Tarım desteklerinde kafa karıştıran sorular ve yanıtları
Yeni yıla girerken tarım destekleri ile ilgili de yeni bir dönem başladı. Hayvancılıkta 1 Ocak 2024 itibariyle uygulamaya giren planlı üretim desteğinin ilk ödemeleri bu yıl içerisinde yapılacak. Bitkisel üretimde ise 1 Ocak 2025 itibariyle planlı üretime geçildi. Bu yıl planlı üretim kapsamında yapılacak üretimin desteklemeleri çiftçilere 2026 yılı bütçesinden ödenecek.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın sosyal medya hesabından yılbaşı günü tarımla ilgili çok sayıda paylaşım yapıldı. Bunlardan birisi de tarım destekleri ile ilgiliydi. “Çiftçilerimize, üreticilerimize 91 milyar TL destek ödemesi yaptık” diye paylaşılan bu mesajdaki destek 2023 ürününün destekleriydi. 2024 yılı destekleri ise bu yılın bütçesinden ödenecek. Bu yıl yapılması planlanan destek miktarı 135 milyar lira.
Nitekim 3 Ocak Cuma günü Tarım ve Orman Bakanlığı 2,2 milyar liralık bir destek ödemesi yapıldığını duyurdu. Deprem bölgesindeki iller öncelikli olmak üzere hububat primi desteği de ödenmeye başlandı. Ancak hububat için yapılan bu ödeme çok çok küçük bir miktar. Cumhurbaşkanlığı 2025 Programı’na göre bu yıl hububat ve bakliyat için toplamda 32 milyar 489 milyon liralık ödeme yapılacak. Geçen Cuma günü ödenen sadece 892 milyon lira.
Çiftçinin yanıt bekleyen soruları
Yılın ilk Cuma günü 2,2 milyar liralık destekleme ödemesi yapıldı. Bunun 1,3 milyar lirası hayvan hastalıkları tazminatı desteği, 892 milyon lirası hububat ve 45 milyon lirası hayvan gen kaynakları desteği olarak ödendi. Hububat hariç diğer iki destek 2023 yılında hak edilmiş desteklerdi.
Çiftçiler günlerdir soruyor: “Hububat destekleri ne zaman ödenecek?”, “Fark desteği (prim)ödenecek mi?”, “Destekler yeni katsayıya göre mi ödenecek?”, “Planlı üretim desteği alacak mıyız?”, “Mazot ve gübre desteği devam edecek mi?”, “ Çiğ sütte 1 liralık destek ne zaman ödenecek?” Bunun gibi daha birçok soru soruluyor. Bazı okurlarımız, izleyicilerimiz bizden desteklerle ilgili yazı yazmamızı istiyor.
Tarımsal desteklerle ilgili 3 farklı kararname var
Kafa karışıklığını önlemek için desteklerle ilgili bazı bilgileri tekrar paylaşmakta yarar var.
1- Desteklemelerle ilgili 2024 yılında yayınlanan ve bu yıl uygulanacak 3 farklı Cumhurbaşkanı Kararı var. Hayvancılıkta 2024-2026 desteklerini kapsayan Karar, 26 Temmuz 2024 tarihli Resmi Gazete’de yayımlandı. Bitkisel üretim destekleri ile ilgili ayrıca iki ayrı kararname var. İlki 24 Ağustos 2024 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 2024 yılına ait bitkisel üretim desteklerini kapsıyor. İkincisi ise, 29 Ağustos 2024 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 2025-2027 bitkisel üretim desteklerini kapsayan 3 yıllık yeni destekleme modelini içeriyor.
Bu yıl bütçeden 2024 destekleri ödenecek
2- Bitkisel üretimde; 2024 yılında üretilen ürünlere ilişkin destekler 2025 yılı bütçesinden ödenecek. Buna göre, 2024 ürünü destek kararnamesinde yer alan ve geçmiş yıllarda olduğu gibi; mazot ve gübre desteği, toprak analizi, organik tarım ve iyi tarım desteği, fark ödemesi(prim) desteği, yem bitkileri desteği, katı organik-organomineral gübre desteği, geleneksel zeytin bahçelerinin rehabilitasyonu desteği, küçük aile işletmesi desteği, fındıkta alan bazlı destek, sertifikalı fidan/fıde ve standart fidan kullanım desteği, bombus arısı desteği, biyolojik ve biyoteknik mücadele desteği, lisanslı depo için kira, nakliye ve analiz, Çiftlik Muhasebe Veri Ağı desteği gibi destekler bu yıl ödenecek.
