Sürekli vergi affı ile ne yapılmak isteniyor?..

Vergi ile ilgili yeniden yapılandırma ve af konusu tekrar gündemde…

Hükümet, Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun teklifini 27 Ocak 2023 tarihinde TBMM’ne sundu. Dün de ilgili ihtisas komisyonu olarak Plan ve Bütçe Komisyonunda görüşülmeye başladı.

Adını ne koyarsanız koyun, hukuku atlatmak veya kamuoyunu yanıltmak adına yapılan tüm düzenlemeler tümüyle “vergi affı” tadında ve niteliğinde.

Peki, bu vergi affı niçin böylesine çekici bulunuyor? Özellikle de AK Parti iktidarı döneminde neden bu kadar vazgeçilmez oldu ve olmaya da devam ediyor?

Sorunun cevabının içinde politik, sosyal, sosyolojik, ekonomik, fiskal (mali) gerekçeler var. Ama gerekçe ne olursa olsun bu sıklıkta vergi affı anlaşılır ve kabul edilebilir değil.

Önce Türkiye’nin cumhuriyet tarihinde vergi aflarının sayısının ne olduğuna bakalım.

Cumhuriyet ve AK Parti dönemi vergi afları:

Aslında genç Türkiye Cumhuriyeti vergi affıyla cumhuriyetin ilanından hemen sonra tanışmış. 1924 yılında Umuru Belediyeye Müteallik Ahkâmı Cezaiye Hakkında Kanunu çıkarmış. Daha sonra 4 yıl ve 6 yıl arayla yeni vergi afları bunu takip etmiş. Dolayısıyla vergi afları değişik adlarla ve kapsamlarda sürekli çıkarılmış.

Elimizdeki bilgiye ve yapabildiğimiz hesaplamaya göre Cumhuriyetin ilanından bu yana 40 adet vergi affı kanunu yürürlüğe girmiş.

Şimdi 41ncisi gündemde. Açıkçası 41 kere maşallah!...

Ancak; bu 41 kanunun 11 tanesi mevcut AK Parti iktidarı döneminde çıkmış olup 12.si sırada. Yani AKP öncesi 79 yılda çıkarılan af kanunu sayısı 29 ve 2.7 yılda bir af çıktığını ifade ediyor. Oysa AKP iktidarında 1.7 yılda bir affın çıktığı anlaşılıyor.

Üstelik bu kadar yoğun vergi istisna ve muafiyetlerine rağmen…

2023 merkezi yönetim bütçesinin B cetveline ekli “vergi harcamaları” tablosuna baktığımızda 2023 yılı vergi istisna ve muafiyetlerinin tutarının 994 milyar lira yani yaklaşık 1 trilyon lira olduğu görülüyor. Kaldı ki bu tortu geçmiş yıllardan beri adeta kümülatif olarak artarak geliyor.

Sözün özü, çeşitli mevzuat düzenlemeleriyle yaklaşık 700 kalemde istisna ve muafiyet getiriliyor; yine de vergi affı uygulamasına devam ediliyor.

Vergi afları niçin yapılıyor ve etkinliği var mı?

Yapılan araştırmalar gösteriyor ki; vergi afları dolayısıyla vergi gelirleri genel seviyesinde artış orta vadede hiçbir olumlu etki yapmıyor. Kaldı ki vergi aflarındaki bir şokun vergi gelirlerindeki değişime etkisi de kısa dönemde daha az oluyor. Yine de vergi aflarının vergi gelirlerine etkisi bu süre içerisinde pozitif olmakla beraber yeterli olmadığı net bir şekilde görülüyor.

Vergi aflarının asıl getirilme nedeni, henüz vergi sistemleri oturmamış gelişme yolundaki ülkelerde vergiye uyumu sağlamak ve böylece uyuşmazlıkları önlemek.

Oysa bizim gibi ülkeler bu evreyi çoktan geçmiş durumda. Buna rağmen niçin vergi affı konusunda ısrar ediliyor?

Galiba vergi, demokrasisi gelişmiş ülkelerin konusu. Bizim gibi kesintilerle ve kısıntılarla dolu bir demokrasi geçmişi olan ülkelerde en az dikkate alınan konu vergi. Vatandaşın vergi bilinci yok düzeyinde. Hatta vergi kaçırma adeta bir spor gibi algılanır durumda.

Dolayısıyla vergi affının ekonomik, mali, sosyal, siyasi, bürokratik nedenleri yanında asıl sosyolojik nedeni öne çıkıyor.

Bu af da Meclis’ten geçecek. Ama problemler geçmeyecek. 2023 yılının ikinci yarısından ve önümüzdeki yıldan itibaren ülkenin gündeminde vergi olacak.