Takım harcama limitleri kulüpleri iflasa sürüklüyor

Türkiye Futbol Federasyonu (TFF) 2023-24 sezonu için 20 Süper Lig kulübüne toplam  11 milyar TL Takım Harcama Limiti (THL) verdiğini açıkladı. Kulüplere tanımlanan bu limit, 2022-23sezonu için belirlenen THL tutarlarından yüzde 25,60 daha fazla bir artışı ifade ediyor.

2023-24 sezonu için kulüplere 11 milyar tl harcama limiti

TFF’nin belirlemiş olduğu THL’ye ilişkin önce genel saptamalarımızı yaparsak;

- Geçen sezona göre toplam limitler 8,4 milyar TL’den %25,6 artarak 11 milyar TL’ye ulaştı.

- İlk 4 kulübe verilen THL 6,2 milyon TL’ye ulaştı. (THL’nin %56,40’ı) 

- Diğer 16 kulübe tanımlanan THL tutarı ise 4,8 milyar TL oldu. (THL’nin % 43,6’sı.)

- Yirmi Süper Lig kulübüne tanımlanan THL ortalaması 550.747.060 TL olarak gerçekleşirken, 4 büyük kulübe tanımlanan THL ortalaması 1.552.501.503 TL;

diğer 16 kulübün THL ortalaması ise 300.308.449 TL olarak gerçekleşti. 

- İlk dört kulübe tanımlanan THL ortalaması, diğer 16 kulübe tanımlanan THL’nin 5 katına ulaştı.

 Tablo: 1 2023-24 sezonu için takım harcama limitleri

Gelirin üzerinde harcama limiti olur mu? 

Takımların harcamalarını kontrol altına alarak, onları mali disipline yönlendirmeyi hedefleyen bu uygulamanın ne kadar amacına hizmet ettiğine bir bakalım. Bu amaçla yine rakamsal veriler üzerinden bir analiz yapmakta yarar var. 

Süper Lig’in toplam gelirleri yaklaşık 7-8 milyar TL civarında olmasına karşın takımlara tanımlanan THL toplamı, %30 aşım payı dahil 11 milyar TL. Yani Süper Lig gelirlerinin üzerinde bir tutar kulüplere harcama limiti olarak tanımlanmış durumda. Kulüplerin mevcut gelirleri dikkate alındığında takımlar bu harcamaları gerçekleştirebilmek için yaklaşık 3 milyar TL daha ilave gelir ya da borçlanmak suretiyle ek kaynak bulmak zorundalar.  

İlk dört kulübün 31.08.2022 finansallarına göre toplam gelirleri 4.8 milyar TL’ye ulaşıyor. Bu kulüplere tanımlanan toplam harcama limiti ise  6,2 milyar TL. Bu durumda dört kulübe tanımlanan THL toplamı, toplam gelirlerinden 1,4 milyar TL daha fazla. Yani toplam harcama tutarı toplam gelirden % %29,2 daha fazla. Zaten borç batağında olan bu kulüplerin, bu harcama limitleriyle finansal sorunları daha da artacaktır. 

Dört kulübün zararları özkaynaklarını eritmiş durumda

Dört kulübün 31/8/2022 tarihli finansallarına göre toplam gelirleri 4,8 milyar TL’ye ulaşıyor. Birikimli zararları ise 7,8 milyar TL’ye; özkaynak açıkları da 4.9 milyar TL’ye ulaşmıştır. Özkaynaklarını kaybetmiş, gelirlerinin üzerinde birikimli zararı olan dört kulüp THL’yi nasıl harcayacaktır?

THL ile gelir karşılaştırması yapıldığında Galatasaray gelirinin %156’sını, Trabzonspor gelirinin % 139’ununini, Fenerbahçe gelirinin % 131’ini ve Beşiktaş ta gelirinin % 93’ünü harcama durumunda kalacaktır. Bu sürdürülebilir bir durum değildir. Bu rasyoların pratikteki anlamı ise, bu kulüplerin olmayan parayı harcayacak olmalarıdır. Yani, gelecekteki gelirlerini şimdiden iskonto ettirmeleri anlamına geliyor.  

Takım harcama limitleri finansal sürdürülebilirlikle çelişiyor

Oysa, UEFA’nın 2022 Haziran’ında uygulamaya aldığı Finansal Sürdürülebilirlik ve Kulüp Lisans Talimatı’na göre kulüplerin “maliyet kontrolü” kuralı kapsamında transfer giderleri, oyunculara ödedikleri maaşları ve menajerlere yapılan komisyon ödemeleri toplamı, kulüp yıllık gelirinin %70’inden fazla olamaz. 

Her ne kadar bu kuralda 2023/24 sezonu için kulüp gelirlerinin %90’nı, 2024/25 sezonu için %80’nin ve 2025-26 sezonunda da % 70’inin harcanabileceği belirtilmesine karşın, özkaynakları tamamen negatif olan kulüplerimizin finansal sürdürülebilirlik açısından şimdiden frene basmaları gerekiyor. ^[2]

THL uygulaması kulüplerde mali disiplini değil, harcamayı özendiren bir niteliğe sahiptir. Yetersiz gelir nedeniyle borçlanmak durumunda kalan takımların (Top.Borç/Top.Gelir) oranları da sürdürülebilir olmaktan uzaktır. 31/08/2022 verilerine göre bu bağlamda dört kulübün ortalama toplam borçlarının ortalama gelirlerine oranları % 328 civarındadır. (Bu oran BJK’de % 487, GS’da % 424, FB’de %411 ve TS’da % 387’dir.) 

THL’nde aslan payı 4 kulübe gitti!