2025 ürünlerinin desteği 2026’da ödenecek
3- Resmi Gazete’de 29 Ağustos 2024 tarihinde yayınlanan “2025-2027 Yıllarında Yapılacak Bitkisel Üretime Yönelik Desteklemeler ile Diğer Bazı Tarımsal Desteklemelere İlişkin Karar” a göre, yeni destekleme modelinde 3 ana kalemde destekler verilecek. Bunlar; temel destek, planlı üretim desteği ve üretimi geliştirme destekleri olarak belirlendi. Yeni destekleme modeli bitkisel üretimde 1 Ocak 2025 itibariyle yürürlüğe girdi. Ancak, çiftçiye bu desteklerin ödemesi 2026 yılı bütçesinden yapılacak.
4- Desteklerden yararlanmanın temel şartı, ilgili üretim yılında Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından belirlenen kayıt sistemlerine kayıtlı olmak gerekiyor. Kayıt sistemlerine kayıtlı olmayan çiftçiler desteklerden yararlanamayacak.
Planlama kapsamında 13 ürün ve yem bitkileri var
5- Tarımsal Üretimin Planlanması Kurulu, arpa, aspir, ayçiçeği (yağlık), buğday, kolza (kanola), fasulye (kuru), mercimek, mısır (dane), nohut, pamuk (kütlü), patates, soğan (kuru), soya ve yem bitkilerini planlama kapsamına alındı. Bu ürünler kararnamede yayınlanan ilçe bazlı tarım havzalarında desteklenecek. Belirlenen havzada üretilmezse destek verilmeyecek.
Mazot ve gübre desteği yerine temel destek
6- Mazot ve gübre desteği çiftçiye bu yıl son kez ödenecek. Çünkü bu yıl ödenecek olan 2024 yılında kullanılan mazot ve gübrenin desteği. Yeni dönemde yani 2025 üretim yılından itibaren mazot ve gübre desteği yerine “temel destek” ödenecek. Resmi Gazete’de 29 Ağustos 2024’te yayınlanan ve 2025-2027 dönemi bitkisel üretim desteklerini kapsayan Cumhurbaşkanı Kararı’nda mazot ve gübre desteği kalem olarak yer almadı. Tarım ve Orman Bakanlığı yaptığı açıklamada mazot ve gübre desteğinin temel destek içerisinde olduğunu duyurdu. Temel destek ödemesi de 2026 yılı bütçesinden yapılacak.
Fark ödemesi desteği piyasaya göre belirlenecek
7- Çiftçilerin en çok sorduğu sorulardan birisi “bu yıl fark ödemesi alacak mıyız?” sorusu. Evet, bu yıl 2024 ürünlerinin fark ödemesi(prim) desteği ödenecek. Cumhurbaşkanlığı 2025 Programı’na göre çiftçilere 2025 bütçesinden toplam 42 milyar 327 milyon lira fark ödemesi yapılacak. Bunun 32 milyar 489 milyon liralık kısmı hububat( buğday-arpa primi) ve bakliyat için ödenecek.
8- Çiftçilere 2025 yılında üretilecek ürünlerle ilgili fark ödemesi yapılıp yapılmayacağı henüz belli değil. Resmi Gazete’de 29 Ağustos 2024’te yayınlanan ve 2025-2027 dönemini kapsayan desteklerle ilgili kararnamede fark ödemesi yapılıp yapılmayacağına ilişkin olarak piyasanın durumuna göre Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Tarım ve Orman Bakanlığı’nın teklifi ile yıl içerisinde belirleneceği ifade ediliyor. Bu iki bakanlık uygun görürse veya hangi ürünlerde uygun görürse onlar için ödeme yapılacak. Uygun görmezlerse fark demesi ödenmeyecek. Bakanlık, destekleri 3 yıllık açıklamakla övünüyor ama çiftçi için en önemli destek( 2024 yılı için 42 milyar 327 milyon lira) kalemi olan fark ödemesi ile ilgili büyük bir belirsizlik var. Bu yıl ödenecek toplam desteğin yüzde 31’ini kapsayan fark ödemesinin gelecek yıl ödenip ödenmeyeceği belli değil.
2025’in destek katsayı değeri 244 lira
9- Yine çiftçilerin en çok sorduğu “temel destek, planlama desteği alacak mıyız?” sorusu var. Bu yıl içerisinde temel destek, planlama desteği ödenmeyecek. Bu destekler 2026 bütçesinden ödenecek. 2025 üretim yılı için belirlenen destek katsayı değeri dekar başına 244 lira. Bu planlama kapsamında olsun veya olmasın tüm ürünler için belirlenen temel destek miktarı. Ürüne göre belirlenen katsayı ile bu temel destekle çarpımı sonucunda çiftçinin o ürün için alacağı destek miktarı belli olacak.
