneksel Balıkçılık ve Su Ürünleri Yetiştiriciliği Yılı” ilan etti. Türkiye’de 2023 hedeflerini yakalayan ve geçen neredeyse tek sektör su ürünleri oldu.

- Şeker pancarı alım fiyatı ilk kez 8 ay önceden açıklandı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Türk Şeker’in 2022 ürünü şeker pancarı alım fiyatını Ocak’ta ton başına 800 lira olarak açıkladı. 2021 ürünü pancar fiyatı 420 liraydı. Hasat döneminde fiyat 1400 liraya çıkarıldı.

- Başta enflasyon olmak üzere açıkladığı veriler çok tartışılan Türkiye İstatistik Kurumu’nun Başkanı Sait Erdal Dinçer yılın başında 28 Ocak’ta görevden alındı yerine Erhan Çetinkaya atandı.

- Tarım Kredi Kooperatifleri Genel Müdür Fahrettin Poyraz görevden alındı. Ziraat Bankası’nın Eski Genel Müdürü Hüseyin Aydın Tarım Kredi Genel Müdürü oldu.

- Tarıma 3,2 milyar TL ek destek açıklandı.

ŞUBAT

- Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati “Enflasyonla Mücadele Timi” kurulacağını açıkladı 

- Temel gıda ürünlerinde KDV %8’den 1’e indirildi.

- Türk Traktör 1 milyonuncu traktörü üretti.

- Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ile iki ülke arasında savaş başladı. Başta buğday olmak üzere, mısır, ayçiçeği, soya ve diğer emtialarda rekor fiyat artışları oldu.

- 2021’in büyüme rakamları açıklandı. TÜİK’e göre 2021’de ekonomi yüzde 11 büyüdü, tarım yüzde 2,2 küçüldü.

MART

- Savaş nedeniyle Rusya gemilere izin vermeyince yağ krizi yaşandı. Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği, raflardaki yağ dahil, Türkiye’nin 1.5 aylık yağı kaldığını açıklayınca deyim yerindeyse kıyamet koptu. Benzer bir sorun Avrupa’da yaşandı.

- Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli görevden alındı, yerine Prof. Dr. Vahit Kirişci atandı. 

- Ayçiçeği yağının ikamesi olabilecek kanola, aspir, mısır, soya ve palm yağında gümrük vergisi sıfırlandı.

- Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Putin ile görüşmesinden sonra Rusya’dan yağ gemilerine izin çıktı. 

- Tarımsal sulama tesislerinin tamamlanması, güneş enerjisi için çiftçilere destek verilmesi, Hazine destekli kredilerin üst limitinin artırılması kararı açıklandı.

- Et ve Süt Kurumu Genel Müdürü Osman Uzun ile yaptığım röportajda “kırmızı ette kuyrukları azaltmak için zam yaptıklarını “ açıklaması büyük yankı uyandırdı. Osman uzun görevden alınarak yerine eski Hayvancılık Genel Müdürü Mustafa Kayhan atandı.

- Tire Süt Kooperatifi’nin 20 yıllık başkanı Mahmut Eskiyörük, yapılan genel kurulda seçimi kaybetti. Kooperatifin yeni başkanı Osman Öztürk oldu.

- Kırmızı et ihracatı yasaklandı.

NİSAN

-Tereyağı ihracatı yasaklandı 

- Rekabet Kurumu, rekabeti ihlal ettikleri için Abalıoğlu, C.P Yem, Matlı ve Erişler Yem firmalarına 159 milyon 391 bin lira ceza verdi.

MAYIS

- Mart ayında Madencilik Yönetmeliği’ne bir fıkra eklenerek zeytinlik sahaların madenciliğe açılması için bir düzenleme yapıldı. Açılan çok sayıda dava üzerine Danıştay 8. Daire; “telafisi güç ve imkansız zararlara neden olacak” diyerek yürütmeyi durdurdu. Enerji bakanlığının itirazı üzerine daha sonra Danıştay 8 ve 10. Dairesi yine yürütmeyi durdurma kararı verdi.

- Şeker fiyatlarındaki artışı durdurmak için imalatçılara sıfır gümrükle 15 Ekim’e kadar 400 bin ton şeker ithalat izni verildi.

HAZİRAN

- Türk Şeker yönetimi değişti. Cumhurbaşkanlığı Kararı ile Türkiye Seker Fabrikaları Genel Müdürü ve Yönetim Kurulu Başkanı Mücahit Alkan görevden alındı yerine Muhiddin Şahin atandı.

- Cumhurbaşkanı Erdoğan, TMO’nun 2022 ürünü buğday alım fiyatını ton başına 6 bin 50 lira, 1000 lira da prim olmak üzere 7 bin 50 lira olarak açıkladı. Arpa alım fiyatı ise ton başına 5 bin 500 lira +500 lira prim olmak üzere 6 bin lira açıklandı. TMO, kısa süre sonra buğday alım fiyatını ton başına 400 TL, arpada ise 200 TL artırdı.

- Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati, Adana’da süt fiyatı arttığı için yeme zam yapıldığını, bu nedenle çiğ süte zam yapmayacaklarını söyledi.

TEMMUZ

- TMO, hasat biterken kırmızı mercimek alım fiyatını kiloda 14 TL açıkladı, 2021’de 5 lira açıklanmıştı

- Dökme zeytinyağı ihracatındaki yasak kaldırıldı.

- Muğla Datça, İzmir Çeşme ve birçok yerde yine orman yangınları yaşandı.

- Türkiye, Ukrayna, Rusya ve Birleşmiş Milletler, Ukrayna’daki tahılın ihracatı için tahıl koridoru açılmasına karar verdi. Koridorun açılması ile milyonlarca ton tahıl ihraç edildi.

- Trakya’dan başlayarak ayçiçeğinde görülen çayır tırtılı Marmara’dan İç Anadolu’ya doğru yayıldı.

- Mart ayında Venezuela’da buğday üreteceklerini açıklayan Tarım ve Orman Bakanı Vahit Kirişci, bu ülkeyi ziyaretinde buğday üretilemeyeceğini görünce, soya üretileceğini söyledi.

- Cumhurbaşkanı Erdoğan, Ordu’da 2022 ürünü fındık alım fiyatını alan bazlı destek dahil Giresun ve Levant kalite fındık için ortalama 54 lira açıkladı. TMO, fiyata açıklık getirerek Giresun kalite için 53 lira, Levant kalite için 52 lira, sivri kalite için 51 lira fiyat açıkladı.

AĞUSTOS

- Et ve Süt Kurumu’nun kuzu etinde yüzde 25 indirim yapması üreticideki koyun fiyatını düşürdü.

- Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın talimatı ile Tarım Kredi, 33 üründe indirim yaptı.

- Ödenemeyen elektrik faturaları için çiftçiye sıfır faizli kredi imkanı getirildi.

- Tarım ve Orman Bakanlığı 150 bin baş besilik sığır ithalatına izin verdi.

- Mart ayında yasaklanan koyun ihracatı serbest bırakıldı.

- TMO’nun kuru üzüm fiyatı kilo başına 27 lira açıklandı. Alımlarda sorun yaşanınca ve kalite düşük gösterilince üreticiler tepki gösterdi.

- Çok sayıda balık ve bazı su ürünlerinin ithalatında gümrük vergisi sıfırlandı.

- Eski tarım bakanı Bekir Pakdemirli, Albaraka Türk’te yönetim kurulu üyesi oldu.

EYLÜL

- Ayçiçeği yağı hariç tüm yağlarda ihracat yasağı kalktı.

- Domates konservesi ve salça ihracatına kısıtlama getirildi.

- TMO, 2022 ürünü çeltik alım fiyatlarını açıkladı. Baldo çeltikler(55 randıman)

İçin ton başına 15 bin lira, Osmancık çeltikler (60 randıman) için 14 bin ve Luna grubu (65 randıman)çeltikler için 12 bin 500 lira olarak açıkladı. Daha sonra ton başına 1000 lira artırarak fiyatı revize etti.

-2022 yılı boyunca çiğ süt fiyatı hep tartışma konusu oldu. Ulusal Süt Konseyi (USK) 15 Eylül’de yaptığı toplantıda litresi 7,5 lira olan referans fiyatın 7,5 liraya çıkarıldığını açıklaması sert tepkilere neden oldu. Ondan sonra serbest piyasada fiyatlar arttı ve 11-12 liraya kadar çıktı. Konsey fiili olarak devre dışı kaldı.

- Çiftçi Kayıt Sistemi ile ilgili başvurular, işlemler E-Devlet üzerinden yapılmasına karar verildi. Ziraat Odaları devre dışı bırakıldı.

EKİM

- Gübre Takip Sistemi kapsamında gübre üreticilerine geriye dönük fark faturası kesildi.

- 2022 ürünü tarım destekleri açıklandı. Mazot ve gübre desteği artarken, organik ve iyi tarımda artış yapılmadı. Fark desteğinde 18 üründen sadece yaş çay desteği arttı. Daha sonra pamukta 50 kuruş, ayçiçeğinde 20 kuruş destek artışı yapıldı. Yem bitkileri destekleri artmazken hayvancılık desteklerinde bazı artışlar yapıldı.

- Mazot ve gübre desteğinin erken ödenmesi için anaparasını Tarım Bakanlığının, faiz ve masraflarının Hazine Bakanlığının ödeyeceği kredi sistemine geçildi. Çiftçinin mazot ve gübre desteği ne kadarsa bu tutar Ziraat Bankası’nın çiftçilere verdiği “Başak Kart”a yüklenerek bu para ile mazot ve gübre alması sağlandı.

- 2023 bütçesinden tarıma 54 milyar lira destek ödenecek. 2022’de 25,8 milyar liraydı. 2012- 2013’de 4,5 milyar dolar olan tarımsal destek, 2022’de 1,6 ve 2023’te 2,9 milyar dolar oldu.