2019’da başlayan THL uygulaması ile bugüne kadar kulüplere tanımlanan harcama yetkisi aşım tutarları dahil 34.2 milyar TL’na ulaşmış durumda. Yani kulüpler 2019-2024 arası toplam 34 olacaklar. 

Tablo: 2) Süper Lig Takımlarına Tanımlanan THL’nin Gelişimi

Bugün THL uygulaması, futbol otoritesi tarafından bazı kulüplere bir kaynak aktarım aracına dönüşmüş durumda. Çünkü, THL’de aslan payı dört büyük kulübe gitmektedir. Nitekim, 2019-2024 arası dört büyük kulübe tanımlanan THL tutarının % 47,4’ü dört büyük kulübe gitmiştir. Bu süreçte dört büyük kulübün THL toplamları 16,2 milyar TL’na ulaşmıştır.

Bu bağlamda THL’ne ilişkin genel saptamalarımızı yaparsak;

1. THL ile kulüpler arasında haksız rekabet ortamı yaratılıyor. Süper Lig’de dengesiz rekabet kalıcılaşıyor.
2. THL uygulaması ile daha fazla harcamaya yönlendirilen kulüplerde finansal sorunlar ağırlaşıyor. UEFA Finansal İstikrarı hedeflerken, TFF ise kulüpleri bol keseden harcamaya sevk ediyor. Bu nedenle UEFA Finansal Sürdürülebilirlik kuralları ile THL limitleri hedef ve sonuç bakımından birbirleriyle çelişiyor.
3. THL uygulaması ile kulüplerin zararları giderek artıyor. Bu ise özkaynak açıklarının daha da artmasına neden oluyor. Oysa, TFF’nin Kulüp Lisanslama ile ilgili 91/1maddesindeki Pozitif Net Özsermaye uygulaması kulüplerin Özsermayelerini artıya geçirmeyi hedefliyor.
4. THL uygulaması Türk futbolunu ekonomik, finansal ve sportif olarak başarısızlığa itiyor.
5. Süper Lig kulüpleri arasındaki gelir dağılımı adaletsizliğini daha da artırıyor.
6. THL uygulaması finansal sürdürülebilirliği sağlamaktan daha çok finansal yetersizliğe neden oluyor.

 
Gelir dağılımındaki adaletsizlik türk futbolunun temel sorunu

Türk futbolunda tüm sorunların kaynağı en son tahlilde gelir dağılımı dengesizliğine çıkar. Gelir dağılımındaki adaletsizlik zamanla sportif performansı olumsuz etkiler. Gelir dağılım politikasındaki dengesizlikler zamanla haksız rekabete neden olur. Haksız rekabet ise dengesiz rekabeti yücelten bir uygulamadır. Dengesiz rekabet önce sportif performansı olumsuz etkiler, sportif performanstaki düşüş ise futbolun kalitesini ve izlenilirliğini aşağıya çeker. Düşen kalite ve reyting süre içinde parasal gelirlerde düşüşe yol açar. Düşen gelirler ise ekonomik daralmaya neden olur. Kadrolarda başlayan küçülme süreç sonunda sportif performansı daha da düşürür. Bu ise sportif başarı olmayınca kısır döngünün yakıcı etkisini ortaya koyar ve finansal sorunlar derinleşerek krize dönüşür. Tüm bunların sonuçlarıysa: Sportif olarak UEFA ve FIFA sıralamasında gerileme; ekonomik olarak gelir kaybı; finansal olarak borçların artması ve bunlara bağlı olarak ülke futbolunun marka değerinin düşmesidir. Düşen marka değeri süreç içinde parasal gelir yaratma olanaklarını iyice daraltır. Ülke futbol potansiyeli heba edilir ve futbol ülkesi olmaktan çıkarız.  

Son söz ve sorular

Takım Harcama Limitlerine ilişkin gelişmeleri ve değerlendirmelerimi sizinle paylaştım. Şimdi konuya ilişkin sorularımı aşağıda sıralıyorum:

- Zararda (batakta) olan kulüpleri mali disipline sevk etmek için getirilen bu uygulama hala amacına hizmet etmekte midir? Yoksa kulüpleri mali disiplinsizliğe mi (harcamaya mı) teşvik etmektedir?

- Borçlarını döndüremeyen, faaliyet giderlerini bile karşılayabilecek gelir yaratamayan, zararları gelirlerinin üzerine çıkmış, özkaynakları negatife dönmüş, finansal kriz sarmalındaki Türk kulüpleri, kendilerine tanımlanan ya da bloke edilmiş bulunan limitleri harcayabilecek kaynağı nereden ve nasıl bulacaktır?

- Futbol federasyonunun belirlediği limitlerin ne kadarlık kısmının kulüplerce harcandığı kontrol edilmekte midir?

- Futbol otoritesi bu model ile kulüpleri finansal disipline sevk edip mali yapılarını düzeltebileceğine inanmakta mıdır? 

- Futbol otoritesi bu limitleri belirlerken, kulüplerin finansal tablolarını kendi web sayfasında yayınlayacak şeffaflığı neden göstermemektedir?

Sonuç olarak, TFF’nin THL uygulaması, her ne kadar kulüplerin harcama bütçelerini kontrol ve denetim altına alarak, kulüplerin mali yapılarının güçlendirilmesini amaçlasa da, mevcut uygulama kulüplerin finansal yeterliğini sağlamaktan ve finansal dengeyi kurmaktan uzaktır. Aksine, harcamayı cesaretlendiren, günü kurtarmaya yarayan palyatif bir çözüm olarak karşımıza çıkıyor. Bu uygulama, rekabetçi dengenin orta ve uzun vadede daha da bozulması ve haksız-dengesiz rekabetin artması anlamına geliyor.