10- Yeni destekleme modelinin en yaygın desteği olan temel destekten bakanlığın kayıt sistemine kayıtlı tüm çiftçiler yararlanacak. Ancak ürün kategorilerine göre alacakları destek miktarı farklılık gösteriyor.
Örneğin; 1. kategorideki aspir, mercimek, mısır (dane), nohut, patates, soğan (kuru), birinci grup yem bitkilerinin destek katsayısı 1 olarak belirlendi. Bu ürünleri üretenler dekar başına 244 lira temel destek alacak. 2. kategorideki arpa, buğday, çavdar, tritikale, yulaf ve ikinci grup yem bitkilerinin destek katsayısı 1,3 olarak belirlendi. Bu ürünler için çiftçi dekara 317,2 lira temel destek alacak. 3. kategoride yer alan yağlık ayçiçeği, fındık, kolza (kanola), kuru fasulye, soya ve çay için belirlenen destek katsayısı 1,5. Bu ürünler için çiftçi dekar başına 366 lira temel destek alacak. 4. kategorideki çeltik ve kütlü pamuğun destek katsayısı 2,25 olarak belirlendi. Çeltik ve kütlü pamuk üreticisi dekara 549 lira temel destek alacak.
Bu 4 kategoride adı geçmeyen ürünlerin tamamı 1.kategoride yer alan “diğer ürünler” kapsamında değerlendiriliyor. Listede olmayan “diğer ürünler” in destek katsayısı 1 olarak belirlendi. Bu ürünler için ödenecek temel destek 2025 üretim yılı için 244 lira olacak. Nadasa bırakılan alanların destek katsayısı 0,30 olarak belirlendi ve dekara 73,2 liralık temel destek ödenecek. Tekrar ediyorum bu destekler 2026’da çiftçinin cebine girecek.
11- Planlı üretim desteği sadece planlama kapsamındaki 13 ürüne ve yem bitkilerine belirlenen havzalarda üretilmesi şartıyla verilecek. Bu ürünler de 4 kategoride değerlendiriliyor ve bulundukları kategorideki destek katsayısına göre desteklenecek.
12- Tarımsal Üretimin Planlanması Kurulu tarafından “süt havzası” olarak belirlenen Amasya, Bingöl, Bitlis, Çorum, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Muş, Tokat ve Tunceli illerinde yem bitkisi üreten çiftçilere destek katsayısının yüzde 50’si kadar ilave destek verilecek. Buna göre bu illerde birinci grup yem bitkileri için dekara 122 lira, ikinci grup yem bitkileri üreten çiftçilere dekara 158,6 lira ilave destek ödenecek.
13- Yeraltı sularının yetersiz seviyede ve su kısıtı olduğu Bakanlıkça tespit edilen 11 ilin 52 ilçesinde (havzalarda) yer alan sulu tarım arazilerinde ilgili üretim yılında belirtilen ürünleri üreten çiftçilere ürünün bulunduğu kategoriye göre hesaplanan tutar üzerinden ilave yeraltı su kısıtı desteği ödenecek. Su kısıtı olan 52 ilçede desteklenecek ürünler 3 kategoride değerlendiriliyor. Bu kategorilerdeki katsayıya göre ilave destek ödenecek.
14- Yeni destekleme modelinin ana desteklerinden birisi de üretimi geliştirme destekleri. Bu kapsamdaki en önemli destek sertifikalı tohum, fide, fidan kullanım destekleri. Tüm bu desteklerin yanı sıra daha önceki yıllarda da verilen bazı destekler 2025 yılında yani yeni modelde de devam edecek. Biyolojik ve biyoteknik mücadele desteği, lisanlı depolarda muhafaza edilen ürünler için kira desteği, Çiftlik Muhasebe Veri Ağı (ÇMVA) sistemine katılım primi desteği, tarımsal yayım ve danışmanlık desteği devam ediyor.
Özetle, 2024 yılında üretilen ürünlerin desteği bu yıl ödenecek. 1 Ocak 2025 itibariyle yürürlüğe giren planlı üretim destekleri ise bitkisel üretimde 2026 yılında ödenecek. Tarım ve Orman Bakanlığı ödenecek destekleri her hafta sosyal medyada paylaşıyor. Destek kaleminin yanına hangi döneme, hangi aya, yıla ait olduğu yazılırsa çiftçi hangi desteği aldığını görmüş olur. Ama yapmazlar. Oraya tarih yazılırsa desteklerin çok geç ödendiği anlaşılır.
Yarınki yazıda hayvancılık desteklerinin ayrıntılarını yazacağım.