KASIM

- Türkiye’nin birinci, dünyanın 5. büyük barajı olan Yusufeli Barajı açıldı.

-Türkiye sofralık zeytin üretiminde dünya lideri, zeytinyağında 2. oldu. Ulusal Zeytin ve Zeytinyağı Konseyi koordinasyonunda yapılan rekolte tahminine göre sofralık zeytin üretimi 2,9 milyon ton, zeytinyağı üretimi 421 bin ton olacak.

-Tariş, sızma zeytinyağı alım fiyatını litre başına 81 TL açıkladı.

- 27. İklim Zirvesi Mısır’da yapıldı.

- Soğan ve patates ihracatına kısıtlama getirildi. Aralık’ta dondurulmuş soğan ve patates de ihracatı kayda bağlı mallar listesine alındı.

ARALIK

- TÜİK’e göre, yılın 3.çeyreğinde ekonomi % 3.9, tarım yüzde 1,1 büyüdü.

- Gıda enflasyonu yıl boyunca çok tartışıldı. Aralık ayı başında Cumhurbaşkanı Erdoğan zincir marketleri suçlayınca Gıda Perakendecileri Derneği Başkanı Galip Aykaç sert yanıt verdi. Aykaç yoğun baskı üzerine dernek başkanlığından istifa etti.

- Hükümet üç harfli marketlerle uğraşırken gıda enflasyonu üç haneli oldu. TÜİK’e göre Kasım’da gıda enflasyonu yıllık %102,55’e, aylık % 5,75’e çıktı.

- Türkiye, Temmuz-Kasım döneminde Rusya’dan 3 milyon 611 bin tonla en çok buğday ithal eden ülke oldu.

- Zeytin katliamına neden olacak torba yasa 10 Aralık’ta Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sunuldu. Tepkiler üzerine zeytinliklerle ilgili bölüm yasa taslağından çıkarıldı.

- Pirinç ithalatında gümrük vergisi 31 Ağustos 2023 tarihine kadar sıfırlandı.

- İnekler kesilince, TÜİK’e göre inek sütü miktarı, Ekim’de % 9,6 düştü. Tereyağı üretimi yüzde 27, içme sütü yüzde 24 azaldı.

- TÜİK’e göre, tarım ürünleri üretici fiyat endeksi Kasım’da yıllık %169,45 artarken, aylık artış % 7 oldu.

- Tarım Kanunu’nda ve bazı kanunlarda değişiklik öngören torba yasa hazırlanıyor. Çiftçi üretim için bakanlıktan izin alacak. İzin almayanlara ceza verilecek. İki yıl ekilmeyen arazileri Bakanlık başkasına kiralayacak. Sözleşmeli üretime yani şartlar getiriliyor.

- TÜİK’e göre, Tarımsal Girdi Fiyat Endeksi Ekim’de yıllık %134,76 arttı. Yıllık bazda fiyatı en çok artanlar yüzde 196,89 ile enerji ve yağlar, yüzde 192,52 ile gübre ve yüzde 140-86 ile hayvan yemi oldu.

- 2021’den devralınan rekor gıda enflasyonu daha büyük bir rekorla 2023’e devrediliyor. TÜİK verilerine göre 2021 yılının yüzde 43,80 olan gıda enflasyonu 2022 Kasım ayında yüzde 102’ye ulaştı.

Tarım Ürünleri Üretici Fiyat Endeksi 2021’de %36,39 arttı, 2022 Kasım ayı itibariyle yüzde 169 oldu.

- TMO saha araştırmasına göre, 2023’de buğday ve arpada üretim artacak, ayçiçeği, pamuk ve haşhaşta azalacak.

- Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın açıklamasına göre Tarım Kredi Kooperatifleri/Gübretaş kimyevi gübrede yüzde 13’e varan, karma yemde yüzde 5’e varan indirim yapacak. Nisan sonuna kadar gübre ve yemde fiyat artışı yapılmayacak. Ayrıca Tarım Kredi, kooperatif mağazalarında 600 ürün çeşidinde indirim yapacak.

Özetle, tarım sektörü için 2022 çok zor bir yıl oldu. Benim hayatımda da 2022 ilginç bir yıl oldu. Sevgili arkadaşım, dostum Tarım Gündem Dergisi’nin Kurucusu Burcu Uzuncular, Erkunt Traktör’ün kurucularından Zeynep Erkunt Armağan aramızdan ayrıldı. Tam 35 yıl çalıştığım Dünya gazetesine veda ettim. EKONOMİ gazetesinde yazmayı sürdürüyorum. Ödüller aldım. Yeni kitabım “Yeni Tarım Düzeni/ Pandemi-İklim Krizi ve Gıda Egemenliği” Şubat’ta yayınlandı.

Yeni yılınızı kutlar, 2023’ün sağlık ve bereket getirmesini dilerim.